خداحافظی با شاعر دوست‌داشتنی در تالار وحدت/ محمدعلی بهمنی و غزل‌هایی که همیشه تازه‌اند
زنده‌یاد بهمنی علاوه بر تبحر درغزلسرایی، به خاطر دلبستگی به این قالب کهن شعر فارسی و دفاع از آن در برابر هجمه برخی منتقدان و نوگرایان که از مرگ «غزل» می‌گفتند مشهور بود.
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، سرای باقی دو روز پیش میزبان مسافری تازه از جمع شاعران نغزگوی پارسی‌زبان شد. محمدعلی بهمنی شاعر، ترانه‌سرا و غزل‌گوی پیر، اما دل‌زنده روزگار ما پس از چند ماه تحمل عوارض بیماری، در ۸۲ سالگی رخ در نقاب خاک کشید و به راه پیوست. شاعری که با ترانه‌های ماندگارش با صدای خواننده‌های مشهور و محبوب خاطرات فراوانی را برای چند نسل رقم زد.
زنده‌یاد بهمنی در کنار این ترانه‌ها و اشعار ارزشمند، به خاطر تبحر درغزلسرایی و البته دفاع همیشگی از این قالب کهن شعر فارسی در برابر هجمه برخی منتقدان و نوگرایان که از مرگ «غزل» می‌گفتند مشهور شده است.
بزرگمردی از تبار غزل
او در این مسیر، حلقه انتهایی زنجیره‌ای بود که چهره‌هایی همچون شهریار، رهی معیری، سایه، سیمین بهبهانی و حسین منزوی به عنوان سرآمدان غزل معاصر قرار داشتند. قالبی محبوب در شعر فارسی که میراث سعدی، مولانا، حافظ و صائب تبریزی بود و از حدود یک قرن پیش به این سو به تناوب از سوی برخی نوگرایان به زوال محکوم شده بود، اما همچنان با قوت در بین قالب‌های شعر فارسی به راه خود ادامه داد.
بهمنی علاوه بر درونمایههای سنتی غزل عاشقانه، هنرمندانه بسیاری از دغدغه‌های انسان معاصر را نیز در اشعار خود تعبیه می‌کرد و به این ترتیب جامه‌ای نو بر پیکر این قالب دیرین پوشانده بود.
روان‌بودن، تازگی و امروزی‌بودن زبان او در سرودن غزل‌ها او را به یکی از شاعران محبوب و پرطرفدار نسل جوان تبدیل کرده بود. از سوی دیگر فخیم بودن و استواری او در این غزلیات نیز نظر منتقدان دیرپسند و اهل فن را نیز به خود جلب کرده بود. بهمنی علاوه بر قالب‌های کلاسیک شعر فارسی، در قالب‌های نیمایی و سپید هم طبع‌آزمایی کرده بود، اما بی تردید عرصه‌ای که او همچون پهلوانی بلامنازع در آن شعر می‌سرود «غزل» بود. صمیمیت، سادگی و طنز‌های به‌جا و به اندازه اجزای اصلی غزل‌های بهمنی هستند. کلمات در شعر او کاملاً صیقل خورده و خوشتراشاند. شعر بهمنی مثل خودش سرشار از صراحت و شفافیت است.
ما که هستیم که از غزل دفاع کنیم؟
او هیچ‌گاه از نوآوری و آزمودن درونمایههای جدید در قالب غزل نهراسید و همین جسارت و خلاقیت او را به شاعری ماندگار در تاریخ ادبیات معاصر تبدیل کرده بود. «دهاتی» با صدای شادمهرعقیلی، «هوای حوا»، «طعنه ناشنیده» با صدای ناصر عبداللهی و «وضعیت سفید» و «انتظار» (آنجا برای از تو نوشتن هوا کم است) با صدای علیرضا قربانی، بهار بهار (ناصر عبداللهی و تورج شعبانخانی) از جمله ترانه‌های ماندگاری است که با اشعار بهمنی برای مخاطبان گوشنواز شده است.
تسلط بر زبان عامیانه و شناخت کافی از شخصیت‌ها و اسطوره‌ها، و البته نازک‌اندیشی‌های خاص او باعث شد تا آثارش همواره خواندنی و قابل تأمل باشند.
نویسنده کتاب «لذّت بهت‌زدگی در شعر محمدعلی بهمنی» در مقدمه اثر خود درباره ویژگی شعری این شاعر فقید می‌نویسد: «بهمنی کلامی شیرین دارد؛ غزلی خوش و زیبا و دلنشین می‌سراید و این کلام اگر صد بار تکرار بشود، جای دارد و اغراق‌آمیز نیست. خواننده شعر بهمنی آشکارا احساس می‌کند که او زنده است و با ما زندگی می‌کند.
