بالاخره از واکسن آسترازنکا بمیریم یا برخورد صاعقه؟!

خبرگزاری علم و فناوری آنا،‌ محمدامین پورحسینقلی؛ اخیراً شرکت آسترازنکا اعلام کرد به دلایل تجاری (کاهش تقاضا در بازار و وجود واکسن‌های به روز شده علیه واریانت‌های جدید کووید) تولید و عرضه واکسن خود را متوقف می­‌کند. این خبر اما در رسانه‌­های  شبه‌علم و فضای مجازی به نحو دیگری منتشر شد با این عنوان که آسترازنکا بالاخره اعتراف کرد واکسنش عوارض دارد و آن را از بازار جمع‌آوری کرد! البته اینکه واکسن آسترازنکا عوارض داشته و منجر به لخته خونی می‌­شده را خود آسترازنکا همان اوایل قبول کرده بود! یادم می­‌آید در بحبوحه پاندمی کرونا وقتی آسترازنکا به صورت گسترده در ایران هم عرضه شد خیلی از همکاران خودم در بخش درمان با اکراه یا ترس حاضر شدند تزریق کنند. بعضی به جایش واکسن سینوفارم زدند. من البته هیچ مشکل یا ترسی از تزریق نداشتم و دو دوز از آن را به عنوان واکسن بوستر مرحله سوم و چهارم دریافت کردم. اما رمز اینکه ترسی برای تزریق این واکسن نداشتم فقط یک کلمه بود: احتمالات! اگر ما در زندگی روزمره خود بهره بیشتری از واژه احتمالات ببریم به شما با احتمال 95 درصد اطمینان می‌­دهم بسیاری ترس‌های روزمره که عمدتا حاصل شایعات غیرعلمی یا تئوریهای شبه علم است از بین می‌­رود.  این احتمالات چطور کار می­‌کند و با ما کمک می‌­کند تا درباره بی­‌خطر بودن یک واکسن یا محصول دارویی اطمینان حاصل کنیم؟

اجازه بدهید همین ابتدا عرض کنم هیچ روش درمانی و دارویی در جهان وجود ندارد که مطلقا بدون عارضه باشد. با این حال ما به طور روزمره از داروهای زیادی استفاده می­‌‎کنیم. چرا؟ چون فوایدی که داروها و درمان‌ها به ما می­‌رسانند بسیار گسترده و بالاست و در ازای تن دادن به احتمالی ناچیز از عارضه یا خطر (که در پروسه تحقیقات و تولید دارو مدام مورد بررسی است تا کم و کمتر شوند) جان‌های زیادی را از خطر مرگ نجات داده و می­دهند. ما می­دانیم که تزریق پنی­سیلین می­تواند در موارد نادری در برخی افراد ایجاد حساسیت‌های کُشنده کند و حتی در طول سال تعدادی (گرچه انگشت شمار) به دلیل این حساسیت جان می­‌بازند. اما ما همچنان از تزریق این آمپول استقبال می­‌کنیم و من مطمئنم برخی خوانندگان این مقاله هم در طول عمرشان چندین بار این تزریق را بدون ترس انجام داده­‌اند. اما چطور ما از تزریق پنی­سلین ترسی نداریم؟ برگردیم به موضوع خودمان؛ آسترازنکا.

وقتی احتمال وجود ارتباط بین واکسن و لخته خون مطرح شد، با بررسی داده‌­های 20 میلیون تزریق این واکسن در بریتانیا، مشخص شد احتمال بروز لخته در تزریق این واکسن، یک از 250 هزار تزریق و احتمال بروز لخته که منجر به مرگ شود یک در یک میلیون تزریق است. طبیعتاً احتمال بسیار ناچیزی است که می‌­توان با توجه به مرگ روزانه هزاران نفر از کرونا در دوران پاندمی از آن صرفه نظر کرد. ممکن است همچنان برخی بگویند شاید آن یک نفر من باشم پس همان بهتر که آسترازنکا نزنم! اگر می‌­خواهید بدانید آیا احتمال مرگ به دلیل تزریق این واکسن همچنان می‌­تواند ما را به هراس بیندازد، اجازه بدهید دست به چند مقایسه آماری بزنیم. احتمال اینکه در یک روز معمولی (ابری یا غیر ابری) از خانه بیرون بیایید و صاعقه به شما برخورد کند و خدای نکرده شما را به آن دنیا بفرستد حدودا دو برابر خطر مرگ از تزریق آسترازنکاست. احتمال اینکه شما به طور اتفاقی به دلیل تماس با یک ماده شیمیایی خطرناک مسموم شوید و بمیرید 55 برابر خطر مرگ با آسترازنکاست. احتمال بروز مسمومیت‌های دارویی یا تداخل دارویی بسیار بالاتر از این رقم‌هاست. و حتی احتمال اینکه ما در حوادث رانندگی (که در کشور ما فراوان است) بلایی سرمان بیاید خیلی خیلی بیشتر از مجموع خطر آسترازنکا و بقیه داروهای روزمره است. اما آیا با دانستن این احتمالات ما از خانه بیرون نمی­‌رویم؟ سوار ماشین نمی‌­شویم؟ دست رد به همه داروها و درمان‌های استاندارد می‌­زنیم؟ مسلماً خیر. زمانی در میانه پاندمی گاهی دوستانی از من سوال می­‌کردند آیا واکسن بزنم؟ چقدر خطر دارد؟ جواب من این بود: اگر همین الان از خانه بیرون بروی تا از سوپری سر کوچه یک ظرف ماست بخری، احتمال اینکه با یک موتورسوار در پیاده‌رو تصادف کنی خیلی بیشتر از خطر لخته خون با واکسن است.