معماری در صحنه تئاتر چه ویژگی‌هایی دارد/ آیا فضای تئاتر کودک باید فانتزی باشد؟

سینا ییلاق بیگی کارگردان، مدرس و طراح صحنه، لباس که اخیرا مدرس کارگاه تخصصی طراحی صحنه و لباس؛ دو امکان و چند استفاده» مرکز امید حوزه هنری کودک و نوجوان بود، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا گفت: طراح صحنه تئاتر معمار یا دکوراتور نیست. طراحی صحنه لزوما استفاده از رمپ و تزئینات و کاشی کاری و پلکان نیست. بلکه می‌تواند یک صدا، چند نور و چیز‌هایی ساده باشد. کاری که در آن معماری نباشد به این معنا نیست که طراحی صحنه ندارد. فضایی که نمایش در آن خلق می‌شود فضای طراحانه آن اجراست و لزوما با متریال سر و کار ندارد.

وی افزود: به عنوان مثال صدای چک چک آب در یک کاسه مسی به ما فضای بارانی و احتمالا پاییزی، فضای مستعمل و نسبتا ویران، فضایی تاریک و... را می‌دهد. همه اینها را با شنیده‌هایمان تصویرسازی می‌کنیم. همچنین درباره نور نیز می‌توانیم چنین فضاسازی‌هایی را متصور شویم. این به کارگردان و بازیگران و دیگر عوامل برمی‌گردد که از طراح، انتظار ساخت دکور نداشته باشند. او اگرچه واقف است، اما برای طراحی صحنه و لباس فکر و بر روند ساخت و جانمایی و نصب نظارت می‌کند.

وظیفه دراماتورژ در تولید یک نمایش

ییلاق‌بیگی درباره وظایف دراماتورژ در تولید یک نمایش گفت: دراماتورژ بر حوزه‌های مختلفی از جمله تاریخ، روانشناسی، جامعه شناسی و... تسلط دارد و مسئولیت شکافتن اثر و آنالیز آن و سنخیت با زمانه را عهده‌دار است. بر ضرورت‌های اجرای یک اثر و رویکرد درست اجرای آن تاکید دارد و البته ما این فرد متخصص را در ایران کمتر داریم. از جمله بهترین‌های آن در ایران رضا سرور و یان کات در دنیاست.

آیا معماری لزوما در صحنه تئاتر عین واقعیت پیاده می‌شود؟ پاسخ خیر است. معماری در صحنه مبین سبک است.

وی خاطر نشان کرد: مشکل اساسی ما در چند سال اخیر در تئاتر کودک و نوجوان این بوده که این گونه در طبقه بندی اشتباهی باقی مانده است. تعریف ما از سنین کودکی و نوجوانی مربوط به دورانی دور است. چند سالی است تئاتر خردسال و کودک داریم، اما نوجوان نه. فرزند نوجوان ما دیگر با تئاتر‌ها همراهی نمی‌کند. مضامین، موسیقی، ترکیب بندی و... دیگر برای نوجوان طرح سوال نمی‌کند.

ییلاق بیگی با آسیب شناسی تئاتر کودک و نوجوان عنوان کرد: به همان نسبتی که مخاطبان تئاتر کودکان و نوجوانان را نمی‌شناسیم از این گونه جا می‌مانیم. خردسال، کودک و نوجوان امروز ما دیگر مثل قبل نیست.

وی درباره نحوه مبانی خلق فضا توضیح داد: پرداختن به فضا در دو حالت رخ می‌دهد؛ یکی با استفاده از معماری و دیگر از طریق اشیاء. هر شی‌ یا شی تئاتری با حضور روی صحنه تغییر ماهیت نمی‌دهد. بلکه باید به لحاظ فرم، ساختار، رنگ، ابعاد تغییر کند یک صندلی در صحنه تئاتر فقط کارکرد محلی برای نشستن ندارد. آیا معماری لزوما در صحنه تئاتر عین واقعیت پیاده می‌شود؟ پاسخ خیر است. معماری در صحنه مبین سبک است.

وی خاطر نشان کرد: در صحنه تئاتر به شکل استعاری از معماری استفاده می‌کنیم. وقتی سقف، ستون، پلکان، پنجره و... را در صحنه بسازیم رئالیستی عمل کرده‌ایم.

وی درباره طراحی مینیمال در تئاتر گفت: باید بدانیم طراحی مینیمال از ابتدا مینیمال نیست، بلکه باید از ابتدا رئال بیاندیشیم و بعد رفته رفته با حذف عناصر به طراحی مینیمال برسیم در واقع باید دچار تفکر مینیمال شویم.

کار کودک حتما باید دارای فضای فانتزی و مجیکال داشته باشد، اشتباه است

طراحی فضای فانتزی و مجیکال برای کودک

وی در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره ایجاد فضای فانتزی و مجیکال در تئاتر کودک و نوجوان گفت: به زعم من این که کار کودک حتما باید دارای فضای فانتزی و مجیکال داشته باشد، اشتباه است. ابزار‌هایی مثل مه ساز و حباب ساز باید به فهم بخشی از قصه کمک کند. تئاتر کودک و نوجوان جشن تولد نیست! این عناصر به فضای فانتزی کار کمک می‌کنند.

این طراح صحنه و لباس با اشاره به اهمیت تعامل طراحی صحنه و لباس با نور گفت: من در اولین گفت و گویم با کارگردان درباره طراح نور از کارگردان می‌پرسم. اولین اسکیس را هم با طراح نور چک می‌کنم. این طراح نور است که اولین ایده‌ها را به من می‌دهد. به شخصه از کهنه کاری و رئالیستی بودن فاصله می‌گیرم و به نظرم باید ذات تئاتر را بپذیریم.

وی در پایان درباره امکانات کم برخی گروه‌های تئاتری و طراحی صحنه و لباس در این شرایط گفت: درباره سالن‌ها باید بگویم این کارگردان است که به سالن ارزش می‌دهد نه سالن به اثر یک کارگردان؛ بنابراین خود را نباید دست کم گرفت. باید روندی را طی کرد و از خواسته‌های خود کوتاه نیامد. هر چیزی یک راه حلی دارد که لزوما جلوی چشم ما نیست. باید سعی کنیم ظرفیت‌های مکانی، اجرایی مالی و متنی خود را بشناسیم. نکته بعدی این است که دلسرد نشویم و وقتی ارتزاق مان از تئاتر است عرصه را خالی نکنیم.