پژوهش‌های سینمایی و موضوعات مغفولی که نیازمند توجه هستند

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، سید مرتضی حسینی ـ ۲۵ آذرماه در تقویم مناسبت‌های کشورمان به عنوان «روز پژوهش» معرفی شده است. روزی که به مناسبت آن می‌توان نسبت پژوهش با بسیاری از عرصه‌ها، مناسبات انسانی و تصمیم‌گیری‌ها را سنجید.

در این بین، سینما در همه بخش‌ها و ارکان آن نیز پیوندی قابل‌توجه با حوزه پژوهش دارد. در کنار فعالیت‌های متنوع و مختلفی که در حوزه پژوهش‌های سینمایی انجام می‌شود چند سالی است که جایزه پژوهش سال سیتمای ایران برای تقدیر از بهترین پژوهش‌ها و پژوهشگران این حوزه درنظر گرفته شده است. رویدادی که ششیمن دوره آن حدود دو هفته دیگر (دهم دی ماه ۱۴۰۲) با معرفی نفرات برتر به کار خود پایان می‌دهد.

چند روز پیش هم بود که داوران این دوره از جایزه پژوهش سال سینمای ایران در حکمی از سوی قادر آشنا دبیر این رویداد فرهنگی معرفی شدند.

بر این اساس حسن بلخاری قهی، محمدرضا حسنایی، مجید شاه‌حسینی، رامتین شهبازی، توحید محرمی، مسعود نقاش‌زاده و بهمن نامور مطلق از اساتید حوزه سینما و فرهنگ و هنر داوری آثار رسیده به ششمین دوره جایزه پژوهش سال سینمای ایران را برعهده دارند.

در سینمای ایران، پژوهش به عنوان امری فرعی درنظر گرفته می‌شود؛ نگاه پژوهشی هنرمندان در تولید آثار بسیار کم‌رنگ است و سینماگران بیشتر بر ذوق و شهود و استعداد هنری تکیه می‌کنند. سینمای ایران باید به این درک برسد که به پژوهش به مثابه پشتوانه حیات خود نیاز دارد. این در حالی است که به نظر می‌رسد هیاهوی سینما بر اتفاقات نظری و پژوهشی سایه انداخته و اندیشه در سینمای ما کم رنگ شده است.

در این فضا، پیوند پژوهش و سینما کاسته شده است و این مسئله را باید به بدنه سینما یادآوری کرد که حیات آن پیوند عمیقی با پژوهش دارد. در سینمای بدون پشتوانه، اغتشاش وجود دارد و برای اینکه این میراث فرهنگی میرا نباشد، نیازمند پشتوانه پژوهشی هستیم.

فضای دانشگاهی سینمای کشور نیز بیش از آنکه به محتوا بپردازد به فرم و شکل و ساختار پژوهش‌ها اهمیت می‌دهد. این در حالی است که باید بینیم مسائلی که ذهن اندیشمندان را درگیر کرده است، چیست؟ روند پژوهش‌ها به سمت چه موضوعات راهبردی یا کاربردی حرکت می‌کند و ما باید چه سیاست‌های کلانی بر اساس این کل‌نگری تمهید کنیم؟

** ضرورت ذائقه‌سنجی از مخاطبان با راهکار‌های پژوهشی

در کشور‌های صاحب سینمای صنعتی و در مقوله بازاریابی و اکران، مراکز معتبر پژوهشی وجود دارد که نیازسنجی می‌کنند و کمپانی‌های پخش فیلم و تهیه‌کنندگان از یافته‌های آنان برای اکران فیلم و طراحی فیلم‌های بعدی خود بهره می‌برند. این‌گونه نیست که فیلمی که با بودجه حداقل ۱۰۰ میلیون دلار ساخته می‌شود را هرزمان که فرصت پیش بیاید و در هر سینمایی که خالی باشد اکران کنند و روند فروش هم برایشان مهم نباشد. متأسفانه در کشور ما به دلیل مناسبات غلط تولدی، این رویه وجود دارد. این که آن فیلم چفدر فروش دارد و یا مثلاً چرا توازن جغرافیایی و زمانی گیشه آن مناسب نیست برای تهیه‌کننده و کارگردان اهمیت چندانی ندارد.

