فراتر از شعله‌های آتش/ نقش فناوری‌های پیشرفته در رویارویی با آتش‌سوزی

خبرگزاری علم و فناوری آنا،‌ نوید فرخی؛‌ رویدادی که به تازگی در بیمارستان گاندی تهران به وقوع پیوست، بحث‌های فراوانی را در مورد مبحث ایمنی مراکز بهداشتی و درمانی  به راه انداخته است. گرچه این حادثه تلخ و غم‌انگیز بود، اما می‌توان از آن عبرت گرفت و فرصت را مغتنم شمرد تا نقش علم و فناوری را برای جلوگیری از وقوع چنین بلایایی‌ در آینده بررسی کنیم.

وقتی از دریچه علم به رویدادهایی از این دست نگاه  کنیم، پرسش‌ها رنگ و بوی دیگری می‌گیرند. به جای اینکه فقط بپرسیم «چه شده؟» و «کِی این اتفاق افتاد؟» می‌پرسیم «چرا این اتفاق افتاد؟» و «چگونه می‌توانیم از تکرار آن جلوگیری کنیم؟». عنصر علم باعث تغییر این زاویه دید می‌شود. علم به ما می‌آموزد که به دنبال الگوها و علل باشیم. در مورد آتش‌سوزی بیمارستان گاندی، دانشمندان و مهندسان باید این حادثه را مطالعه کنند تا دریابند علت آن چه بوده، چگونه گسترش یافته و چرا اقدامات ایمنی بیمارستان از آن جلوگیری نکرده است. مسئله سرزنش کردن نیست، درک اوضاع است.

بیمارستان‌ها به عنوان مراکز حیاتی درمان و نجات جان انسان، بسیار فراتر از هر ساختمان معمولی یا حتی ساختمان‌های هوشمند هستند. در این مراکز پیچیده و حساس، تک‌تک جزئیات از کوچک‌ترین پیچ و مهره‌ها گرفته تا پیچیده‌ترین سیستم‌های سخت‌افزاری پزشکی اهمیت بالایی دارند. ازاین‌رو در چنین محیطی، خطاهایی کوچک می‌تواند تبعاتی جبران‌ناپذیر در پی داشته باشد. سیستم‌های الکتریکی که برق تجهیزات پزشکی را تأمین می‌کنند، باید کاملاً قابل اعتماد و در برابر اختلالات مقاوم باشند. مخازن باید به طور مداوم و دقیق کنترل شوند تا از هرگونه نشتی یا خطر احتمالی جلوگیری شود. سیستم‌های اضطراری باید همیشه آماده به کار باشند به‌خوبی طراحی و نگهداری شوند.

در اینجاست که فناوری نقش مهمی ایفا می‌کند. استفاده از فناوری‌های پیشرفته می‌تواند به کنترل دقیق‌تر محیط‌های بیمارستانی کمک شایانی کند. به عنوان مثال سیستم‌های هوشمند می‌تواند به طور خودکار کیفیت هوا را سنجیده و در صورت تشخیص نشت گاز یا مشکلاتی از این دست هشدارهای لازم را صادر کند. همچنین سیستم‌های مدیریت انرژی هوشمند می‌تواند به بهینه‌سازی مصرف برق کمک کرده و از طریق تشخیص نوسانات، از بروز خطرات احتمالی جلوگیری به عمل آورد. علاوه بر این‌ها، فناوری‌های نوین نظیر اینترنت اشیاء در اتصال تجهیزات مختلف بیمارستانی به یکدیگر نقش مهمی دارد و امکان پایش و کنترل مداوم وضعیت تجهیزات را فراهم می‌آورد.  

بیمارستان‌های مدرن مجهز به آشکارسازهای دود و سیستم هشدار هستند، اما همیشه جا برای بهبود فنی وجود دارد. از جدیدترین فناوری‌ها در این زمینه می‌توان به آشکارسازهای هوشمند دود اشاره کرد. این آشکارسازها بین انواع مختلف دود تمایز قائل می‌شوند. این بدان معنی است که تفاوت بین دود بی‌ضرر (مثلاً بخار ناشی از دوش آب گرم) و دود ناشی از آتش را تشخیص می‌دهند. با ترکیب آشکارسازهای پیشرفته می‌توان نسبت به پاسخ سریع‌تر اطمینان حاصل کرد و به طور بالقوه از جان و دارایی عمومی حفاظت کرد. قابلیت مهار آتش نیز بسیار مهم است. در اثرگذاری کپسول‌های آتش‌نشانی سنتی و سیستم‌های آبپاش تردیدی نیست، اما می‌توان آنها را با سیستم‌های خودکار جایگزین و یا دست‌کم تکمیل کرد.

