آیا تکامل انسان همچنان ادامه دارد؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا به نقل از پاپ سای ، شخصیت‌های مشهوری مانند «دیوید آتنبورو» «David Attenborough» قبلا ادعا کرده بودند که تکامل انسان به پایان رسیده است، اما بسیاری از محققانی که در مورد تکامل نسل بشر مطالعه می‌کنند نظری کاملا مخالف دارند.

انسان، محیط زندگی اش را به روش‌های بی شماری از جمله تغییر هوا، آب و خاکی که ما به‌عنوان موفق‌ترین مهندسان اکوسیستم روی زمین به آنها تکیه می‌کنیم، تغییر داده است. ساده لوحانه است اگر تصور کنیم در بین این همه تغییر، شناسی را فتح کرده و تاثیرات تکامل و انتخاب طبیعی را بر گونه‌های خود حذف کرده ایم. این چیزی نیست که علم می‌گوید.

 «جیسون هاجسون» «Jason Hodgson»، انسان شناس و متخصص ژنتیک تکاملی در دانشگاه آنگلیا راسکین انگلیس می‌گوید: «البته انسان‌ها هنوز در حال تکامل هستند. همه موجودات زنده‌ای که در یک جمعیت زندگی می‌کنند همیشه در حال تکامل هستند. تکامل یک فرآیند است، نه یک نتیجه، و همیشه به صورت خطی اتفاق نمی‌افتد.»

«جان هاکس» «John Hawks» دیرین انسان شناس در دانشگاه ویسکانسین - مدیسون نیز معتقد است: «انسان‌ها قطعا هنوز در حال تکامل هستند.»

«استفان استرنز» «Stephen Stearns» استاد بازنشسته بوم شناسی و زیست شناسی تکاملی در دانشگاه ییل می‌گوید: «انسان‌ها هنوز هم مانند سایر جمعیت‌های موجودات زنده در حال تکاملند.»

با این حال، روشی که تکامل روی گونه بشر عمل می‌کند ممکن است آن چیزی نباشد که تصور می‌شود. از نظر زیست شناختی، تکامل عبارت است از تغییر در فراوانی گونه ژنی (موسوم به «آلل») در یک جمعیت در طول زمان. این نیرویی نیست که مسیر یک گونه را به سمت یک هدف معین هدایت کند. با این حال، زیست شناسان هنوز هم می‌توانند تکامل انسان را در عمل مشاهده کرده و نمونه‌های اخیر آن را شناسایی کنند. 

تکامل چگونه اتفاق می‌افتد؟

قبل از اینکه وارد تحقیق شویم، مهم است بدانیم تکامل چگونه کار می‌کند. روش‌های تکامل موجودات زنده، انگشت شمار است. هر فرد به طور متوسط با حدود ۷۰ جهش ژنتیکی جدید متولد می‌شود که از والدین آنها مشتق نشده است. این جهش ها، پس از ظهور، می‌توانند به نسل‌های بعدی منتقل شود و در نتیجه فراوانی آلل‌ها در سطح جمعیت تغییر می‌کند.

یک جریان بدون مقصد وجود دارد، جایی که یک رویداد غیرمترقبه بر اینکه کدام واریان ژنی با چه نسبت‌هایی منتقل می‌شود، تأثیر می‌گذارد، پدیده‌ای که در جمعیت‌های کوچک سریع‌ترین اتفاق می‌افتد. در جریان ژنی، افراد و جمعیت‌ها مهاجرت می‌کنند و مواد ژنتیکی خود را به مکان‌های جدید می‌آورند. انتخاب جنسی زمانی اتفاق می‌افتد که افراد به طور غیر تصادفی جفت گیری می‌کنند (که بیشتر شامل جفت گیری انسانی می‌شود). 

سپس شاهد انتخاب طبیعی هستیم – که اغلب با خود تکامل ترکیب می‌شود – و در آن شرایط محیطی که بر بقا و تولید مثل تأثیر می‌گذارد، تعیین می‌کند که چه آلل‌هایی به احتمال زیاد در نسل‌های آینده باقی بمانند. 

هاجسون می‌گوید، در مقابل جریان بدون مقصد، انتخاب طبیعی در جمعیت‌های بزرگ‌تر سریع‌تر اتفاق می‌افتد، زیرا زمانی که افراد بیشتری در اطراف باشند، احتمال ظهور آلل‌های مفید بیشتر است. به گفته وی «این بزرگ‌ترین اندازه جمعیت بشری است که تا به حال وجود داشته بنابراین این احتمالا تا حدی بزرگ‌ترین تغییر برای عمل انتخاب طبیعی در انسان است.» 

