آیت‌الله رئیسی و تبدیل گفتمان «قدرت» به «خدمت»/ رئیس‌جمهوری که مظهر بیانیه گام دوم انقلاب بود

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ وجامعه خبرگزاری علم وفناوری آنا، نشست علمی «احیاگر شهادت» با موضوع تأملات ابعاد و آثار سیاسی اجتماعی، فرهنگی و تربیتی شهادت رئیس جمهور فقید در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، به همت «اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» ظهر امروز در دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای برگزار شد.

در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام علی ذوعلم رئیس اندیشگاه بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی با اشاره به این که عروج شهادت‌گونه رئیس‌جمهور عامل احیای بسیاری از پدیده‌های مطلوب در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در کشور شده است افزود: جنبه‌های عاطفی و احساسی این واقعه و همچنین آیین عظیم تشییع شهدای سقوط بالگرد رئیس جمهور اگر چه تاثیرگذار و ارزشمند است، اما این ابعاد ماندگار نیست و باید به جنبه‌های ماندگار و درس‌آموز این واقعه بپردازیم. در پرتو این حادثه، می‌توان مفاهیم مدیریتی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی را نیز تبیین کرد. موضوع اصلی این نشست، بررسی برکات و خاصیت احیاگری شهادت حضرت آیت‌الله رئیسی است.

شهادت؛ عامل احیاگر در جامعه

وی اظهار کرد: این تلقی که شهادت، مانند مرگِ عادی است، درست نیست. به تعبیر شهید بهشتی، ما شهدا را از دست نمی‌دهیم، بلکه شهدا را به دست می‌آوریم. اگر ما از خط ممتد شهادت غافل شویم دچار خسران می‌شویم و اگر به آن توجه کنیم عزت خودمان را حفظ کرده‌ایم. شهادت موجب احیای جامعه می‌شود. شهید مطهری فرمودند خون شهید به جامعه تزریق می‌شود و میلیون‌ها نفر را زنده می‌کند. با مطالعه تاریخ انقلاب اسلامی هم می‌بینیم که شهادت حاج آقا مصطفی خمینی در آبان سال ۱۳۵۶ مقدمات وقوع انقلاب اسلامی را فراهم کرد. بنابر این انقلاب ما با آن عظمت و پیامد‌های جهانی، به برکت خون یک شهید بود.

حجت‌الاسلام ذوعلم گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز احیای خط فکری انقلاب در پرتو شهادت شهید مطهری رقم خورد و با شهادت شهید بهشتی و شهیدان رجایی و باهنر تثبیت شد. در سال‌های اخیر هم خط مقاومت با شهادت حاج قاسم سلیمانی تقویت شد.

وی افزود: شهادت شهید رئیسی از الطاف الهی بود که به یک بازیابی و بازسازی خط اصیل انقلاب در مسیر مدیریت کلان کشور انجامید. مسیر مدیریت کشور دچار نوعی رخوت، رکود و سستی شده بود. حتی افرادی که خودشان باید سردمدار تبیین می‌شدند، دچار رخوت شده بودند. این شهادت در سطح کشور، منطقه و جهان برانگیختگی ایجاد کرد. حتی می‌توان گفت که یک بعثت فکری دوباره بود. امیدواریم این فضا تداوم داشته باشد. باید سپاس‌گزار الطاف الهی باشیم که امت ما را فراموش نکرد و در بستر حوادثی که به‌ظاهر تلخ است الطاف خفیه پروردگار شامل حال ما شد.

رئیس‌جمهوری که ذوب در ولایت و ملت بود

حجت‌الاسلام داود مهدوی‌زادگان دیگر سخنران این مراسم بود. وی با بیان این که مقام شهادت که نصیب آیت‌الله رئیسی شد، مقامی است که توفیق شفاعت را هم همراه خود دارد عنوان کرد: امیدواریم ایشان از ما شفاعت کرده و راه این شهید پررهرو باشد. شهادت آیت‌الله رئیسی و رفتن ناگهانی ایشان واقعاً قابل تحمل نبود اگر وعده‌های صادق خدا را نداشتیم تحمل این مصیبت بسیار سخت بود. این حادثه حکمتی داشت که به آن علمی نداشتیم، اما اجمالاً می‌دانیم که پیامد‌های شهادت در همه عرصه‌ها تاثیرگذار خواهد بود.

