ابزارهای سیاستی توسعه هوش مصنوعی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، هوش مصنوعی مفهوم نسبتا گسترد‌ه‌ای است که امروزه فراگیری فراوانی پیدا کرده است. این فناوری در حال حاضر زیرمجموعه‌ای از علوم کامپیوتر به شمار می‌رود اما در ابتدا زیر مجموعه ریاضیات عالی بود.  طبق یک تعریف پذیرفته شده، هـوش مصنوعی توانایی برنامه‌ریزی شده برای پردازش اطلاعـات است، اما تعریف گسترده‌تری وجود دارد که آن را علم ساخت ماشین‌آلات برای کارهایی که اگر توسط انسان انجام شود به هوش نیاز دارد می‌داند.

پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «اهداف و ابزارهای سیاستی توسعه هوش مصنوعی؛ جستاری در برنامه‌های سیاستی کشورهای منتخب» از طریق روش تحلیل مضامین اسناد ملـی توسعه هوش مصنوعی ۶ کشور با شرایط مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ... در حوزه هوش مصنوعی یعنی ایالات متحده، چین، انگلیس، روسیه، هند و امارات مورد تحلیل قرار داده‌اند.

* استراتژی‌های ملی هوش مصنوعی

در این پژوهش آمده است که بـه طـور کلـی استراتژی‌های ملی هـوش مصنوعـی اولویت‌هـای سـرمایه‌گذاری عمومـی و تحقیـق و توسـعه عمومـی در زمینـه هـوش مصنوعـی، تمرکزبخشـی، آموزش و اشـتغال، مقـررات و همکاری‌هـای بین‌المللـی را بیان می‌کنند و در عین حال، خطرات و چالش‌های مربوط به هوش مصنوعی را نیز در نظر می‌گیرند.

در این پژوهش آمده است: نتایج بررسی اسناد ملی توسعه هوش مصنوعی کشور‌های مذکور نشان داد که اهداف توسعه هوش مصنوعی، حوزه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فنی را شامل می‌شود و کشور‌ها علاوه بـر اینکـه بـه دنبال کسب منافـع اقتصادی و نیـل بـه رفـاه ناشـی از توسـعه هـوش مصنوعـی هسـتند، بـه مسـائل اخلاقـی و امنیتـی ایـن فنـاوری نیز توجـه دارند.

* پیش‌نیازهای توسعه هوش مصنوعی

این پژوهش توضیح می‌دهد که اهداف تعیین شده در کشور‌ها نشان می‌دهد که توسعه هوش مصنوعی و پیروزی در مسابقه‌ای که در حال حاضر حول محور آن شـکل گرفته است، مستلزم وجود پیشنیازهایی است که می‌توانند اهداف دیگر را تحت تأثیـر قـرار دهند.

به زعم این پژوهش ایـن پیش‌نیازها، موارد مربوط به سـرمایه انسانی، ظرفیت‌های علمی و پژوهشی کشور و همچنین زیرساخت‌های فنی و داد‌ه‌ای هسـتند کـه نقـش مهمـی در دسـتیابی بـه دیگـر اهـداف توسـعه هـوش مصنوعـی دارند.

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بین کشـور‌های مورد بررسـی غول‌های اقتصـادی مـورد بررسـی یعنـی ایـالات متحـده و چین بیش از دیگـران بـه موضوعـات مربـوط بـه ایجـاد مزیـت رقابتی در حوزه‌های مختلف توجه داشته‌اند. در طرف دیگر کشور‌های روسیه و انگلستان بـه عنوان دیگر قدرت‌های جهانی، در حال افزایش تلاش برای رسیدن به مراتب بالای جهانی در حوزه‌های مختلف تحقیق و توسعه هوش مصنوعی هستند.

* ابزارهای سیاستی توسعه هوش مصنوعی

این پژوهش بیان می‌‍کند در حوزه ابزار‌های سیاستی مورد نظر سیاست‌گذاران کشور‌های مورد بررسی در فرایند توسعه هوش مصنوعی و همچنین مقابله با چالش‌های مختلفی که ممکن است توسعه آن به وجود آورد، ابزار‌های سیاستی مستخرج از اسناد مورد بررسی، همچنین دسته‌های شکل‌گیری روابط نظام‌ساز و ابزار‌های تنظیم‌گـری و قانون‌گذاری نیز هر یک دربرگیرنـده یک مضمون ابزار هستند.

