امید به درمان آلزایمر با استفاده از تکنیک کریسپر

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا به نقل از نیچر، ماه گذشته شاهد ارائه نخستین مجوز ژن‌درمانی با استفاده از ابزار ویرایش کریسپر کاس ۹ بودیم. در این روش که برای درمان بیماری سلول داسی‌شکل و بتاتالاسمی به کار رفت، ژن معیوب به طور کامل از سلول‌های بنیادی جدا شد.

اکنون، محققان امیدوارند که از راهبردی مشابه برای درمان اشکالی از بیماری آلزایمر که ناشی از جهش‌های ژنتیکی است، استفاده کنند.

در حال حاضر هم روش‌های درمانی‌ای برای کند کردن روند پیشرفت آلزایمر وجود دارد. با این حال، این روش‌ها برای آن‌هایی که بیماری‌شان پیشرفت کرده است، کارایی ندارد.

هیچ دارویی با ژن‌درمانی کریسپر قابل رقابت نیست، اما برای آنکه بیماری پیچیده‌ای مانند آلزایمر با اتکا به این روش درمان شود، راه زیادی در پیش داریم؛ چراکه در مغز، برش زدن و چسباندن ژن آن هم با اتکا به فناوری‌های فعلی به مراتب دشوارتر است.

در مواردی که بیماری با واریانت‌های ژنتیکی خاص مرتبط است، فناوری کریسپر می‌تواند راهگشای ظهور درمان‌های جایگزین باشد. یکی از ژن‌هایی که با آلزایمر دیررس مرتبط است، آپولیپوپروتئین ایی E (APOE) است که به نظر می‌رسد بر جذب پروتئین تاو توسط نورون‌ها تأثیر می‌گذارد.

در اختلالات نورودژنراتیو مانند بیماری آلزایمر، شاهد تجمع غیرطبیعی پروتئین تاو در مغز هستیم. انباشت پروتئین‌های تاو می‌تواند به تشکیل ساختار‌هایی به نام درهم‌تنیدگی‌های نوروفیبریلاری (neurofibrillary tangles) منجر شود. این گره‌ها نشانه بیماری آلزایمر و سایر بیماری‌های مرتبط با آن هستند.

افرادی که دارای واریانتی از این ژن به نام APOE۴ هستند، بالاترین خطر ابتلا به آلزایمر را دارند، حال آنکه افراد دارای ژن‌های APOE۳ و APOE۲، به ترتیب در معرض خطر ابتلا به آلزایمر متوسط و ضعیف قرار می‌گیرند. داشتن یک نسخه از APOE۴ خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را سه برابر افزایش می‌دهد. داشتن دو نسخه خطر را دوازده برابر می‌کند.

در ۲۰۱۹  یک واریانت نادر APOE به نام «کرایست چرچ» در زنی یافت شد که اگرچه از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به آلزایمر زودرس بود، اما ظهور علائم بیماری تا هفتاد سالگی به تعویق افتاده بود.

بعد‌ها محققان مؤسسه «گلدستون» سانفرانسیسکو از ابزار کریسپر برای مهندسی واریانت کرایست چرچ در موش آزمایشگاهی‌ای استفاده کردند که حامل ژن انسانی APOE۴ بود. نتیجه آنکه این موش صاحب فرزندانی شد که هرکدامشان حامل یک یا دو نسخه از واریانت مهندسی‌شده بودند.

این گروه دریافت که موش‌هایی که فقط یک نسخه از واریانت کرایست چرچ - APOE۴ را به ارث برده‌اند، تا حدی در برابر ابتلا به آلزایمر مصونیت دارند؛ اما موش‌هایی که دو نسخه از این واریانت را دارند، هیچ یک از علائم مرتبط با این بیماری را نشان نمی‌دهند.

این مطالعه حاکی از کارآمد بودن مداخلات درمانی بالقوه علیه بیماری آلزایمرِ ناشی از ژن APOE۴ با تقلید از اثرات مفید جهش کرایست چرچ است.

چنین راهبرد‌هایی امیدوارکننده هستند، اما هنوز راه درازی تا استفاده از ژن‌درمانی به روش کریسپر در پیش داریم و مانند هر روش درمانی جدید، باید دغدغه ایمنی را هم در نظر بگیریم. ویرایش ژن همیشه هم بی نقص پیش نمی‌رود و ممکن است با اثرات جانبی از‌جمله جهش در ژن‌های سالم یا آسیب به کل کروموزوم‌ها را در پی داشته باشد.