موسی نجفی: اشتباه شاه این بود که تخت‌جمشید را مقابل حرم امام رضا(ع) قرار داد

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، آیین رونمایی از کتاب «درآمدی بر هویت ملی در اندیشه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای» عصر امروز در مجموعه کتابخانه و موزه ملی ملک برگزار شد.

در این مراسم که با اجرای راحله امینیان و با حدود چهل دقیقه تاخیر ازموعد مقرر آغاز شد،  پس از خوشامدگویی امیر خوراکیان مدیر مجموعه کتابخانه و موزه ملی ملک، محمد اسحاقی معاون آموزش و پژوهش دفتر‌حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای پشت تریبون آمد و گفت: رویکرد جدید انتشارات انقلاب اسلامی توجه به مفاهم بنیادین سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در اندیشه و بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی است.

وی اظهار کرد: کتاب «درآمدی بر هویت ملی در اندیشه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای» تازه‌ترین اثر انتشارات انقلاب اسلامی است که به قلم دکتر عباسعلی رهبر عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به رشته تحریر درآمده است. این کتاب از یک پیشگفتار، دو فصل و  یک  بخش نتیجه گیری تشکیل شده است.

اسحاقی افزود: نویسنده در فصل اول به تبیین مفهوم هویت ملی از نگاه رهبر انقلاب پرداخته و فصل دوم به عناصر و عواملی که هویت ملی را تهدید می‌کند اختصاص یافته است. درهمین فصلف راه‌های حفظ و تقویت هویت ملی از نگاه رهبر معظم انقلاب نیز مورد واکاوی قرار گرفته است.

بازخوانی مواضع رهبر انقلاب با تکیه برنظریه داده‌بنیاد

در ادامه، عباسعلی رهبر نویسنده این کتاب نیز توضیحاتی را درباره چگونگی تدوین این اثر عنوان کرد. رهبر گفت: در این کتاب از ظرفیت‌های روشمند دانشگاهی و علمی روز برای تبیین مفاهیم و موضوعاتی که در اندیشه رهبری قابل کشف است استفاده شده؛ با تکیه بر نظریه «داده ‌بنیاد»، آن دسته از  بیانات رهبرمعظم انقلاب در طول پنجاه سال گذشته که به موضوع هویت ملی ارتباط داشته است بازخوانی شد و از مجموع سخنرانی‌های ایشان به  مفاهیم جدی و مبنایی رسیدیم.

‌وی افزود: در این کتاب، مقدمات روش شناسانه و نظری مورد توجه قرار گرفته است.رهبرمعظم انقلاب اثر مستقل مکتوبی درباره هویت ملی ندارند و بحث‌های ایشان در این زمینه هم پراکنده است. بنابراین نمی‌توانیم ادعا کنیم که آنچه در این  کتاب آمده، عیناض نگاه ایشان به مقوله هویت ملی است ما در نهایت، به نظریه اولیه مختار نویسنده می‌رسیم. می‌توانیم این ادعا را داشته باشیم که با توجه به روش‌های به کار رفته، به نظریه رهبر انقلاب نزدیک شده‌ایم. همانطور که در اسم کتاب آمده، درآمدی بر اندیشه مقام معظم رهبری در این زمینه را ارائه داده‌ایم. ان‌شاالله در آینده این مباحث در بیانان و اندیشه رهبر انقلاب بیشتر مورد بحث  قراربگیرد.

نویسنده کتاب «درآمدی بر هویت ملی در اندیشه حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای» عنوان کرد: در بررسی  مفهوم هویت ملی دو نکته مهم وجود دارد که عبارت‌اند از «همسان‌گرایی» و «تمایزگذاری». همسان‌گرایی در یک بسته سه وجهی تعلق، تهدید و آگاهی تاریخی  خود را نشان می‌دهد. در «تمایزگذاری»که به تفکیک از غیر مربوط است، رهبرمعظم انقلاب نگاه متفاوت و ویژه‌ای دارند. ایشان در عین حال که رویکرد بازی نسبت به ایرانیان، اهل سنت و غیرمسلمانان دارند،  اما غیریت «سکولاریسم» را برجسته کرده و جدی در نظر می‌گیرند. از سوی دیگر بر مفهوم «استقلال» به عنوان پس‌زمینه سیاسی که می‌تواند به هویت ملی کمک کند تأکید دارند.

