رشد گفتار و نشانه‌های کم‌شنوایی کودک/ محیط زبانی غنی برای رشد کودک نداریم

هوشنگ دادگر عضو هیئت علمی گروه گفتاردرمانی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با خبرنگار گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا با بیان اینکه فرایند رشد یک فرایند پیچیده و مؤثر در زندگی کودکان است، اظهار کرد: طبیعتاً خیلی از ما این فرآیند و تغییر را در زندگی کودکان خود به تدریج می‌بینیم؛ بنابراین روند رشد و تکامل کودک را به عنوان یک معیار بسیار مهم در بررسی سلامت کودک می‌توان عنوان کرد.

وی افزود: رشد اولیه کودک یک دورهٔ بسیار حساس است که می‌توان آن را به عنوان دورهٔ پیش‌بینی کنندهٔ توانمندی‌ها و موفقیت‌های بیشتر در مراحل بعدی زندگی کودک بر شمرد.

دادگر با اشاره به اینکه ما با دو واژه در اینجا برخورد می‌کنیم که یکی رشد و دیگری تکامل است، ادامه داد: هر چند که این دو واژه را نمی‌توان از هم جدا کرد اما عموماً می‌توان گفت که رشد شامل تغییرات کمی است و تکامل بیشتر تغییرات کیفی را در بر می‌گیرد پس بنابراین رشد فیزیکی مثل افزایش دور سر یا قلب را به عنوان رشد در نظر می‌گیریم و تکامل که در بعضی منابع تحول عنوان می‌شود را به عنوان تغییرات کیفی بیان می‌کنیم.

رشد گفتار و زبان در مرحله ابتدایی کودک 

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: دورهٔ حساس رشد و تکامل در زندگی ابتدایی کودک شامل چند مرحله است که یکی ازاین مراحل بسیار مهم، مرحله رشد گفتار و زبان است که در بعضی مواقع به واسطه تأخیر در رشد گفتار، والدین نگران می‌شوند.

وی ادامه داد: یکی از دلایلی که ما قصد داریم به رشد گفتار زبان بپردازیم افزایش میزان شیوع اختلالات رشدی در زبان است؛ تحقیقات نشان می‌دهد رشد زبان و گفتار می‌تواند با رشد بعدی کودک در حوزه‌های شناختی، تحصیلی و همچنین با حوزه‌های اجتماعی بسیار مرتبط باشد. بنابراین هرگونه تأخیر در رشد گفتار و ارتباط کودکان می‌تواند مراحل بعدی زندگی کودک را تحت تأثیر قرار دهد.

دادگر با بیان اینکه گفتار، زبان و ارتباط زمینه‌های جداگانه‌ای هستند، گفت: این سه هر کدام برهم اثر گذار هستند و در آنها یک سلسله مراتبی مطرح است، عموماً زبان را به عنوان یک ابزار برای برقراری ارتباط در نظر می‌گیریم و شکل و شمایل کلامی آن را می‌توان به عنوان گفتار در برشمرد.

وی افزود: فرایند رشد گفتار در کودک نه تنها توانایی برقراری ارتباط در سنین ابتدایی زندگی را تحت شعاع قرار می‌دهد، علاوه برآن ارتباط بسیار قوی با مهارت‌های تحصیلی، مهارت‌های خواندن و نوشتن و روابط اجتماعی فرد در زندگی اجتماعی را تحت تأثیر می‌گذارد.

مراحل تغییرات رشد زبانی کودک 

متخصص گفتار درمانی با اشاره‌ای اینکه رشد دارای ویژگی‌هایی است که یکی از آن‌ها بحث پیوستگی رشد است، گفت: رشد شامل تغییراتی است که به صورت سلسله مراتب اتفاق می‌افتد و برای اینکه بتوانیم دقیق‌تر در مورد آن صحبت کنیم می‌توانیم آن‌ها را به عنوان تغییرات مرحله بندی شده در نظر بگیریم.

وی ادامه داد: محققین این فرآیندهای رشدی را در قالب مراحلی می‌بینند که به عنوان نقاط عطف بیان می‌شوند و منظور این هست که در یک بازه سنی کودک می‌تواند مهارت‌های خاصی کسب کند، پس بنابراین نقاط عطف تقریباً سطحی از مهارت هستند که در زندگی ابتدایی کودک قابل مشاهده است و ما برای اینکه بتوانیم این فراین را مراقبت کنیم و مورد پایش قرار دهیم سعی داریم آن را به‌خوبی شناسایی کنیم.