رئیس سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت) گفت: شهادت بزرگان انقلاب در طول این چهار دهه درخت تناور انقلاب را بیمه کرده است و مانع از این شده که خناسان و شیاطین، انقلاب اسلامی را از مسیر خود منحرف کنند. شاید بخش عمده‌ای از تاثیر شهادت رئیس جمهور محترم نیز در آینده مشخص شود.
وی اظهار کرد: شهید رئیسی، هم ذوب در ولایت و هم ذوب در ملت بود. آن چه علمای اخلاق تحت عنوان «منیّت» یاد می‌کنند در وجود ایشان دیده نمی‌شد. خود را خادم ولایت و ملت می‌دانست و این خادم بودن را در مفهوم بزرگ‌تری به‌نام «خادم‌الرضا (ع)» بودن جمع کرده بود. رئیس جمهور فقید از رهروان صدیق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی بود و کارهایش در مقام رئیس جمهور را نیز براساس همین بیانیه پیش می‌برد.

حجت‌الاسلام مهدوی‌زادگان گفت: بیانیه گام دوم انقلاب یک نقطه عطف برای تداوم نهضت امام‌خمینی (ره) بود. ما در یک شرایط جدید قرار گرفتیم که باید برای این شرایط جدید یک تبیین جدید و ثانویه طراحی می‌شد. مقام معظم رهبری در این بیانیه، هم به شرایط فعلی پرداختند و هم نگاهی به آینده داشتند و فرصت‌ها و تهخدید‌های پیش رو را مطرح کردند. به اعتقاد من، آیت‌الله رئیسی در همه ابعاد زندگی و جایگاه‌هایی که داشتند، پیگیر تحقق این بیانیه بودند و در مقام ریاست‌جمهوری بیش‌از پیش به این قضیه پرداختند. در عملکرد اندک سی و سه ماه کار‌های بزرگی را بر همین مبنا پیگیری کردند.

تبدیل گفتمان «قدرت» به «خدمت» در دولت ۳۳ ماهه

وی افزود: دستگاه‌های اجرایی ما گرفتار سنت‌های غلطی شده بودند که آنها را سنگین کرده بود و نمی‌گذاشت اهداف بیانیه گام دوم انقلاب پیش برود. در این سه دهه مسئله «قدرت» گریبان‌گیر دستگاه‌های اجرایی کشور شده بود؛ در نتیجه مسئله «خدمت» به حاشیه رفته بود. شهید رئیسی گفتمان ریاست‌جمهوری را از «قدرت» به «خدمت» تغییر داد. در دیدگاه ایشان، ریاست‌جمهوری اساساً برای «خدمت» به ولایت و ملت موضوعیت داشت و نه اعمال قدرت و تفاخر.

وی تصریح کرد: در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، احیا و ایجاد تمدن نوین اسلامی به عنوان هدف نهایی نظام جمهوری اسلامی ایران تعریف شده است. مرحوم رئیسی در اداره قوه مجریه نگاه تمدنی داشت و مظهر بیانیه گام دوم انقلاب بود. ایشان خط‌مشی خودش را براساس بیانیه طراحی کرده بود. من شهید رئیسی را پیرو واقعی بیانیه گام دوم انقلاب می‌دانم. امیدواریم که این راه ادامه پیدا کند و با رفتن این شهید عزیز این کار بزرگ روی زمین نماند. امیدوارم در انتخابات آینده کسی انتخاب شود که همین راه این شهید بزرگوار یعنی تغییر گفتمان از «قدرت» به «خدمت» را دنبال کند.