نگاه رهبر انقلاب به مردم و هویت ملی و تاریخی

رهبر گفت: ما در این کتاب، با یک نگاه یازده‌گانه وارد فهم هویت ملی از نگاه مقام معظم رهبری شدیم.همچنین با ابعاد هفت‌گانه هویتی این یازده عامل را در یک نظام هوشمند که منطق معرفتی خاصی را درباره هویت ایجاد می‌کند معرفی کردیم.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهارکرد: نکته قابل‌توجه اینجاست که در مباحث جامعه‌شناسی سیاسی و روان‌شناسی اجتماعی، اغلب آثاری که به بررسی رفتار سیاسی و اجتماعی ایرانیان در طول تاریخ پرداخته‌اند ازاین جامعه با عزت و حرمت صحبت نکرده و آنها را تحقیر کرده اند. اما برای من جالب بود که ایشان همواره  از مردم ما به عنوان مردم آزاد، آقامنش وعزتمند یاد می‌کنند. اگر رهبر انقلاب در بحث مردم‌سالاری دینی به حضور اکثریت مردم تاکید دارند، دقیقاً به همین معنا است چرا که آنها را داری شعور سیاسی و لایق احترام دانسته و نسبت به مشارکت و نجابت ملی حساسیت دارند.

 نویسنده کتاب «درآمدی بر هویت ملی در اندیشه حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای» گفت:  ایشان معتقدند اگر بتوانیم این هویت ملی را بازسازی بکنیم و گرد و غبار تحریف و تحجر را برداریم به یک ملت آبرومند و پیشرو تبدیل می‌شویم. هویتی که ایشان در نظر می‌گیرند در‌ یک ‌نگاه طیفی و فازی است که از «حُب وطن» تا توجه به ارزش‌های اسلامی و ایرانی تا هویت انقلابی را در برمی‌گیرد.

 وی افزود: رهبر انقلاب از معدود هویت‌پژوهانی هستند که علاوه بر هویت ملی، به هویت منطقه ای و بین‌المللی نیز توجه ویژه ای داشته‌اند. ایشان دارای ابتکار خاصی به نام «هویت صلح جمعی بین‌المللی» هستند که اگر به آن توجه شود صلح جهانی تا حد زیادی تضمین خواهد شد.

 رهبر در پایان گفت: از همه همکارانم که در ابعاد سخت افزاری و نرم افزاری برای تهیه این‌ کتاب زحمت کشیده‌اند سپاسگزارم و تشکر ویژه‌ای هم از عزیزان انتشارات انقلاب اسلامی دارم.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی دیگر سخنران این مراسم بود.

یک محدودیت در بازخوانی مواضع رهبر انقلاب

موسی نجفی عنوان کرد: هویت ملی موضوع حساسی است. صحبت جدی درباره آن باید با ادبیات فاخر و احتیاط زیادی همراه باشد. درست است که مطالبی که از نگاه رهبر معظم انقلاب درباره هویت ملی در این کتاب آمده مباحث نظری است، اما این نظرات در سیره سیاسی و اجتماعی ایشان تأثیر مستقیم عملی هم داشته است.

این استاد تاریخ افزود: فرمایشات ایشان بلافاصله در رسانه‌ها و سیاست‌های عملی انعکاس پیدا می‌کند. این وضعیت نتایج مثبت زیادی دارد، اما محدودیتی را هم ایجاد می‌کند و آن هم این که ایشان نمی‌توانند همه چیز را به صراحت بگویند و مواضعی که مطرح می‌شود با چاشنی احتیاط و دوراندیشی همراه است.

وی اظهار کرد: محدودیت دیگر این است که همان‌طور که نویسنده کتاب اشاره کردند، رهبر انقلاب یک جا و و در یک کتاب یا یک سخنرانی به هویت نپرداخته‌اند. سخنرانی‌های ایشان در این زمینه  از پنجاه سال پیش یعنی قبل از انقلاب آغاز می‌شود. این نگاه در سال‌های ابتدایی انقلاب و دوران ریاست جمهوری و در نهایت در دوران زعامت و رهبری هم ادامه پیدا می‌کند.

نجفی گفت: جمع‌آوری دقیق این بیانات کار آسانی نیست. اینجا فقط بازخوانی صورت نمی‌گیرد، بلکه پای بازیابی و بازسازی محتوا هم در میان است. بازسازی کردن هم کار مشکلی است؛ کار مولف در اینجا مثل یک مهندس ساختمان است که مصالحی را در اختیار دارد و  باید آنها را  کنار هم بگذارد و اثری را خلق کند.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی  عنوان کرد: هویت ملی بحث‌های گسترده‌ای را در بر می‌گیرد و با یک یا  دو کتاب نمی‌شود به آن پرداخت.

لایه مهم «ایران شیعی» در هویت ایرانیان

نجفی افزود: در هر اثر مکتوب، نویسنده از زاویه خاصی وارد بحث می‌شود. به نظر می‌آید با توجه به تخصص و علائق نویسنده، در این کتاب رویکرد جامعه‌شناسی سیاسی غلبه دارد. آقای رهبر در این کتاب دیدگاه شهید مطهری درباره هویت ملی که در کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» نمود بیشتری دارد را بررسی کرده‌اند که کار خوب و به جایی است؛ اثری که حتماً مقام معظم رهبری نیز آن را خوانده‌اند.

