دایرةالمعارف دانشبنیانها (۱۲۸)؛
در یک پژوهش مطرح شد؛
ضرورت افزایش تاب‌آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی
رویکرد ارتقای تاب‌آوری شهری و به‌خصوص زیرساخت‌های حیاتی به یکی از مهم‌ترین و راهبردی‌ترین برنامه‌ها در مواجهه با رخدادهای طبیعی در کلان‌شهرها تبدیل شده است.
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، تاب‌آوری یکی از مباحث مهم در زمینه پایداری و توسعه شهری است که براساس تعریف دفتر کاهش خطر بلایای سازمان ملل متحد عبارت است از توانایی سیستم ها، جامعه یا اجتماعات انسانی در معرض مخاطرات برای مقابله، کاهش، سازگاری و ترمیم اثرات ناشی از مخاطرات در زمان مقرر و به روشی کارآمد که از طریق حفظ و احیای کارکردها و ساختارهای بنیادی سیستم ها و جوامع انجام می شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «تاب‌آوری شهر‌ها و ریسک مخاطرات طبیعی» آورده است که تاب‌آوری به‌منزله ارتقای توانایی جامعه، برنامه‌ریزی و آمادگی برای جذب و بهبود و موفقیت بیشتر برای مقابله با اثرات ناخواسته بعد از سوانح و ترمیم و بهبود جامعه سانحه‌دیده از لحاظ اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و کالبدی است. تاب‌آوری این ظرفیت را دارد که در چرخه مدیریت سوانح طبیعی در زمان قبل از وقوع سانحه، حین و بعد از آن وارد عمل شود.
این گزارش بیان می‌کند که قرار دادن برنامه‌های افزایش تاب‌آوری در برابر مخاطرات طبیعی در طرح‌های توسعه شهری از اقدامات ضروری است. بر این اساس می‌توان گفت؛ کشور‌های کمتر توسعه‌یافته و یا در حال توسعه از مهم‌ترین کشور‌های در معرض آسیب ناشی از بلایا هستند. به‌طور متوسط میزان تلفات در این کشور‌ها به‌ازای هر واقعه طبیعی ۸ هزار نفر است که تقریباً ۱۵ برابر میانگین مرگ‌ومیر در کشور‌های با درآمد بالا در منطقه است که یکی از دلایل آن را می‌توان توسعه شهرنشینی برنامه‌ریزی نشده و درک و شناخت پایین در مورد سرمایه‌گذاری‌های دولتی برای جلوگیری از بلایا و منافع اجتماعی و مالی بلندمدت دانست.
این گزارش مطرح می‌کند که ویژگی مهم مدیریت بحران در اغلب کشور‌های در حال توسعه ازجمله ایران، کم‌توجهی به اقدامات قبل از وقوع بحران است و تمامی فعالیت‌ها اغلب پس از رخداد حادثه انجام می‌شود. در مدیریت ریسک اقدامات گسترده‌ای قبل از وقوع انجام می‌شود و عملاً غافلگیری به حداقل ممکن می‌رسد. در خصوص آسیب‌شناسی مدیریت بحران و ریسک بلایای طبیعی در ایران می‌توان گفت بخشی از آن به موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی و زمین‌شناختی مرتبط بوده و بخشی دیگر وابسته به ساختارهای حکمرانی و نهادی مدیریت بحران در کشور است که منجر به کاهش تاب‌آوری کشور و آسیب‌پذیری بیشتر آن در برابر بلایای طبیعی می‌شود.
این گزارش ادامه می‌دهد که براساس آمار جهانی، در بازه زمانی سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۷ میلادی، وقایع مرتبط با پدیده‌های ژئوفیزیکی و اقلیمی سبب مرگ ۱.۳ میلیون نفر شده و ۴.۴ میلیارد نفر در سطح جهان را مجروح، بی‌خانمان، آواره یا نیازمند کمک اضطراری کرده است. بیشترین پیامد‌های اقتصادی در کشور‌های کمتر توسعه‌یافته و کشور‌های جزیره‌ای کوچک در حال توسعه در منطقه آسیا و اقیانوسیه مشاهده می‌شود. به‌طوری‌که حدود ۷۸ درصد از زیان‌های مالی گزارش شده، ۶۹ درصد مرگ‌و‌میر‌ها و همچنین ۸۵ درصد از کل افراد آسیب‌دیده ناشی از وقایع ژئوتکنیکی ثبت شده طی ۲۰ سال به این قاره مربوط است.
در این گزارش آمده است که براساس گزارش سازمان ملل متحد، وقوع بیش از ۱۴۰ فاجعه در منطقه آسیا و اقیانوسیه منجر در سال ۲۰۲۲ به مرگ بیش از ۷۵۰۰ نفر، تحت تأثیر قرار گرفتن ۶۴ میلیون نفر و وارد آمدن خسارت ۵۷ میلیارد دلاری شده است. طبق گزارش این سازمان (۲۰۲۲)، جهان در ۲۰ سال گذشته هر سال ۳۵۰ تا ۵۰۰ فاجعه در مقیاس متوسط تا بزرگ را تجربه کرده است که پنج برابر بیشتر از سه دهه گذشته بوده است.