در ادامه این نشست، دبیر شورای فرهنگ عمومی نیز با طرح این پرسش که پیش از هر تحلیل باید ببینیم که این واقعه در چه فضا و گفتمانی رخ داده است افزود: در فضای داخلی کشور شاهد تعارض بخش عمده‌ای از نسل جوان با ساختار‌ها و حتی تقابل‌هایی از سر لجاجت بودیم. گفتمان‌هایی در جامعه شکل گرفته بود که در برخی جنبه‌ها با ارزش‌های انقلاب تعارض داشت. از سوی دیگر فضای رسانه هم در انعکاس فعالیت‌ها و تغییر و تحول‌ها ضعیف بود.

خلق معنا و قرائت جدید پس از شهادت رئیس جمهور

عاطفه خادمی گفت: با شهادت رئیس جمهور، خلق معنا و قرائت جدیدی شکل گرفت. ایشان در همه فعالیت‌های خودشان جمع‌گرایی و کار گروهی را زیست کردند؛ سبک مدیریتی جمع‌گرا و کارآمدی که در قالب حزب و جناح سیاسی و جبهه هم تعریف نشود. این الگوی کار گروهی خیلی مهم است. آیت الله رئیسی از همان ابتدای کارشان به شدت پیگیر بودند که مردم در همه امور تصمیم‌سازی، اجرایی سازی و نظارتی نظر بدهند.

وی افزود: پرهیز از ایجاد شکاف و اختلاف و دوقطبی‌سازی سیاسی از دیگر ویژگی‌های ایشان بود. آیت‌الله رئیسی به دنبال بهره‌ور‌سازی ساختارها، چابک‌سازی و بهینه‌سازی دستگاه‌های دولتی و توانمندسازی نیرو‌ها در حوزه سیاسی اجتماعی و فرهنگی بودند.

خادمی با تأکید بر این که «مدیریت جهادی» از مهم‌ترین ویژگی‌های سیاسی و مدیریتی رئیس جمهور فقید بود افزود: برای شهید جمهور، اتصال نهاد حکمران به عرصه‌های میدانی، عمومی و عینی و واقعیت اجتماعی بسیار مهم بود. تأکید بر وجه عملیاتی ایده‌ها یا همان «ایده‌های پیش‌ران» هسته فعالیت‌های ایشان بود. علاوه بر اینها، عمل‌گرایی با تأکید بر اثربخشی حداکثری ناظر بر زندگی مردم و تلاش شبانه‌روزی خارج از چارچوب دیوان‌سالارانه مرسوم، تفویض اختیار به نهاد‌های استانی و محلی و تمرکززدایی هم از اصول مدیریتی شهید رئیسی بود.

ضرورت جریان‌سازی رسانه‌ای و ایجاد مطالبه مردمی برای رجل‌های سیاسی

دبیر شورای فرهنگ عمومی عنوان کرد:همه این موارد، در گفتمان انقلاب اسلامی موجود بود، اما تعیّن بیرونی نداشت. «انسان انقلابی»، «خدمت مجاهدانه» و «اعتماد عمومی» سه عنصر اصلی در منظومه فکری و سیاسی آیت‌الله رئیسی بود.

وی افزود: در شرایط فعلی، ضرورت جریان‌سازی رسانه‌ای در ظرف زمانی مناسب اهمیت زیادی دارد. باید نشست‌های این‌چنینی را با بحث انتخابات پیش رو و مفهوم «رجل سیاسی» گره بزنیم. با تبیین ویژگی‌های سیاسی و مدیریتی شهید رئیسی باید به سمت ایجاد مطالبه مردمی برویم تا شاهد از دست رفتن این اعتماد عمومی نباشیم.

پررنگ شدن اجتماع و تقویت احیاگری

دکتر ابراهیم متقی عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز با اشاره به این که بحث احیاگری با اندیشه ریزش‌ها و رویش‌های مدنظر مقام معظم رهبری ارتباط مستقیمی دارد افزود: هم ساختار و هم کارگزاران انقلاب‌های سیاسی در طول تاریخ دوره‌های مختلفی را از سر گذرانده‌اند. انقلاب‌ها پس از مدتی دچار تحولات اساسی می‌شوند. مقام معظم رهبری، اندیشه انقلاب را پدیده‌ای دائمی می‌دانند. بر این اساس، اگر از فرهنگ و کنش‌گری انقلابی خارج شویم در یک فضای فرسایشی قرار می‌گیریم.

