مباحث نظری و فرهنگی در ایران‌شناسی/ تحلیل گفتمان جریان‌ها و نهادهای ایران‌شناسی غرب

به گزارش خبرنگار گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، در ابتدا این همایش دکتر مجید تفرشی محقق تاریخ معاصر و دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی، دانشگاه تهران چکیده مقاله خود را با عنوان « واقعیت‌ها و فرضیات؛ فرصت‌ها و چالش‌های ایران‌شناسی در جهان امروز آنچه که هست، آنچه که می‌تواند باشد» را ارائه داد.

او با تاکید به این موضوع که بررسی وضعیت کنونی ایران‌شناسی در جهان امروز، بدون واکاوی پیشینۀ ایران‌شناسی ممکن نیست؛ همچنان‌که یافتن راهکارها و رهیافتهای راهبردی برای برون‌رفت از وضع موجود، بدون درک و تحلیل وضع کنونی آن ممکن نیست. درباره واقعیت و چالش‌های ایران‌شناسی در جهان امروز گفت: با هر معیار و محاسبه‌ای، ایرا‌ن‌شناسی در جهان امروز در وضعیت مناسب و مطلوبی به سر نمی‌برد. واکاوی ابعاد کنونی این وضعیت نامطلوب که تناسبی با اهمیت و اعتبار واقعی ایران‌شناسی ندارد، نیازمند توجه گسترده و عمیق به معضلات ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی در ابعاد مختلف علمی، پژوهشی، سیاسی، امنیتی، دیپلماتیک، رسانه‌ای و اقتصادی است.

دکتر مهیار علومی مقدم عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری سخنران دوم این نشست مقاله خود را با موضوع « واکاوی کارکردهای «مطالعات فرهنگی» در رشد و بالندگی مطالعات ایران‌شناسی» ارائه داد.

علومی فرهنگ را مفهومی میان رشته‌ای تعریف کرد که وظیفه اصلی آن سازمان‌دهی جهان پیرامون انسان به گونه‌ای ساختارمند است و در هر جامعه‌ای ساختارهایی را به وجود می‌آورد که از راه ایجاد فضایی اجتماعی پیرامون انسان، زندگی اجتماعی و در اجتماع، زندگی کردن را برای انسان ممکن می‌کند.

این پژوهشگر درباره موضوع اصلی مطالعات فرهنگی گفت:

افزون بر این گونه جُستارها، واکاوی مفهوم فرهنگ به مثابة یک «متن»، پدیده‌های فرهنگی و پیوندهای بینافرهنگی است و دو دریچه فراروی پژوهشگر می‌گشاید: ابتدا، «عناصر فرهنگی» شامل خُرده‌فرهنگ‌ها (عناصر فرهنگی در یک منطقه، اقلیم و یا در یک ناحیه)، کلان‌فرهنگ‌ها (عناصر فرهنگی در سطحی گسترده، در یک سرزمین و یا یک کشور)، روابط بینافرهنگی (پیوندهای فرهنگی در حوزة خُردهفرهنگ‌ها، کلان‌فرهنگ‌ها و در سطح اقلیمی، ملّی و جهانی)، فرهنگ ملّی (مفاهیم فرهنگی در سطح ملّی و در یک کشور و سرزمین)، فرهنگ جهانی (مفاهیم فرهنگی در سطح گستردة جهانی) و دوم. «مفاهیم بنیادین فرهنگی» شاملِ هویّت، دوری گزیدن از تعصّبات قومی و نژادی، مبارزه با خودبرتربینی فرهنگی، تعامل‌فرهنگی، گفتگوی ملت‌ها و تمدّن‌ها، صلح جهانی و... مطالعات ایران‌شناسی، درسطح گسترده‌ای با « عناصرفرهنگی» و « مفاهیم بنیادین فرهنگی» در پیوند است و اگر بناست در راستای رشد و بالندگی مطالعات ایران‌شناسی گام برداریم، راهی جز بهره‌مندی از مطالعات‌ فرهنگی و دریچه‌های این گونه مطالعات و نیز رویکردهای جدید مطالعاتی ازاین دست نداریم.

* دوران‌های شکل‌گیری  مشترکات و تأثیرات ایرانی- ارمنی در پهنه‌های باورها، آداب و سنن، تاریخ، زبان و ادبیات

دکتر آندرینیک سیمونی عضو هیأت علمی و مدیر گروه زبان و ادبیات ارمنی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران سخنران سوم این نشست بود. موضوع سخنرانیوی «دوران‌های شکل‌گیری  مشترکات و تأثیرات ایرانی- ارمنی در پهنه‌های باورها، آداب و سنن، تاریخ، زبان و ادبیات» بود.

