دلایل موفقیت دریانی‌ها در بخش سوپرمارکت‌داری و فروشگاه زنجیره‌ای

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، کارآفرینی به‌مثابۀ خلق ارزش تولیدی و قدرت ترکیب منابع دارای دلالت‌های اقتصادی و اجتماعی بوده و به‌مثابۀ مکانیسمی برای حرکت از «انسان اقتصادی» به«انسان کارآفرین»است.  

یکی از نمود‌های اجتماعی و عینی کارآفرینی در ارتباط با گروه‌های اجتماعی، ظهور نوعی کارآفرینی قومی و شبکه‌ای است که در عملکرد دریانی‌های آذری‌زبان تهران در بخش سوپرمارکت‌داری و فروشگاه زنجیره‌ای کاملا مشهود است.  

مستندات و شواهد در خصوص کنش‌ اقتصادی دریانی‌های آذری‌زبان در شهر تهران نشان از موفقیت آنها به لحاظ اقتصادی و اجتماعی دارد. این گروه توانسته‌اند در حوزه‌های مختلف فعالیت اقتصادی تجربه موفق و منحصربه‌فردی را به نمایش بگذارند که بخشی از آن تابع روحیه کارآفرینی و نظام انگیزشی خاص و خلقیات آنها بوده است.

مستندات و شواهد در خصوص کنش‌اقتصادی دریانی‌های آذری‌زبان در شهر تهران نشان از موفقیت آنها به لحاظ اقتصادی و اجتماعی دارد

منوچهر علی‌ن‍ژاد (هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه یزد) در مقاله‌ای با عنوان «تبیین جامعه‌شناختی اخلاق اقتصادی آذری زبان‌ها و دلایل موفقیت آنها» با تاکید بر روحیه کارآفرینی دریانی‌ها در بخش سوپرمارکت‌داری و فروشگاه زنجیره‌ای این موضوع را مورد مطالعه قرار داده است.

* فروشگاه‌های زنجیره‌ای

این پژوهش مطرح می‌کند که طبق مستندات و شواهد آماری اولین فروشگاه زنجیره‌ای خرده‌فروشی به نام «فروشگاه زنجیره‌ای یاران دریان» با بیش از ۸۰ شعبه از ۱۳۷۸ تاکنون توسط این گروه ایجاد و دایر شده و بیش از ۱۰۰۰ سوپرمارکت در تهران توسط این گروه اداره و مدیریت می‌شود. از این رو سوال و پرسش اصلی در این مقاله این است که دلایل اصلی موفقیت این گروه چه بوده و تبیین‌های جامعه‌شناختی کنش‌های اقتصادی این گروه به‌ویژه دریانی‌ها در بخش سوپرمارکت و فروشگاه زنجیره‌ای چیست؟ مولفه‌های تاثیرگذار و اخلاق‌محور آن کدامند؟

درواقع نویسنده در این پژوهش تلاش کرده است تا دلایل موفقیت دریانی‌ها را در بخش سوپرمارکت‌داری و فروشگاه زنجیره‌ای بر اساس روحیه کارآفرینی آنها شناسایی و تبیین کند. اینکه دلایل موفقیت این گروه در بخش سوپرمارکت‌داری چه بوده و چگونه توانستند در یک فضای رقابتی به مزیت نسبی در زمینه سوپرمارکت‌داری دست یافته و به شیوه اخلاقی عمل کنند.

روش مورد استفاده در این مقاله کیفی و با استفاده از روش تئوری زمینه‌ای بوده و سعی شده با استفاه از انواع کدگذاری‌های باز، محوری و گزینشی، دلایل رفتار‌های اقتصادی موفقیت‌آمیز دریانی‌ها در قالب دلایل فرایندی و تاریخی و همچنین رفتار‌های استراتژیک این گروه در جلب مشارکت، اعتمادسازی، مشتری‌مداری، روحیه رقابت‌پذیری و نحوه کسب مزیت رقابتی در مقایسه با سایر رقبا در پرتو روحیه کارفرینی آنها سنجیده شود.

اخلاق اقتصادی دریانی‌های آذری‌زبان در ارتباط با مجموعه‌ای از روحیات، خلقیات و ته‌نشت‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی آنها بوده و در قالب روحیه اقتصادی خاص این گروه در عرصه کسب‌وکار و رفتار‌های تولیدی نمایان می‌شود

در این پژوهش با تعدادی از آذری‌زبان‌های دریانی و سوپرمارکت‌دار (حدود ۳۰ نفر) مصاحبه انجام شده و سعی شده با استفاده از تکنیک گلوله برفی و با شناسایی شبکه‌ای افراد کلیدی دلایل موفقیت آنها شناسایی و استخراج گردد. در اعتبارسنجی نیز بر اساس معیار اشباع‌شدگی و بسندگی موضوعی عمل شده و هنگامی که ادله و یا موضوع جدیدی وجود نداشته مصاحبه‌ها و حجم نمونه خاتمه یافته است.