از طریق تمام سازوکار‌های مذکور، انسان‌ها از آخرین جد مشترک مان با دو گروه از نزدیک‌ترین خویشاوندان زنده – شامپانزه‌ها و بونوبو‌ها - تکامل یافتند. ما از این میمون‌های بزرگ تکامل نیافته ایم، بلکه از دودمان نخستی‌های منقرض شده‌ای که از سلف شامپانزه‌ها و بونوبو‌ها از یک نقطه مشترک جدا شده اند، به وجود آمده ایم.

مدت‌ها قبل از اینکه انسان خردمند شاخه‌ای روی شجره نامه حیات باشد، واگرایی‌های قبلی منجر به پیدایش نخستی ها، پستانداران و مهره داران شد. به تدریج، طی میلیارد‌ها سال، تکامل، همه موجودات را از آخرین جد مشترک جهانی متنوع کرده است. بدن ما هنوز شواهدی از گذشته‌ی تکاملیِ گونه‌ی ما دارد مانند بخش‌های بی فایده و یا به جا مانده‌ای از گذشته دور مانند استخوان دم و آپاندیس؛ و همه سازوکار‌های بالا هنوز در انسان‌های امروزی وجود دارند، اگرچه سازمان‌های اجتماعی و تعداد زیاد ما ممکن است این سازوکار‌ها را به گونه‌ای تغییر داده باشد که کدامیک سریع تر، در چه جمعیتی و به چه روش‌هایی عمل کنند.

تغییرات بزرگ تکاملی که بر ویژگی‌های بارز تأثیر می‌گذارد، مانند از دست دادن دم، بسیار آهسته اتفاق می‌افتد، اما هنوز هم تغییرات ظاهری جزئی در حال انجام است. 

هاجسون با اشاره به این باور که گفته می‌شود پزشکی مدرن انتخاب طبیعی را حذف کرده است می‌گوید: «این دیدگاه جدی نیست»، زیرا بر بسیاری از مفروضات نادرست تکیه دارد مانند ما همه مسائل بهداشتی را با علم حل کرده ایم یا اینکه دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و پیشگیری از بارداری برابر است. وی تاکید می‌کند در واقع، «حتی به برابر بودن هم نزدیک نیستیم». بنابراین، تولیدمثل نابرابر و بقای نابرابر نیز وجود دارد و مردم در همه جا در معرض انواع سازوکار‌های انتخابی قرار می‌گیرند. 

هاجسون و هاکس هر دو می‌گویند: به طور همزمان، محرک‌های دیگری نیز برای تکامل انسان وجود دارد که احتمالا حداقل در شدت شان، منحصربه گونه ما هستند. در بسیاری از موارد، فرهنگ‌های ما بر اینکه چه کسی، چگونه و به چه شرطی تولید مثل کنند، تأثیر می‌گذارد. همین چیز‌ها بر فراوانی واریان ژنی در طول زمان نیز موثر بوده است.

«هخامنش مصطفوی» دانشیار ایرانی ژنتیک و ژنومیک در دانشگاه نیویورک می‌گوید: «شاید تا حدودی در حال تغییر مسیر تکامل باشیم، اما به هیچ وجه به این معنی نیست که از وقوع آن جلوگیری می‌کنیم.»

از کجا می‌دانیم تکامل هنوز در ادامه دارد؟

بسیاری از مطالعات در مورد گذشته ژنتیکی انسان نمونه‌های گویایی از تکامل در عمل ارائه می‌دهد. همانطور که در تحقیقات هاجسون در سال ۲۰۱۴ توضیح داده شده، افزایش مقاومت به مالاریا در ماداگاسکار با تکثیر یک نوع ژن خاص در جمعیت مرتبط است. این محقق می‌گوید نمونه‌ای از تکامل، در ۲۰۰۰ سال گذشته رخ داده است که از نظر مدت زمان تکاملی، تازه و اخیر محسوب می‌شود. 

در پی گسترش گله داری، شاهد ظهور و گسترش آلل‌هایی بوده ایم که هضم لاکتوز در بزرگسالان را در برخی از جمعیت‌های خاورمیانه، اروپا و آفریقا امکان پذیر کرده است. هاکس می‌گوید: «حتی در هزار سال گذشته، ماندگاری آنزیم لاکتاز به عنوان یک آلل افزایش یافته است.»

استرنز و همکارانش در تحقیقی کلاسیک در سال ۲۰۱۰ و بر اساس یک پروژه جمع آوری داده که از سال ۱۹۴۸ بر روی مردم در فرامینگهام، ماساچوست آغاز شده است، کاهش قد و سایر تغییرات در سطح جمعیت را طی قرت گذشته به انتخاب طبیعی نسبت دادند. 