تجزیه و تحلیل انجام شده نشان می‌دهد که استفاده از ابزارهای مربوط بـه مقررات‌گـذاری، تنظیم‌گری و تدویـن اسـتاندارد‌ها موردی است کـه بیش از بقیه ابزار‌ها تمرکز اسناد و برنامه‌هـای سیاستی کشـور‌های مختلف را به خود معطوف کرده و به عنوان یک پیشنیاز اصلی برای بهره‌مندی از ابزارهای دیگر مورد استفاده قرار گرفته است. در دسـته تحریک طرف عرضه نواوری، سیاسـت‌گذاران حوزه هوش مصنوعـی سعی داشـته‌اند با بهره‌مندی از ابزارهایی کـه بازیگـران مختلف را دربرمیگیرد، شـرایط را بـرای افزایـش میـزان عرضـه خدمـات، محصـوالت و دانش فراهـم کننـد.

* ابزارهای شتاب‌دهی به توسعه هوش مصنوعی

این پژوهش مطرح می‌کند؛ در ایـن بخـش، سیاسـتگذاران در نظـر دارند تـا بـا بهره‌گیـری از ابزارهـای مربـوط به حـوزه تأمیـن مالی تحقیـق و توسـعه و ابزارهـای مربـوط بـه فرهنگسـازی و ارتقـای آمـوزش آمـوزش، در سطوح مختلـف اجتماعـی بـا شـرایط مختلـف، نوعـی آمادگی و رغبـت نسبت بـه به‌کارگیـری و مواجهه با هوش مصنوعی ایجاد کنند.

شبکه مضامین مربوط به اسناد و برنامه‌های سیاستی توسعه هوش مصنوعی

همچنیـن در ایـن دسـته، ابزارهـای خدمـات مشـاور‌های و شـتاب‌دهی دیگـر ابزارهایـی بوده‌اند که بیشـترین توجـه را در بهبـود وضعیت سـمت عرضه نوآوری به خود جلب کرده‌اند که این موضوع نشانگر آن است که سیاست‌گذاران در کشور‌های مختلف علاوه بـر اینکه به بخش‌های تأمین مالی و دانشی توجه دارند، آماده‌سازی و کمک بـه کسـب‌وکار‌ها در یافتن جایگاه خود در بازار نوین خدمات و محصولات هوش مصنوعی و همچنیـن شیوه صحیـح اسـتفاده از این فناوری در بخش‌ها و صنایع مختلـف را نیز مد نظـر دارند.

* هوش مصنوعی و خدمات عمومی

این پژوهش ادامه می‌دهد که در دسته ابزارهای مربوط به تحریک طرف تقاضا، دو ابزار خرید دولتی و تحریک تقاضای بازار، ابزارهایی هستند که در خلل اسناد مورد بررسی، نسبت به استفاده از آنها بـه شدت توصیه شده بود. با توجه به نوظهـور بودن فناوری هوش مصنوعی، مسئله تضمین خرید و تـدارکات دولتـی مسـئله مهمی است کـه می‌تواند نقش مهمی در فرایند توسعه هـوش مصنوعی خصوصا در برخی کاربرد‌های آن داشـته باشد. در این حوزه بسیاری از کشور‌ها مشوق‌های بسیاری را برای استفاده از هـوش مصنوعی در خدمات عمومی در نظر گرفته‌اند؛ زیرا به طور کلی هوش مصنوعی نویدبخش افزایش کارایی و اثربخشی کل بخش‌ها از جمله ارائه خدمات عمومی است.

* شبکه‌سـازی و توسعه اکوسیسـتم هوش مصنوعی

به زعم این پژوهش در نهایت در دسته ابزارهای مربوط به شکل‌گیری روابـط نظام‌ساز، ابزارهای مربوط بـه شبکه‌سـازی، حمایت از زیرساخت‌های همکارانـه و توسعه اکوسیستم مـواردی هستند کـه اسناد سیاستی هوش مصنوعی کشور‌های مورد بررسی به آنها اشاره نموده‌اند. موضوع شبکه‌سـازی مسـئله‌ای اسـت که می‌تواند شکاف معمول بین دولت، دانشگاه و صنعت را پوشش دهد. در حوزه شبکه‌سازی و توسعه اکوسیسـتم، مسئله‌ای که در سال‌های اخیر بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است، مسئله همکاری‌های چندجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی و ایجاد کارگروه‌های همکاری مشترک در حوزه‌هـای مختلف هـوش مصنوعی بـوده کـه به طور مستمر توسـط کشـور‌های مختلف جهان پیگیری می‌شود.