این دست فناوری‌ها آتش را بدون دخالت انسان، به‌ویژه در مناطقی که ورود افراد در هنگام آتش‌سوزی خطرناک است شناسایی و خاموش می‌کنند. سیستم‌های الکتریکی در بیمارستان‌ها بسیار کلیدی هستند، زیرا از روشنایی گرفته تا دستگاه‌های پشتیبان حیات به آنها بستگی دارد. یکی از پیشرفت‌های فناوری در این زمینه،‌ مدارهای الکتریکی هوشمند است. این مدارها می‌توانند وقوع رخدادهای نامعمول و ناهنجاری‌ها را در منبع تغذیه تشخیص دهند و برای اجتناب از بدتر شدن اوضاع به طور خودکار خاموش شوند. علاوه بر این تعمیر، نگهداری و نظارت منظم با استفاده از فناوری می‌تواند خطرات بالقوه را قبل از اینکه به مشکلی بزرگ تبدیل شوند تشخیص دهد.

هنگامی که به هر علتی آتش‌سوزی غیرقابل کنترل به وقوع پیوست،‌ تخلیه بموقع بیماران حیاتی است. در چنین شرایطی، خارج کردن بیماران، به‌ویژه آنهایی که امکان حرکت ندارند، یک چالش بزرگ است. در اینجا فناوری می‌تواند به طراحی مسیر و یا اتخاذ استراتژی‌های تخلیه کمک کند. امروزه می‌توان با استفاده از شبیه‌سازی‌های کامپیوتری برنامه‌های تخلیه کارآمدتری را متناسب با نقشه منحصربه‌فرد هر جایی پیاده کرد.

حادثه هیچ‌گاه خبر نمی‌کند بنابراین آموزش و آمادگی مواجهه با چنین شرایطی مهم است. از طریق علم می توانیم افراد را آماده‌تر کنیم. ایمنی در برابر آتش فقط مربوط به تجهیزات نیست. افراد باید بدانند چه کاری انجام دهند. آنها با شبیه‌سازی واقعیت مجازی نحوه استفاده صحیح از کپسول‌های آتش‌نشانی را یاد می‌گیرند و واکنش‌های شیمیایی آتش را بهتر درک می‌کنند. ایدئال این است که کارکنان بیمارستان و آتش‌نشانان باید برای مواجهه با شرایطی از این دست به وسیله واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR) آموزش ببینند. این فناوری‌ها می‌توانند سناریوهای آتش‌سوزی را شبیه‌سازی کنند که اجازه می‌دهد کارکنان واکنش خود را در یک محیط امن اما ملموس تمرین کنند.

فردا دیر است. داده‌های مرتبط با این رویداد باید به‌سرعت در دسترس و مورد تجزیه و تحلیل‌ کارشناسان قرار گیرد. با ارزیابی داده‌های این رخداد و حوادث گذشته، می‌توانیم الگوها و حوزه‌های خطر را شناسایی کنیم. این اطلاعات می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه در مورد اقدامات ایمنی و طراحی بیمارستان‌ها کمک شایانی کند.

آتش‌سوزی بیمارستان گاندی زنگ خطری را به صدا درآورد تا علم و فناوری را بیش از پیش جدی بگیریم. با یکپارچه‌سازی سیستم‌های تشخیص و اطفاء حریق، مدارهای الکتریکی هوشمند، ابزارهای ارتباطی مؤثر و استفاده از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، می‌توانیم وقوع خطرات این چنینی را به میزان قابل توجهی کاهش دهیم. علاوه بر این، آموزش متخصصان مراقبت‌های بهداشتی با استفاده از واقعیت مجازی و واقعیت افزوده کمک می‌کند که همیشه برای شرایط اضطراری آماده باشیم.

اشتباهات فنی و خطای انسانی همیشه و همه جا رخ خواهد داد، اما آینده ایمنی بیمارستان‌ها در استفاده از علم و فناوری نهفته است، ازاین‌رو با نگرش مبتنی بر «چرا» و «چگونه»، می‌توانیم فضاهای امن‌تری بسازیم و از تراژدی‌های آینده جلوگیری کنیم.