وی گفت: من به سه‌گانه هویت ملی، اسلامی و انقلابی لایه مهم دیگری را اضافه می‌کنم که ایران شیعی است. ما پیش از وقوع انقلاب اسلامی، دارای سه بخش هویتی بودیم. یک لایه پانصدساله شیعی که از دوران صفویه پررنگ شد اما برخی مصالح داخلی و مسائل جهان اسلام باعث می‌شود این لایه به وضوح دیده نشود. از نگاه من، مصداق و نماد این لایه هویتی حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) و کتاب «مفاتیح الجنان» است. این دو پدیده معنوی در زندگی ما ایرانیان اهمیت فراوانی دارند.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: لایه دوم به نهصد سال قبل از دوران صفویه باز می‌گردد که در آن اسلام بسیار پررنگ است. غیرشیعی نیست، اما با  غلبه فرهنگ و اصول شیعه هم شناخته نمی‌شود. خط و زبان فارسی، حکمت و فلسفه و شعرا و حکمای اسلامی معرف این دوران هستند. از نظر من نمادهای این لایه نیز حافظ و بنای حافظیه و فردوسی و آرامگاه او در توس است.

نجفی گفت: ما یک لایه سوم هم داریم که ایران باستان است که  نماد آن تخت جمشید است. نماد اول (شیعی) مقدس است؛ نماد دوم محترم است و سومی هم باعظمت است. البته این خصلت‌ها در عرض هم نیستند، بلکه در طول هم هستند. یعنی یک نماد باعظمت می‌تواند محترم هم‌ باشد یا نمادی که مقدس است حتماً از احترام و عظمت هم برخورد است. پس این‌ها در طول هم هستند که این موضع در کلام مقام معظم رهبری هم انعکاس دارد.

اشتباه راهبردی شاهان پهلوی 

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی گفت: ایراد شاهان دوره پهلوی (رضا شاه و محمدرضاشاه) این بود که می‌خواستند تخت‌جمشید را مقابل آستان قدس رضوی بگذارند. این مواجهه از اساس اشتباه بود. تخت‌جمشید باید با بناها و نمادهای فرهنگی مثل دیوار چین و اهرام ثلاثه هماوردی می‌کرد و نه با نمادی که برای ایرانیان مقدس بود.

وی افزود: وقوع انقلاب اسلامی برای اصلاح این اشتباه دوره پهلوی بود و نمادها را به جایگاه خودشان برگرداند. البته در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب در واکنش به رویکرد افراطی دوره پهلوی هویت ملی تاحدی به حاشیه رفت و و بحث امت پررنگ شد. اما با توجه به عقلانیتی که در سال‌های بعد حاکم شد، «ملت» و «امت» با حفظ جایگاه خودشان در جایگاه درست نشسته‌اند. این دو مانعةالجمع نیستند و این گونه نیست که وجود یکی به عدم دیگری بیانجامد.

نجفی گفت: کتاب «درآمدی بر هویت ملی در اندیشه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای» نسبت هویت انقلاب و هویت را محور قرار داده است. به نظرم برای کارهای بعدی می‌شود ارتباط هویت ملی و تمدن نوین اسلامی را هم پررنگ کنیم و ارتباط ملت و امت هم واکاوی شود، چون قرار نیست یکی فدای دیگر شود.

وی افزود: وضعیت خاص تاریخ ملت ایران که من اسمش را ملی‌سازی شیعی می‌گذارم، بسیار مهم است. در چند کشور منطقه مثل ایران، بحرین، عراق آذربایجان و لبنان شیعیان در اکثریت هستند اما فقط در ایران است که بر اساس این پدیده، ملت‌سازی رقم‌خورده است. به نظرم جا دارد که به موضوع ملت‌سازی شیعی در اندیشه مقام معظم رهبری بیشتر بپردازیم.

نجفی عنوان کرد: ما یک هویت انقلابی داریم و یک انقلاب هویتی. در اول انقلاب هویت انقلابی پررنگ‌تر بود. اما درادامه انقلاب هویتی جایگاه خودش را پیدا کرد. ظلم‌ستیزی، عدالت‌خواهی و ‌حق‌پرستی به عنوان سه جنبه این انقلاب هویتی در دهه پنجم انقلاب نمود بیشتری دارد و می‌تواند خودش را آشکار کند.

 در بخش پایانی این مراسم با حضور نویسنده کتاب و جمعی ازمهمانان نشست از کتاب «درآمدی بر هویت ملی در اندیشه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای» رونمایی به عمل آمد.