دایرةالمعارف دانشبنیانها (۱۲۹)؛
یوسفی در گفت‌وگو با آنا:
«اولین بازی» پرده‌خوانی به شیوه مدرن است
کارگردان نمایش «اولین بازی» گفت: تئاتر یک هنر انسان ساز و تأثیرگذار است و می‌تواند تا سال‌های سال در ذهن کودکان تأثیر خود را نگه دارد، از همین روی مقدس است. این نمایش نیز به نوعی پرده‌خوانی به شیوه مدرن محسوب می‌شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، نمایش به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزار‌های تأثیرگذار در انتقال فرهنگ، همواره کوشیده است در مسیر دغدغه‌های اجتماعی گام برداشته و با اتصال حلقۀ فکر و دغدغۀ هنرمندان به جامعه و ایجاد یک تفکر مشترک، طرح مسئله کند و برای هر مسئله راهکاری بیاندیشد. مرکز امید حوزۀ هنری کودک و نوجوان در حوزۀ نمایش، یکی از حوزه‌های تخصصی است که هم در جامعۀ مخاطب و هم در جامعۀ تولیدکنندگان، گسترۀ بسیار وسیعی دارد و نمایش زنده و عروسکی «اولین بازی» نوشته «امیر مشهدی‌عباس» و کارگردانی «میثم یوسفی» که تا ۳۰ مرداد در تماشاخانه «مهر» حوزه هنری میزبان علاقه‌مندان به هنر نمایش است، از تازه‌ترین تولیداتی است که این مرکز در آن مشارکت داشته است.
میثم یوسفی، نویسنده، کارگردان، طراح، ایده‌پرداز و بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون است که فعالیت هنری خویش را از سال ۱۳۷۶ آغاز کرده است. وی تحصیلات خود را در رشته‌های سینما و تئاتر به پایان رسانده است و در جشنواره‌ها و پروژه‌های مختلف نمایش و تصویر به عنوان بازیگر و کارگردان حضور داشته است. از دیگر فعالیت‌های هنری یوسفی، می‌توان به حضور در مجامع بین‌المللی و فستیوال‌های هنری به عنوان بازیگر و کارگردان اشاره کرد. حضور به عنوان کارگردان هنری در ۳ مجموعۀ تلویزیونی و ارائۀ آثار ترکیبی در حوزۀ عروسکی و سریالی برای کودک و نوجوان از دیگر حوزه‌هایی است که یوسفی در آنها به فعالیت پرداخته است.
در خلاصه نمایش «اولین بازی» آمده است: گروه تعزیه‌خوان به خاطر نیامدن یکی از بازیگران اصلی نمی‌توانند تعزیه «دو طفلان مسلم» را در خانه رضا، نوجوان قصه، اجرا کنند. به همین دلیل وسایل تعزیه را، نزد رضا و مادرش به امانت می‌گذارند تا بازیگر اصلی را پیدا کنند. رضا در خلوت و تنهایی خود کلاه خود را بر سر می‌گذارد، شمشیر و سپر را در دست می‌گیرد و به تقلید از تعزیه‌خوانان بازی می‌کند. ناگهان اشیا و وسایل تعزیه جان می‌گیرند و وقایع روز عاشورا را از نگاه و زبان خودشان برای رضا روایت می‌کنند.
عاطفه بحرالعلوم طباطبایی، علی بیک‌محمدی، سهیلا جوادی، شراره یوسفی، علی افشاری، بهروز مهرعلیان، مهدی رحمتی و دانیال کمانکش، بازی‌دهندگان عروسک و صداپیشگان و آریا انصاری شاد بازیگر نوجوان این نمایش هستند. «میثم یوسفی»، کارگردان این اثر نمایشی درباره مباحثی را بیان می‌کند:
لطفاً از نمایشنامه «اولین بازی» برایمان بگوئید، از متن چطور به اجرا رسیدید.