از جمله این همکاری‌ها در منطقـه خاورمیانه می‌توان بـه همکاری‌های فزاینده کشور امارات و برخی کشور‌های منطقه در بخش‌های مختلف آموزشی، پژوهشی و کارکردی هـوش مصنوعی اشاره کرد.

در این پژوهش آمده است که به طور کلی بین کشور‌های مورد بررسی غول‌های اقتصادی مورد بررسی یعنی ایـالات متحده و چین بیش از دیگران بـه موضوعات مربوط به ایجاد مزیت رقابتی در حوزه‌های مختلف توجه داشته‌اند. در طرف دیگر کشور‌های روسیه و انگلستان به عنوان دیگر قدرت‌های جهانی، در حال افزایش تلاش برای رسیدن به مراتب بالای جهانی در حوزه‌های مختلف تحقیق و توسعه هوش مصنوعی هستند. البته کشور روسیه به طور جدی به دنبال استفاده از هوش مصنوعی در بهبـود صنایع نظامی خود بوده و در این راستا گوی سبقت را از دیگران ربوده است.

در پایان این پژوهش به این مهم اشاره شده است در میان کشور‌های مورد بررسی، هند با توجه به شرایط اجتماعی و جغرافیایی تلاش‌های خـود را بیش از بقیه اهداف بر روی افزایش رفاه اجتماعی و بهبود خدمات عمومی معطوف کرده و امارات با وجود اینکه کماکان در ابتدای راه تحقیق و توسعه هوش مصنوعی قرار داشته و حتی سند ملی توسعه هوش مصنوعی این کشور نیز نسبت به دیگر کشور‌های مورد بررسی از جامعیت کافی برخوردار نیست، در سال‌های اخیر تمرکز خود را روی افزایش همکاری‌های خود در راستای افزایش ظرفیت‌هـای پژوهشی و دانشی در حوزه هـوش مصنوعی قـرار داده اسـت.

* چند پیشنهاد سیاستی به سیاستگذاران هوش مصنوعی

در نهایت اینکه بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش، می‌توان چند پیشنهاد سیاستی به سیاستگذاران و تصمیم‌گیران در حوزه تدوین سیاست‌ها، هدف‌گذاری و کاربرد ابزار‌های سیاستی در توسعه هوش مصنوعی در راستای مواجهه صحیح با مسئله پیشرفت، گسترش و نفوذ هوش مصنوعی در سطوح مختلف ارائه کرد:

• توجه متوازن بـه اهداف اقتصادی، اجتماعـی و زیرساختی در حوزه توسعه هـوش مصنوعی
• لزوم استفاده از نظرات تمامی بازیگران اعم از صنعت، دانشگاه و جامعه در سیاستگذاری توسعه هوش مصنوعی و تلاش برای برقراری ارتباط هم‌افزا بین  بازیگران و درگیر کردن آنها در تصمیم‌گیری‌ها
•  اتخاذ نگاهی جامع بـه توسعه هوش مصنوعی در کشور و هدف‌گذاری صحیح با توجه به شرایط مختلف و بهرهمندی از آمیخته‌های سیاستی مناسب بـا توجه به شرایط خاص سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور
•  لزوم فعالیت دولت به عنوان عنصر جهت‌دهنـده، تسهیل‌کننده و واسطه بین نهاد‌ها و بازیگران مختلف به منظور ایجاد تحرک و بهبود شرایط توسعه فناوری هوش مصنوعی با بهره‌گیری از ابزار‌های سیاستی متفاوت و توجه به برقراری توازن بین طرف عرضه و تقاضا
•  توجه به همراستایی و هم‌افزایی دانشگاه بـا نیاز‌های صنعت و جامعه و انجام تحقیقات و پژوهش‌های پیرامون هوش مصنوعی به صورت مسأله‌محور
• توسعه هوش مصنوعی در کشور به عنوان یک فناوری میان‌رشته‌ای و توجه به ابعاد و چالش‌های پیرامون توسعه آن

اشکان علی‌نقیان (کارشناسی ارشد دانشکده مدیریت و حسابداری، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران)، مصطفی صفدری رنجبر (استادیار دانشکده مدیریت و حسابداری دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران) و مهدی محمدی (استادیار دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، تهران) این پژوهش را انجام داده‌اند.