* اخلاق اقتصادی دریانی‌های آذری‌زبان

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اخلاق اقتصادی دریانی‌های آذری‌زبان در ارتباط با مجموعه‌ای از روحیات، خلقیات و ته‌نشست‌های تاریخی، فرهنگی و اجتماعی آنها بوده و در قالب روحیه اقتصادی خاص این گروه در عرصه کسب‌وکار و رفتار‌های تولیدی نمایان می‌شود. از آنجا که این روحیات و اخلاقیات از بستر‌های تاریخی، فرهنگی و شرایط اقلیمی خاص تبریز به عنوان گذرگاه تاریخی مبادلات و مراودات تجاری و حسن همجواری با سایر کشور‌ها نیز تاثیر پذیرفته لذا در بستر کنش اقتصادی در قالب مجموعه‌ای از ابتکار عمل‌های اقتصادی خلاقانه و کارآفرینانه آذری‌زبان‌ها در فضا‌های رقابتی همراه شده است. این دسته از عوامل در قالب عوامل فرایندی و تاریخی در کنار مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی و فرهنگی باعث افزایش قدرت عمل اقتصادی این گروه و ایجاد روحیه کارآفرینی آنها در کسب‌وکار شده است.

این گروه از آذری زبان‌ها نه تنها دارای روحیه کارآفرینی بالایی هستند بلکه توانستند این روحیه را نهادینه کرده و با فرهنگ سازی در این زمینه به تثبیت بیشتر این روحیه کمک کنند

به زعم این پژوهش روحیه کارآفرینی در میان دریانی‌ها به برکت وجودی پیشگامان و کارآفرینان برتر دریانی‌ها از جمله حاج مهدی ابراهیمی دریانی شروع و با روحیه کارآفرینی و نقش آن در بسیج منابع اعم از اقتصادی و اجتماعی و تلاش برای نهادینه ساختن این روحیه در میان جامعه‌  آذری‌زبان‌ها تداوم پیدا کرده است. به عبارت دیگر این گروه از آذری‌زبان‌ها نه تنها دارای روحیه کارآفرینی بالایی هستند بلکه توانستند این روحیه را نهادینه کرده و با فرهنگ سازی در این زمینه به تثبیت بیشتر این روحیه کمک کنند.

* کارآفرینی؛ قدرت و قابلیت ترکیب منابع

این پژوهش مطرح می‌کند برای این گروه کارآفرینی مصداق تعریف شومپیتر بوده که در آن شومپیتر کارآفرین را کسی می‌داند که «قدرت و قابلیت ترکیب منابع» را داراست. این گروه با دارا بودن روحیه کارآفرینی به دنبال ترکیب منابع با هدف رهایی از انزوا، فرصت‌یابی و تعقیب منابع اقتصادی و اجتماعی بودند. «مهاجرت را دلیلی بر تحرک مکانی جهت رهایی از انزوای جغرافیایی، فعالیت اقتصادی برای پویایی و رهایی از انزوای اقتصادی و تحرک اجتماعی و روابط اجتماعی احسن را برای رهایی از انزوایی اجتماعی انتخاب کردند».

یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است برخی از ویژگی‌های کارآفرینانه این گروه عبارتند از:

• انتقال ازرش‌های زادگاهی: این گروه به دلیل روحیه کارآفرینی و قابلیت در ترکیب منابع، محله دریان نو را به یاد روستای دریان در تهران ایجاد کرده و یک هیئت امنای ۳۰ نفره را متشکل از شش طایفه ۵ نفر در تهران شکل دادند.  
• روحیه بالایی الگوگیری و تقلید از پیشگامان: «اگر قصد شکار نهنگ دارید عزم دریا کنید» این نمونه‌ای از توصیه‌های اقتصادی پیشگام دریای‌ها به آن‌ها و تبعیت دریانی‌ها از او برای مهاجرت عمومی به محله دریان نو تهران بوده است.  
• روحیه استاد-شاگردی: نتایج مصاحبه‌های اکتشافی و اولیه نشان داد که برخی از بزرگان نسل دوم دریانی شاگرد مغازه نسل اولی‌ها و از فامیل‌های سببی آنها بوده‌اند و این روحیه در جوانان جویای کار و نام نسل سوم در حال حاضر تقویت شده و همچنان ادامه دارد.
• عمل به توصیه پیشگامان: «هرجا مغازه دونبش دیدی بدان که متعلق به دریانی‌هاست» این ادعا از روحیه اطاعت‌پذیری دریانی‌ها برخاسته که روزگاری بزرگ حاج مهدی ابراهیمی دریانی به آن‌ها گفته بوده سعی کنید در یک فضای غیر رقابتی مغازه‌های نبش و دونبش را بخرید و از آنها حمایت می‌کرده است.

* رفتار کارآفرینانه

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد رفتار کارآفرینانه دریانی‌ها به دلیل نقش برجسته پیشگامانشان با موفقیت در فعالیت‌های تولیدی مانند احداث چای عقاب، شروع و با نقش کارآفرینانه در بسیج منابع، به تثبیت و نهادینه شدن این روحیه در میان دریانی‌ها انجامیده است. به عبارت دیگر این گروه از آذری زبان‌ها نه‌تنها دارای روحیه کارآفرینی بالایی بودند، بلکه توانستند این روحیه را نهادینه و به تثبیت نوعی کارآفرینی قومی کمک کنند. برای این گروه کارآفرینی تجسم عینی «ترکیب منابع» بوده و از طریق مهاجرت به تهران، استقرار در محله دریان نو، خرید مغازه‌های دوبر و ایجاد انجمن‌های زادگاهی در جهت حمایت درون‌گروهی و عملکرد شبکه‌ موفق عمل کردند.