نمایش «اولین بازی» از جملۀ متونی است که نزدیک به ۲۰ سال پیش، توسط دوست عزیزم امیر مشهدی‌عباس نگارش شد و در یک سفارشی که در آن سال کوروش زارعی و افشین ناظری در آن حضور داشتند، برای اولین بار با حمایت فاضل نظری تولید شد و در سال‌های بعدی، با حمایت‌ها و بازتولید‌های مجدد آن، توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در ۳ نوبت در طول این ۲ دهه به روی صحنه رفته است. این اثر، همچنین با حمایت سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران توانست در پردیس تئاتر تهران و در فرهنگسرای «فردوس» به روی صحنه برود و امسال هم قسمت شد که برای دهمین بار در این دو دهه، در تماشاخانۀ مهر حوزۀ هنری، به حمایت و سفارش حوزۀ هنری کودک و نوجوان و با حمایت دوستان به روی صحنه برود. این نمایش در معرفی فرهنگ عاشورا برای کودکان، از ۱۶ مرداد ۱۴۰۳ به مدت ۱۵ شب به روی صحنه رفته است.
ارتباط محتوای موجود با فرم عروسکی در این اثر برای شما چه جذابیت‌هایی داشته است؟
قطعاً هر کارگردانی در تولید تصویر برای هر اثر تأثیرگذار است و از همین روی، می‌توان گفت آن چیزی که مخاطب بر روی صحنه می‌بیند، خروجی تصویر ذهنی کارگردان است که در قالب فضای هنری، در آن شکل اجرایی و در قالب ترکیب طراحی صحنه، نورپردازی، طراحی عروسک، صداپیشگی، انتخاب بازیگران، آهنگسازی و دیگر مواردی از این دست، در مقابل دیدگان مخاطب به نمایش در میآید و حاصل همکاری کارگردان، عوامل طراحان و اجراگران این گروه است که در نهایت به روی صحنه می‌رود و دیده می‌شود.
زمانی که مخاطب، کودک و نوجوان است، ما باید بتوانیم از زبان کودک و نوجوان، اثرمان را در قالب شکل و فرم اجرایی که مناسب این دست از مخاطبان و این بازۀ سنی است، بر روی صحنه ببریم و در حوزۀ داستانی، که روایتی از واقعۀ عاشورا و کربلاست، چگونه بیان کردن و چگونه اجرا کردن ، آن چیزی است که امروز پیش روی مخاطبان است و بر روی صحنه اجرا می‌شود و قطعاً فانتزی عروسک‌ها، جادوی عروسک و شیوه‌های مختلف عروسکی، برای سن مخاطب کودک و نوجوان، بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
در تولید یک اثر چنینی برای کودک و نوجوان، زبان و بیان تا چه اندازه می‌تواند در برقراری ارتباط با مخاطب مؤثر باشد؟ آیا در تولید این اثر نگاه خاصی به حوزۀ زبان و بیان اثر داشته‌اید؟
سازمان تبلیغات وظیفۀ حمایت از آثار نمایشی در حوزۀ کودک و نوجوان را بر عهده دارد. قطعاً یک اثر هنری تئاتر، به‌خصوص تئاتر کودک و نوجوان در این شکل، مفهوم و فضای آئینی و مذهبی، نیاز به تبلیغات بسیار گسترده‌تری دارد، چرا که ما در مدت‌زمانی این نمایش را به روی صحنه می‌بریم که مدارس در تعطیلات تابستانی هستند و مخاطبان اصلی ما در این نمایش، بچه‌های کودک و نوجوان هستند که در حال حاضر به واسطۀ تعطیلی مدارس در اوقات فراغت خویش به سر می‌برند.
پس باید متولیان و حامیان این نمایش و قطعاً دیگر عزیزانی که در بخش‌های تهیه و تولید این اثر فعالیت می‌کنند و حمایت‌گر هنر نمایش هستند، در بخش‌های مختلف رسانه‌ای هم‌چون رادیو، تلویزیون، مطبوعات و دیگر رسانه‌های مکتوب، این اثر را در تبلیغات حمایت کنند، به ویژه سازمان تبلیغات اسلامی که خود، این نام را بر روی خود دارد و وظیفۀ حمایت از چنین آثاری را دارد، باید در حوزۀ تبلیغات، حمایت بیشتری از این اثر داشته باشد تا مخاطب جذب شود، به داخل سالن بیاید تا تأثیرگذاری این نمایش را تا سال‌های سال بعد، به خاطر این شکل و گونۀ اجرایی در یاد داشته باشد. من عقیده دارم که این شکل از اجرا، تأثیرگذاری دوصدچندانی روی ذهن مخاطب خواهد گذاشت و اثر آن نسبت به دیگر آثار دوصدچندان خواهد بود.