دادگر در خصوص اینکه چرا ما برای نقاط رشدی بازه زمانی تعریف کنیم گفت: به این دلیل که ما یک‌سری تفاوت‌های فردی، تفاوت‌های رشدی، تفاوت‌های ژنتیکی و تفاوت‌های محیطی می‌بینیم و بنابراین متخصصین برای اینکه تفاوت‌ها را بتوانند لحاظ کنند مراحل رشد را در یک بازه سنی تعریف می‌کنند برای مثال عنوان می‌کنند که در بازه شش ماههٔ اول کودک در حوزهٔ رشد گفتار و زبان بایستی به چه مراحلی دست پیدا کند.

 وی افزود: ما برای اینکه فرایند رشد کودک خودمان را بهتر بشناسیم، خوب است به مراحل رشد زبان کودک در کتاب‌ها و منابع نگاهی بیندازیم اما ممکن است تفاوت‌هایی در کتاب‌های مختلف مرتبط با رشد زبانی کودک ببینیم. اگر بخواهیم خیلی ساده‌تر نگاه کنیم می‌توانیم مراحل رشد زبانی را در سه مرحله در نظر بگیریم: مرحله پیش‌زبانی، مرحله زبانی اولیه و دورهٔ تمایز یا سومین مرحلهٔ زبانی پیشرفته است.

نشانه‌های حائض اهمیت در مراحل سه‌گانه رشد
  
متخصص گفتار درمانی افزود: از جمله آیتم‌هایی که خانواده‌ها باید بدانند و در هر مرحله از رشد زبان باید به آن حساس باشند می‌توان به مرحلهٔ پیش زبانی اشاره کرد که در اصل از بدو تولد شروع می‌شود و طبیعتاً وقتی کودک به دنیا می‌آید ما از لحاظ گفتار و زبان به جز گریه چیزی از او نداریم پس بنابراین اولین ابزار ارتباطی کودک در مرحلهٔ پیش زبانی گریه است و کم کم به صدا سازی‌های ساده تقویت می‌شوند.

وی ادامه داد: ما تقریباً در بازه سنی شش ماهه اول تولد، تمرین آوایی را داریم و این پیشرفت ادامه دارد به‌طوری‌که در انتهای سال اول و در بازهٔ سنی 10 تا دوازده ماهگی انتظار ظهور اولین کلمه از بچه را خواهیم‌داشت در این مرحله شاید اگر بخواهیم دقیق‌تر هر کودک را بررسی کنیم بایستی به رفتارهای ارتباطی کودک توجه کنیم.

دادگر گفت: کودک در همین سال اول زندگی چند شاخص جدی دارد که والدین می‌توانند به آن حساس باشند؛ یکی بحث توجهات اشتراکی است یعنی مادر بتواند توجه کودک را به چیزی جلب کند و هر دو به یک جسم نگاه کنند که این توجهات اشتراکی تا سن تقریباً شش ماه ظاهر می‌شود.

وی افزود: شاخص دومی که در این سن از کودک انتظارداریم بحث واکنش به اسم خود است یعنی انتظار داریم در این مرحله کودکان حداقل در بازه بین شش تا نه ماهگی به اسم خودشان واکنش نشان بدهند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان اینکه کودک با افزایش سن و وارد شدن به سال دوم زندگی خود و پیشرفت رشد گفتاری، افزایش تعداد کلمات قابل بیان را دارد گفت: همچنین انتظار داریم تا کودک دستورات ساده را درک کند تا به مرور و تقریباً در انتهای هجده ماهگی ترکیب کلمات دوتایی را داشته باشد.

وی افزود: ما وقتی از دورهٔ پیشرفته حرف می‌زنیم انتظار داریم که کودک با ساختارهای پیچیده زبانی، با جملات پیچیده‌تر و طولانی‌تر حرف بزند و همچنین جملات را کامل‌تر بیان کند و شاید بتوان عنوان کرد که در انتهای دوره پیشرفته ما انتظار داریم که ساختار زبانی کودک شبیه سخن گفتن یک آدم بزرگسال باشد.