بهروز ثروتیان که خود استاد زبان و ادبیات فارسی بود و پژوهش‌های عمده‌ای درباره شعر حافظ و نظامی گنجوی دارد در ادامه می‌افزاید: محمدعلی بهمنی «نه مانند «کسرایی» و «زُهَری» قصد بیان کردن دارد، نه مانند «شاملو» در غمِ محرومان می‌سوزد، نه مانند «سپهری» خیال خلق زیباترین استعاره‌ها برای بیان معرفت درونیِ خویش را دارد، نه مانند «اخوان ثالث»، چون ققنوسی از خاکستر فردوسی سربرآورده است تا به یک منقار هزار حماسه سراید. اگرچه خود همیشه دیده به سوی «نیما» دوخته است، اما هرگز نمی‌خواهد و نمی‌تواند، چون نیما کشتی‌شکستۀ کهنه‌ای را از نو و به طرحی مناسب با زمان ما بسازد یا برای آن برنامه بدهد. اگرچه بهمنی با همه گشاده‌زبانی، فصاحت «فروغ» را دارد، اما هرگز در فکر گشادنِ عقده‌های عقد تحمّل زنان نیز نیست..»
با این حال زنده‌یاد بهمنی عنوان «دفاع از غزل» را نمی‌پسندید و حتی از آن با عنوان یک اتهام یاد می‌کرد که قابل تفهیم نیست. او در سال ۱۳۹۱ و در یک محفل شاعرانه در این باره گفته بود: «.. مگر ما که هستیم که از غزل دفاع کنیم؟ نمی‌دانم کسی که با کلمه زندگی می‌کند، چگونه دلش می‌آید بگوید که دوران غزل تمام شده است. اصلا چطور می‌توانیم چنین حقی به خودمان بدهیم که چنین حرفی بزنیم؟ به باور من امروز جوانانی که نیما را به درستی درک کرده‌اند، غزل‌هایی ارائه می‌دهند که ضرورت دفاع کردن را از بین برده‌اند. چنین شکیات و تهمت‌هایی چند سال پیش درباره مثنوی هم مطرح شده بود. شعر هرچه فعال‌تر باشد، حضور بیشتری دارد. وقتی شعری از روزگاری به روزگار دیگر انتقال پیدا کند، یعنی زنده‌تر از دوران خود است»
ویژگی‌های شعری غزلیات بهمنی
عبدالجبار کاکایی هم در مراسمی که فروردین ماه سال ۱۳۹۸ و همزان با سالگرد تولد این استاد فقید در بنیاد موقوفات افشار برگزار شد درباره ویژگی‌های شکلی و محتوایی غزل‌های محمدعلی بهمنی گفت: محمدعلی بهمنی هم در سخن روزمره و هم در شعرهایش تمایل عجیبی به موسیقیِ آوا و اصوات دارد؛ به‌ویژه مصوت‌های بلند و ویژه‌تر، مصوت بلند «آ» در تعابیری، چون خوشا و شادا که معمولاً چنین تعابیری را در کلام خویش می‌آورد. گویی بهمنی از ضمیر خویش کلماتی را که در کنارِ هم قرارگرفتنشان ایجاد موسیقی می‌کند، احضار می‌کند. بنابراین، می‌توان گفت که یکی از ویژگی‌های شعر محمدعلی بهمنی توجه به موسیقیِ زبان است».
کاکایی در آن مراسم عاشقانه‌های محمدعلی بهمنی را نیز در دسته عشق افلاطونی معرفی کرد و افزوده بود:این غزل‌ها سه ضلع «توصیفِ زیبایی معشوق»، «ابراز صمیمیتِ با معشوق» و «تعهد ماندگاری با معشوق» (پایداری در عشق) را در خود دارد.
بهمنی اگر چه با غزل عاشقانه امروزی شناخته می‌شود، اما هرگز در دام مضامین سطحی و زودگذر مرسوم این قالب نیفتاد. اصالت و استواری کلام در در غزل‌های این شاعر فقید او را به یکی از طلایه‌داران شعر معاصر ایران تبدیل کرده و بسیاری از غزل سرایان جوان امروز، در سرودن اشعار خود از او الگو می‌گرفتند.
روحش شاد و نامش همیشه ماندگار باد.
انتهای پیام/