زمانی که ما این شکل فانتزی عروسک را انتخاب می‌کنیم و تبدیل واقعی آن، به یک سری از شخصیت‌ها و کارکتر‌هایی که زنده و پویا می‌شوند، صورت می‌گیرد، خود این موضوع یک فانتزی خاص دارد و مخاطب‌‍‌پذیری خاصی را ایجاد می‌کند که برای خود گروه سنی کودک و نوجوان، حتماً این تصاویر فانتزی همذات‌پنداری بیشتری را رقم خواهد زد و مواردی از جمله سایه‌بازی و جادوی عروسک، برای جذب مخاطبی در این سن و سال جذاب است.
در تولید یک اثر نمایشی عروسکی، چه چالش‌های مهمی پیش روی گروه تولید اثر قرار دارد و تصور می‌کنید چگونه می‌توان فضا را برای تولیدآثاری از این دست بهبود بخشید؟
کار عروسکی در حوزۀ کودک باید دو چندان حمایت شود. بزرگترین چالش پیش روی تولیدکنندگان آثار نمایشی، به ویژه در حوزه‌های کودک و نوجوان و عروسکی، مقولۀ ساخت و تولید متریال اجرایی مانند عروسک است که نیاز است که این بخش، در پیش‌تولید آماده شود تا دوستان بازیگر و صداپیشه بتوانند کار را با این متریال اجرایی تمرین کنند و این امر، بدان معناست که ما، زمانی که هنوز به مرحلۀ اجرا نرسیده‌ایم در روز‌های تمرین نیز باید به مواد و متریال اجرا دسترسی داشته باشیم. نیاز کار کودک و علی‌الخصوص کار عروسکی این است که دوصد چندان حمایت شود و با این شرایط اقتصادی و هزینه‌های بالا و تورمی که نسبت به یک یا دو دهۀ پیش چندصد برابر شده است، نیازمند حمایت بیشتری در این زمینه هستیم.
می‌توانستم این نمایش را در چند سال پیش، با احتساب هزینه‌های جاری و دستمزد عوامل، با ۵ میلیون تومان تولید کنم و به روی صحنه ببرم، اما اگر امروز این نمایش بخواهد از صفر تا صد تولید شود، به طور واقعی بالغ بر ۳۵۰ تا ۴۰۰ میلیون هزینۀ تمامی بخش‌ها از جمله هزینۀ تولید و دستمزد عوامل خواهد بود. امروز اگر این اثر روی صحنه است، همت عوامل اجرایی بوده که همکاری و همراهی کرده‌اند تا کار با همۀ مشکلات و چالش‌هایش به روی صحنه بیاید.
تئاتر یک هنر انسان‌ساز و تأثیرگذار است/باید تئاتر را مقدس دانست
تئاتر یک هنر انسان‌ساز و تأثیرگذار است و می‌تواند تا سال‌های سال در ذهن کودکان تأثیر خود را نگاه دارد. آن چه که دیده می‌شود و تأثیرگذاری زنده برای مخاطب شکل‌می‌گیرد، اتفاق بسیار بزرگی است که از همین روی، باید تئاتر را مقدس دانست و بیش از پیش، همۀ امکانات را سطح کلان و ریز در سطح سازمان‌ها، نهاد‌ها و ارگان‌ها به آن پرداخته شود، اما باید این اتفاق در سطح کلان‌تر و وسیع‌تر در کشور اتفاق بیفتد.
تأثیرات برآمده از تئاتر، می‌تواند بسیار انسان‌ساز باشد
بار‌ها و بار‌ها ما گفته‌ایم که تأثیرات برآمده از تئاتر، می‌تواند بسیار انسان‌ساز باشد و می‌تواند مانند «شهرک الفبا» اثر دوست عزیزمان «فردوس حاجیان» آن قدر در سطح بین‌المللی به چشم بیاید که در یونسکو به عنوان یک اثر مهم فرهنگی ثبت بشود و مطالب آموزشی نیز در این بستر، به کمک هنر نمایش در ذهن دانش‌آموز ماندگارتر شود و انتقال مفاهیم از این مسیر شکل بگیرد.