این گزارش مطرح می‌کند که با توجه به پیش‌بینی‌های فعلی آب‌و‌هوا تا سال ٢٠٣٠، جهان با حدود ٥٦٠ مخاطره در سال روبه‌رو خواهد بود و ۳۷.۶ میلیون نفر به افرادی که در فقر شدید زندگی می‌کنند، اضافه خواهد شد. در بدترین سناریو تا سال ٢٠٣٠ تغییرات اقلیمی و بلایا، ١٠٠.٧ میلیون نفر دیگر را نیز به‌سمت فقر می‌کشاند. در رابطه با سهم وقایع طبیعی در خسارت‌های اقتصادی در ایران نیز، در دهه ۹۰ خشک‌سالی بیشترین تأثیر و حدود ۴۵.۵ درصد سهم داشته و سهم وقایع زلزله و سیل در آسیب‌های اقتصادی به‌ترتیب ۳۰.۴ و ۲۳.۷ درصد بوده است.
این گزارش بیان می‌کند که دفتر کاهش ریسک بلایای سازمان ملل متحد (UNISDR) در استراتژی بین‌المللی کاهش مخاطرات (۲۰۱۰)، مهم‌ترین دلایل تحریک خطر در نواحی شهری را ذیل هفت عامل اصلی شامل افزایش جمعیت و تراکم شهری، مدیریت ضعیف شهری، توسعه شهری برنامه‌ریزی نشده، کمبود زمین قابل استفاده برای شهروندان کم‌درآمد، ساخت‌وساز نامناسب، تمرکز دارایی‌ها و اموال اقتصادی در شهر‌های بزرگ و فرسایش اکوسیستم برشمرده است. از مهم‌ترین چالش‌های تاب‌آوری شهری، تغییر اقلیم، فقدان سازگاری در برابر مخاطرات ناشی از آن، منابع نهادی و مالی محدود، در دسترس نبودن پروتکل‌های استاندارد برای مدیریت بلایا و سازگاری با تغییرات آب‌و‌هوا و عدم نظارت بر عملکرد شهری است.
در این گزارش آمده است که تلاش برای افزایش تاب‌آوری در برابر مخاطرات طبیعی باید همراه با توسعه و پایداری شهری انجام شود. تاب‌آوری یک جامعه به‌طور مستقیم وابسته به تأمین منابع کافی برای خنثی کردن سریع پیامد‌های مخرب بحران است؛ بنابراین تخصیص بودجه و تأمین اعتبارات کافی برای برنامه‌ریزی و اقدام در راستای ارتقای تاب‌آوری به‌خصوص در شهر‌های پر‌خطر یکی از اولویت‌های مهم در این حوزه است.
این گزارش ادامه می‌دهد که از دیگر اقدامات اثربخش در این رابطه می‌توان به کنترل جمعیت شهری به‌ویژه مناطق آسیب‌پذیر و ایجاد توازن در بارگذاری جمعیتی، باز‌توسعه مناطق شهری با محوریت بلایای طبیعی، مقاوم‌سازی و حفاظت از زیرساخت‌ها با تأکید بر ممنوعیت ساخت‌وساز در محدوده رود‌ها و مسیل‌ها، تغییر کاربری حواشی رودخانه، رعایت قوانین و ضوابط فنی و اصول ساخت‌وساز، آموزش درباره کاهش خطرپذیری در سطوح مختلف جامعه، برنامه‌های آموزشی برای مدیران شهری، افزایش آگاهی عمومی از اثرات منفی مخاطرات زیست‌محیطی و تخریب اکوسیستم‌ها در تاب‌آوری شهری، کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای، انجام ارزیابی‌های آسیب‌پذیری و زیست‌محیطی، ایجاد هنجار‌های مبتنی‌بر کاهش خطر و توسعه مدیریت ریسک- فاجعه مبتنی‌بر اکوسیستم و ... اشاره کرد. همچنین در مناطق دارای بافت ناکارآمد علاوه‌بر پارامتر‌های متداول در شناسایی بافت‌های فرسوده مانند میزان آسیب‌پذیری ساختمان‌ها، عرض معابر و ریزدانگی، عواملی ازجمله میزان و شدت احتمالی مخاطره، دسترسی به فضا‌های باز، توزیع جمعیت، وجود تأسیسات خطرناک و ... که از دیدگاه مدیریت بحران حائز اهمیت هستند نیز باید مورد توجه قرار گیرند.
این گزارش خاطرنشان می‌کند که دستیابی به شهری تاب‌آور نیازمند به‌کارگیری اصولی مدون در نظام برنامه‌ریزی است تا بتوان زمینه را برای حصول نتایج مناسب مهیا ساخت. بهترین حالت، به‌کارگیری تلفیقی از برنامه‌ریزی کاهش مخاطرات و برنامه‌ریزی جامع است. اجرای طرح‌های جامع‌نگر مدیریت ریسک مخاطرات طبیعی، متشکل از برنامه‌های مختلف در حوزه‌های چهارگانه پیشگیری، ارتقای آمادگی، واکنش اضطراری و در‌نهایت بازسازی و بازتوانی، در سطوح مختلف استانی و شهری و در راستای سیاست‌ها و قوانین بالادستی، راه‌حل مناسبی است که می‌تواند وضعیت ایمنی کشور در برابر مخاطرات را تا حدودی بهبود بخشد.
انتهای پیام/