مطالعات مجموعه داده‌های ژنومی بزرگ نیز حاکی از تغییراتی است که در غیر این صورت در سطح صفت قابل مشاهده نبود. مقاله‌ای در سال ۲۰۲۲ دو تغییر کوچک را در ژنوم انسان شناسایی کرد که مسئول ایجاد پروتئین‌های عملکردی است که از زمانی که گونه ما از دیگر دودمان نخستی‌ها جدا شد، پدیدار شده است.

در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۷ به سرپرستی مصطفوی، انجام شد، وی و همکارانش تفاوت‌های ژنی بین گروه‌های سنی را در بانک زیستی انگلیس که خزانه حدود نیم میلیون داده‌های ژنتیکی و سلامتی مردم این کشور است، بررسی کردند. آنها به دنبال آلل‌های شایعی گشتند که در میان افراد مسن کمتر رایج است و بنابراین احتمالا با طول عمر و بقا مرتبط هستند. 

در کل مجموعه داده ها، آنها فقط دو نوع ژن از این نوع را پیدا کردند: یکی مربوط به سیگار کشیدن زیاد در بین مردان و دیگری مربوط به خطر ابتلا به آلزایمر بود. با وجود این واقعیت که بسیاری از تفاوت‌ها در سلامت، ژنتیکی هستند، اما نسبتا واریان‌های تک ژنی مضر و قابل شناسایی اندکی در جمعیت مورد مطالعه در گردش بود. این بدان معناست که احتمالا تکامل قبلا این ژن‌ها را فیلتر کرده است. 

مصطفوی می‌گوید: «فقدان (یا آلل‌های مضر بیشتر) پیشنهاد قوی برای انتخاب است. دو ژنی که در این مطالعه شناسایی شدند، با گذشت زمان بیشتر، فیلتر می‌شوند. این واقعیت که آنها در حال حاضر رایج هستند ممکن است به این معنی باشد که به تازگی مضر شده اند.»

نوع تکامل نشان داده شده در پژوهش مصطفوی، انتخاب خالص کننده است یعنی حذف جهش‌های مضر از یک جمعیت در طول زمان. اگرچه این کار از انتخاب در راستای حفظ صفات مفید، کمتر به چشم می‌آید، اما بسیار رایج‌تر است.
 
یکی دیگر از شکل‌های رایج انتخاب نه چندان چشمگیر، انتخاب تثبیت کننده است، جایی که انتخاب‌های دشوار، کمیاب می‌مانند و تمایل به سوی انتخاب‌های حد وسط است. به اعتقاد مصطفوی وزن هنگام تولد و قد انسان نمونه‌های استانداردی هستند که در آن انتخاب تثبیت کننده عمل می‌کند. 

این پژوهشگر می‌افزاید: «شاید ما همیشه شاهد انتخاب‌های تثبیت کننده و پالایش شده نباشیم، شاید واضح نباشند...، اما ما به درستی می‌دانیم که بسیاری از ویژگی‌های انسانی به نحوی در حد مطلوب نگه داشته می‌شوند که نشان می‌دهد هر دو شکل انتخاب طبیعی همچنان ادامه دارد.»

به چه چیزی تکامل پیدا می‌کنیم؟

بیشتر مردم می‌خواهند بدانند، «آیا ما به طور جهت دار به عنوان یک گونه به چیز دیگری تغییر می‌کنیم؟» یعنی آیا در پایان این راه مقصد وجود دارد؟ هاکس می‌گوید پاسخ، حداقل در مقیاس زمانی که دانشمندان می‌توانند آن را مطالعه کنند، نامشخص است. 

وی بر این باور است که تکامل یک فرآیند است، نه یک نتیجه و همیشه به صورت خطی اتفاق نمی‌افتد. محیط‌های امروزی به شیوه‌های مختلف بسیار سریع در حال تغییرند. ما به طور قطع نمی‌دانیم که کدام تغییرات در طول زمان ادامه خواهند داشت، بنابراین نمی‌دانیم چه تغییراتی ممکن است به چیزی اضافه شود. بسیاری از تغییرات ممکن است معکوس شوند و به همان سرعتی که در یکی دو نسل گذشته تکامل یافتند، در جهت مخالف حرکت کنند.

وی ادامه می‌دهد: «شخصا فکر می‌کنم ژنتیک ما احتمالا با سرعتی شتابان به تغییر خود ادامه خواهد داد، اما مبنای خوبی برای پیش بینی چگونگی آن ندارم.»