قطعاً عزیزان ما در حوزۀ مطبوعات، رسانه‌ها، خبرگزاری‌ها، تلویزیون و رادیو تأثیرگذار هستند. فضای مجازی که به سرعت در تمام خانواده‌ها در حال رشد است، برای اطلاع‌رسانی تأثیرات ویژه‌ای دارد و حتی به صورت سنتی‌تر که عرض کردم، همان پخش تراکت یا پیامک‌ها و کانال‌ها و همۀ مجموعه‌هایی که می‌تواند خانواده‌ها را به سالن‌های تئاتر جذب کند، از عوامل مهمی هستند که باید مورد توجه تولیدکنندگان آثار نمایشی قرار بگیرند. مخاطبان یک اثر هنری، بزرگترین سرمایه‌های هر گروه تئاتری هستند که می‌توانند از لحاظ فضای اقتصادی و انرژی در فضای هنری به گروه کمک کنند.
از نظر شما حوزۀ هنری نسبت به تبلیغات این دست از آثار چه اقداماتی را باید انجام بدهد و چگونه می‌تواند در این مسیر گام بردارد؟
همۀ سازمان‌ها و نهاد‌ها می‌توانند در این زمینه تأثیرگذار باشند، اما چیزی که نباید فراموش شود این است که حوزۀ هنری، اسمش روی خودش هست، این یعنی خارج از همۀ فضا‌های اعتقادی، مذهبی و حوزوی، مبحث هنری آن است که ما آن را در سینما، تئاتر، ادبیات، موسیقی و هنر‌های تجسمی و دیگر مجموع بخش‌های هنر در این حوزه می‌بینیم.
فکر میکنم با توجه به آن چه که پس از انقلاب و تا به امروز در این زمینه شکل گرفته است، رخداد‌های جاری در فعالیت‌های حوزۀ هنری، یکی ازنقاط چشم‌گیر در حوزۀ فرهنگ و هنر در کشورمان بوده است. در همین تماشاخانه‌های حوزۀ هنری، جشنواره‌های بسیار خوب و مؤثری برگزار شده و من در جشنواره‌های مختلفی از جمله جشنوارۀ پانتومیم، به عنوان یکی از اعضای ستاد اجرایی آثار حضور داشتم. می‌توان گفت که حوزۀ هنری، سرمنشأ شکل‌گیری رخداد‌های مهم فرهنگی و هنری در سطح کلان در کشورمان بوده است و در اوج شکوفایی حوزۀ هنری در سال‌های دهۀ ۸۰ که می‌توان از حوزۀ هنری به عنوان یکی از مهم‌ترین قطب‌های تئاتر یاد کرد، ما در رپرتوآر‌های کارگاه عروسکی حوزۀ هنری حضور داشته‌ایم.
مدیریت سالن‌های نمایش دولتی با تغییر مدیران دچار تحول می‌شود
باید پذیرفت که سیاست‌گذاری‌ها در دوران مختلف دست‌خوش تغییراتی می‌شوند و در سال‌هایی که مدیران در رأس مجموعه‌های هنری تغییر می‌کنند، یا زمانی که تفکرات اجتماعی در حوزۀ کلان با تغییرات مدیران دست‌خوش تغییر می‌شود، حتماً در شکل اجرایی سالن‌های دولتی، مانند سالن‌های حوزۀ هنری نیز تغییراتی رخ می‌دهد. فضای فعلی که در حوزۀ تئاتر کودک و نوجوان وجود دارد، فضایی رو به رشد است و به نظرم می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد و به دوران رشد و شکوفایی حوزۀ هنری باز گردیم، چرا که اعتقاد داریم که حوزۀ هنری به خصوص «تماشاخانۀ مهر»، قطب سرآمد تئاتر این کشور در یک دوران مؤثر و شکوفا بوده است.