دکتر سیمونی به پیشینه روابط فرهنگی میان ایرانیان و ارامنه از گذشته دور یعنی از زمانی که قوم هند و اروپایی از ناحیه قفقاز به سرزمین‌های دیگر مهاجرت کردند و سپس به روابط فرهنگی دو ملت در دوران باستان یعنی دوران حاکمیت سلسله‌های هخامنشی و ساسانیان اشاره و قرن پنجم میلادی را عصر طلایی ادبیات ارمنی بیان کرد و گفت:

منابع ارمنی سرشار از اطلاعات ذی‌قیمت دربارۀ ایران اشکانی و ساسانی، و وام واژه‌های ایرانی در زبان ارمنی هستند. دوران استیلای عرب آغاز عصر باور به ادیان ابراهیمی برای دو ملت، دوران احیای حاکمیت ملی و شکل‌گیری حماسۀ ملی، و ضامن تجدید حیات روان‌شناختی خودباورانۀ ملی است. تهاجم و استیلای اقوام زردپوست، انقراض امپراتوری جهانی اسلامی را به دنبال دارد. قرون ۱۲ تا ۱۸ دوران تأثیرات گستردۀ ادبیات ایران بر ادبیات میانۀ ارمنی و برآمدن واژگان فارسی در شعر ارمنی است. قرار گرفتن قفقاز جنوبی تحت انقیاد روسیۀ تزاری، جنبه‌هایی مثبت و منفی بر ارمنستان و روابط آن با ایران دارد. قرون نوزدهم و بیستم، دوران تحولات عظیم جهانی و خفتگی قاجاری ایران و دوران جنگ جهانی اول و نسل‌کشی ارمنیان در ترکیۀ عثمانی و عصر انقلابات و جنبش‌های اجتماعی در منطقه است که به دوران معاصر، پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، فروپاشی اتحاد شوروی و دوران جدید گسترش و تعمیق و تطور روابط دو ملت می‌انجامد.

* تحلیل گفتمان جریان‌ها و نهادهای ایران‌شناسی غرب

دکتر امیر رضایی‌پناه دانش‌آموخته دکتری علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی چهارمین سخنران این نشست بود. موضوع سخنرانی ایشان درباره «تحلیل گفتمان جریان‌ها و نهادهای ایران‌شناسی غرب» بود.

رضایی پناه درباره نتیجه پژوهش خود گفت: در گام نخست چیزی حدود 350 بنیاد، مرکز آموزشی زبان فارسی، مرکز پژوهشی ایران‌شناسی، مؤسسه مطالعاتی، انجمن و... برحسب رویکردهای موضوعی و حوزه‌های مطالعاتی ‌شناسایی و طبقه‌بندی گشته و سپس به تحلیل گفتمان و نشانه‌شناسی آن‌ها مبادرت ورزیده شده است. در نهایت نیز روایت‌شناسی و منطق هویتی این مراکز و بنیادها تجزیه و تحلیل شده است و سه سطح خرد، میانه و کلان و سه بخش توصیف، تفسیر و تبیین مدنظر بوده است. مقوله‌بندی مراکز و بنیادها در نهایت به هفت گفتمان و جریان اصلی منتهی شده که عبارتند از: گفتمان باستان‌گرا- تاریخی، گفتمان علمی و دانشگاهی، گفتمان اسلام‌گرا و فلسفی- سنت‌گرا، گفتمان زبان‌شناسی و آموزش زبان فارسی، گفتمان هنری- ادبی و گفتمان فرهنگی- اجتماعی. این گفتمان‌ها و جریان‌ها خرده‌گفتمان‌ها و خرده‌جریان‌هایی را ذیل خود دارند. روش‌شناسی پژوهش استوار بر تحلیل گفتمان انتقادی خواهد بود.

آخرین سخنران این نشست دکتر محمود فیروزی مقدم مقاله خود را با عنوان: بررسی اشعار گویشی تربت حیدریه و جایگاه آن در بازشناسی ارزش‌های ادبی، فرهنگی و اجتماعی ایران» ارائه داد:

فیروی مقدم به جایگاه خراسان در حفظ زبان فارسی میانه که سرچشمه فارسی امروز است اشاره کرد و شناخت گویش‌ها و لهجه‌های متداول در خراسان را سرچشمه شناخت فارسی امروز داست و گفت:

شعر گویشی تربت حیدریه علاوه بر حفظ ارزش‌های زبانی، جلوه‌ای از ادبیات بومی و اقلیمی است که در ایران و خراسان بزرگ درخشیده است. در شعر گویشی تربت‌ حیدریه شاعران بزرگی چون محمد قهرمان، ذبیح‌الله صاحبکار، اسفندیار جهانشیری، علی اکبر عباسی و... به سخن‌سرایی پرداخته‌اند و راهی که بهار هموار کرده بود، طی کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای‌که امروزه می‌توان آثاری قابل اعتنا با این لهجه خراسانی مشاهده کرد.. پژوهشگر با این باور که اشعار گویشی می‌تواند بسیاری از ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی را آشکار سازد و سبب‌ساز ایران‌شناسی و شناخت بهتری از جغرافیای سیاسی باشد، تحقیق خود را انجام داده‌ است.