عوامل مهم در رشد گفتار کودک

دادگر گفت: عوامل مختلفی برای رشد زبان و ارتباط در کودکان اثرگذار است که اولین علامتی که برای ما مهم‌تر است بحث سلامت گروهی کودک است، طبیعتاً کودکی که با عوامل مخاطره آمیز زیادی مثل زایمان زودرس یا گاها مشکلات پزشکی جدی به دنیا میاد می‌توان گفت این عوامل پزشکی می‌تواند بر رشد زبان کودک تأثیر گذار باشد.

وی ادامه داد: همچنین جدا از سلامت عمومی کودک عامل مهم دیگری که در رشد زبان، ارتباط و کلام کودک اثرگذار است بحث محیط و فاکتورهای محیطی است.

 متخصص گفتار درمانی با بیان اینکه متاسفانه امروزه با تغییر سبک زندگی والدین پدر و مادرها گاها هردو شاغل هستند گفت: خیلی اوقات ما محیط زبانی غنی برای رشد کودک را نداریم بنابراین فاکتورهای محیطی از جمله میزان تعامل والدین، شکل تعامل والدین و شاید حتی بزرگ بودن جمعیت و تعداد افراد خانواده روی حوزهٔ رشد زبان کودک بسیار اثرگذار است.

دادگر با اشاره به اینکه خیلی اوقات از ما سؤال می‌شود که آیا جنسیت واقعاً در رشد زبان تأثیر دارد یا نه؟ گفت: بعضی از مطالعات عنوان می‌کنند که در دختر بچه‌ها رشد زبان، کمی سریع‌تر اتفاق می‌افتد ولی بعضی دیگر از متون هم خیلی موافق این قضیه نیستند و این تفاوت اگر هم باشد خیلی جزئی است و نمی‌توانیم به صورت معنادار آن را بیان کنیم.

نکات نگران کننده برای والدین

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: ما با دیدن علامت‌هایی مثل عدم صدا سازی در شش ماهه اول می‌تواند نشانه کم‌شنوایی باشد یا حتی توجه نکردن کودک پس از صدا کردن اسم او یا نگفتن یک کلمه و جمله کامل می‌تواند موجب نگرانی والدین در خصوص رشد کودک گردد.

وی گفت: امروزه علل مختلفی در حوزه اختلالات رشدی مطرح است که جدی‌ترین آنها اوتیسم است که میزان شیوع آن امروزه پیشرفت زیادی داشته است مشکلات پزشکی، بیش فعالی، کم شنوایی و یا ناتوانایی هوشی می‌توانند این رشد زبان را تحت تأثیر قرار بدهند.

متخصص گفتار درمانی افزود: گاهی گروهی از کودکان به ما مراجعه می‌کنند که ممکن است ما علت مشخصی برای تأخیر در رشد زبان آنها نداشته باشیم.

درمان اختلالات رشد زبان و گفتار کودکان

دادگر گفت: در خصوص کودکانی که دچار اختلالات رشد هستند ابتدا بایستی یک ارزیابی به صورت خیلی دقیق انجام دهند و با استفاده از تست‌های بسیار رسمی نیمرخ رشد زبان کودک ترسیم شود و مشخص شود که این فرایند کجا و به چه دلیلی دچار تأخیر شده است تا اهداف درمانی توسط متخصص ایجاد و پیاده‌سازی شود و طرح درمان و مجدداً نظارت برای درست بودن فرایند درمان صورت گیرد.

وی افزود: بایستی بپذیریم که نوع و شدت اختلال گفتار و زبان در این که ما چه نوع خدمات گفتاری و درمانی و چه تعداد جلسات گفتاردرمانی بگیریم بسیار اثرگذار است، بنابراین یک نسخهٔ واحد برای تمام اختلالات رشدی زبان نخواهیم داشت و بسته به شرایط کودک ما می‌توانیم نسخه‌ای دریافت کنیم.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: پزشکان و والدین بخواهد درصد احتمال وجود اختلال در کودکان کمتر شود نیازمند این است که فرایند غربالگری کشور دقیق‌تر انجام شود.

وی در پایان گفت: وقتی کودکی با اختلالات سندرمی مثل سندروم دان به دنیا می‌آید ما انتظار داریم که اختلال گفتار و زبان داشته باشد، پس بنابراین در ابتدای کار می‌تواند از این حوزه مشاوره بگیرد یا اگر کودک ما مشکلات پزشکی مشخص داشته باشه طبیعتاً باید از همان ابتدا وارد حوزهٔ درمان توانبخشی شود.