وی گفت: اخلاق حکمرانی رابطه بین حکومت، بوروکراسی و اجتماع را نشان می‌دهد. اخلاق حکمرانی شهید رئیسی، نگرش اجتماع‌گرایانه داشت. برای حفظ چارچوب انقلابی باید نگاه اجتماع‌گرایانه داشت. پس از شهادت ایشان شاهد بودیم که مردم با وجود این‌که همچنان نگاه انتقادی خودشان را به مباحث اقتصادی و برخی ناکارآمدی‌‍‌ها داشتند، اما سرمایه اجتماعی پنهان خود را نشان دادند.

متقی عنوان کرد: پس از شهادت آیت‌الله رئیسی، بیش از آن که شاهد پویا شدن نهاد‌های جامعه باشیم با یک فضای اجتماعی قوی رو به رو بودیم. قوی شدن «اجتماع» به خودی خود احیاگر اندیشه انقلابی است، چون «مردم» و «اجتماع» از ارکان انقلاب محسوب می‌شوند.

این استاد علوم سیاسی افزود: شاهد بودیم که آیت‌الله رئیسی در مناظره‌های انتخابات ریاست جمهوری بسیار خویشتن‌دار بوده و در پی اقدام متقابل نبود. صبور بود و این صبور بودن نشانه احیاگری اخلاق است. قالب‌های تمایز و کنش‌های اخلاقی در جامعه ضعیف شده و این احیاگری باعث تقویت اجتماع می‌شود چراکه جامعه ایران یک جامعه اخلاقی است.

وی گفت: سایر عزیزانی که همراه رئیس جمهور شهید شدند، یعنی آیت‌الله آل هاشم، آقای امیرعبداللهیان و استاندار فقید آذربایجان شرقی هم این ویژگی‌ها را داشتند. حس مردم تبریز به فقدان آیت‌الله آل‌هاشم این بود که گویا پدر خودشان را از دست داده‌اند. ایشان نماد اخلاق‌گرایی بود. مرحوم امیرعبداللهیان نیز در سیاست خارجی در مواضع نظام رودربایستی و تعارف نداشت و با این حال یک کنشگر اخلاقی بود.

رئیس جمهوری که سرمایه اجتماعی را تقویت کرد

در ادامه، حجت الاسلام دکتر سعیدرضا عاملی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رئیس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در سخنانی گفت: شهادت آیت‌الله رئیسی سرمایه اجتماعی ایران را که به نظر می‌آمد تضعیف شده بود، احیا کرد.

وی افزود: ساده زیستی شهید رئیسی زبانزد مردم شده است. فیلمی که از منزل ساده مادر ایشان منتشر شد، غوغایی در جهان عرب به پا کرد و با زندگی تجملاتی حاکمان عرب مقایسه شد. حتی بالگرد ایشان و سادگی آن نیز با عبور و مرور دیگر حکام و روسای جمهور جهانیان قابل قیاس است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی یادآور شد: شهید رئیسی در موضوعاتی که دیدگاه رهبری وجود داشت، هیچ حرفی نمی‌زد. شهید رئیسی همچنین هویت مردم و به خصوص نسل جدید را احیا کرد.

عاملی با بیان اینکه در نظام‌های دانشگاهی نیز شهادت او فاصله میان دانشجویان و نظام سیاسی کشور را کاهش داد، تصریح کرد: لازم است تا قدر این شهادت را بدانیم و آثار آن را از بین نبریم.

وی اضافه کرد: در سطح بین‌المللی نیز شهید رئیسی الگویی موفق از حاکم عادل را به نمایش گذاشت. شهید رئیسی تلاش می‌کرد مهربان، عادل و عالم باشد.