فکر می‌کنید زنده نگاه داشتن گونه‌های مختلف هنر‌های نمایشی، مانند نمایش عروسکی و تعزیه، چه ضرورت‌هایی دارد؟
بخش مهمی از ادبیات نمایشی جهان، گرته‌برداری از گونه‌های مختلف نمایش‌های ایرانی است. قطعاً فضای هنر ما باید به روز باشد و از جامعۀ عقب نماند تا بتواند تأثیرگذاری خویش را آن‌گونه که باید و شاید به مخاطب خویش انتقال بدهد. به هر تقدیر، خود هنر نمایش زیرشاخه‌ها و بخش‌های مختلفی دارد و بخش‌هایی دارد از تئاتر عروسکی گرفته تا تئاتر زنده و نمایش تعزیه نیز از گونه‌های مهم و تأثیرگذار نمایش ایرانی است که شاید آثار بسیاری از کارگردانان بزرگ جهان مانند «برتولت برشت»، متأثر از تعزیه است و شیوۀ‌هایی مانند فاصله‌گذاری را بنیان نهادند، باید گفت بخش مهمی از آثار کسانی که سبک‌های شناخته‌شدۀ تئاتر در جهان را بنیان نهادند، گرته‌برداری از گونه‌های نمایش ایرانی و نمایش‌های ماست.
بسیاری از تجربیات خوب در حوزۀ هنر‌های نمایشی در کشور ما، بر اساس همین نمایش‌های ایرانی صورت پذیرفته که امروز در دنیا حرفی برای گفتن دارد، مانند گونه‌های پرده‌خوانی، نقالی، نمایش‌های تخت‌حوضی و شادی‌آور.
اجرای نمایش «اولین بازی»، گونه‌ای از اجرای نمایش پرده‌خوانی به صورت مدرن است و در اجرای بخش سایه‌بازی، که من تلاش کردم در آن بهروز باشم، گویی ما در حال تماشای یک اجرای انیمیشن متحرک هستیم و یک انیمیشن زنده را به صورت متحرک در مقابل دیدگان تماشاچی به اجرا در می‌آوریم. به هر حال تلاش کردیم تا بر اساس شیوه‌های مختلف و متفاوت اجرای نمایش عروسکی مانند «بونراکو» تلاش کردم نمایشی را بر اساس نیاز‌های کودک و نوجوان تهیه و تنظیم کنیم تا بتوانیم تأثیرگذار باشیم و همذات‌پنداری تماشاگر را، با مفاهیم موجود در اثر هنری خویش، افزایش دهیم.
به عنوان سوال آخر هنر را برایمان تعریف کنید؟
هنر، انتقال مفهوم احساس و عواطف و آن چیزی است که از ذهن خلاقه یک فرد هنرمند بر اساس روحیات و درونیات یک هنرمند، شکل می‌گیرد و تأثیرگذاری او برای جامعۀ خویش، دیگر جوامع و تمامی پدیده‌های خلقت ریشه در جنبه‌ها و گونه‌های مختلف هنر مانند هنر‌های تجسمی، نمایش، ادبیات نمایشی، نقاشی و موسیقی دارد. حال باید گفت که با تکیه بر مجموعۀ تمامی این هنرها، یک اثر نمایشی به عنوان «اولین بازی» خلق شده که بر اساس ادبیات نمایشی، موسیقی، هنر‌های تجسمی، طراحی صحنه، طراحی لباس، صدا پیشگی شکل گرفته است و این نمایش بر اساس نمایش‌های ایرانی، یک هنر به عنوان پرده‌خوانی به شیوۀ مدرن خلق شده است. امروز ترکیب همۀ این اتفاقات یک نمایش را با نام «اولین بازی» شکل داده است که هنری است که با شیوۀ پرده‌خوانی مدرن خلق شده است.
در نهایت نمایش «اولین بازی»، هنری است که در آن، ذهنیات کارگردان در جایگاه هنرمند به مخاطب عرضه می‌شود تا یک اثر هنری به اسم نمایش شکل بگیرد و مفهوم هنر در جایگاه انسان‌ساز بودن را به مخاطب خویش در هر جایگاهی که باشد، عرضه کند.
انتهای پیام/
دایرةالمعارف دانشبنیانها (۱۲۸)؛