رضا چوبینه کارشناس حوزه سینما که تحصیلات خود را در مقطع دکتری در رشته تکنولوژی سینما از دانشگاه «بریستول» انگلستان به پایان برده پیش از این در این باره به خبرنگار آنا گفته بود: این مؤسسات پژوهشی، حتی روی علائق و سبک زندگی مخاطبان اصلی فیلمی که قرار است اکران شود کار کرده‌اند. مثلاً فیلمی که گروه هدفش جوانان هستند در ساعاتی پخش می‌شود که دانشجویان و دانش‌آموزان در حال برگشت به خانه هستند و یا در سالن‌هایی روی پرده می‌رود که در مسیر حرکت آن‌ها باشد.

وی در ادامه به یک نمونه عملیاتی در این حوزه نیز این چنین اشاره و بیان کرده بود: یکی از پروژه‌های اصلی مطالعاتی من در دوره دکتری، بررسی سینما‌های زنجیره‌ای «اودئون» (Odeon) انگلستان است. این سینما‌های زنجیره‌ای معمولاً روی میانگین سنی ۱۸ تا ۲۵ سال کار می‌کنند؛ بنابراین سالن‌هایش را در مراکز خرید مدرن متمرکز کرده است. یعنی در هرکدام از مراکز خرید در شهر‌های انگلستان معمولاً یکی از سینما‌های «اودئون» وجود دارد. ضمن این که بعد از آغاز اکران نیز ارزیابی‌های مستمر از میزان حضور تماشاگران انجام می‌شود؛ یعنی اگر استقبال برخلاف آن براورد اولیه باشد، حتماً در شیوه اکران تجدید نظر می‌کنند و این‌گونه نیست که روال غلط قبلی ادامه پیدا کند. روی همه این عناصر فکر می‌شود، چون باید آن پولی که هزینه شده برگردد.

جایزه پژوهش سال سینمای ایران و موضوعات مغفولی که نیازمند توجه است

جایزه پژوهش می‌تواند به یک افق‌گشایی در زمینه‌های راهبردی بدل شود و البته خود این جایزه و آثار رسیده به آن در ادوار باید تحلیل شوند. دلیل دیگری که می‌توان در این ضرور و لزوم برشناخت، جهت‌سازی و مسیریابی به آن پرداخت، نیاز‌های سینمای ما همگام با تحول در شیوه‌های تولید و اکران پدیدار می‌شود. در چنین شرایطی، لازم است مسیر پژوهش‌ها را بر اساس نیاز‌های این عرصه برنامه ریزی کرد.

از سوی دیگر، دچار فقدان اقتباس‌های سینمایی در ادبیات بومی در سینما نیز هستیم. پژوهش‌های معتبر و کاربردی می‌تواندد بخشی از این خلأ بزرگ را حل کنند.

در هر حوزه‌ای باید برنامه‌ریزی‌ها بر اساس پژوهش‌ها انجام شود و در حال نشان دادن مسائل به ما هستند. سینمای بدون پشتوانه پژوهش، سینمای بدون آینده است. سینمای باری به هر جهت که نه می‌تواند افق داشته باشد و نه می‌تواند افق‌گشا باشد؛ البته پژوهش واقعی، پژوهشی است که برآمده از منابع معتبر که بتوانند مبانی نظریه پردازی شوند. ما امروز شدیداً دچار فقدان نظریه پردازی در ساحت فرهنگ و به طریق اولی، سینما هستیم.

سینماگران کمتر خود را نیازمند پژوهش تلقی می‌کنند و یک خودبسندگی نامبارک در ایشان وجود دارد. شاید آن‌ها گمان می‌کنند که نیازی به دانش افزایی ندارند؛ البته مسیر فقط در شناسایی نیاز به نحو سابجکتیو در ایشان نیست. مدیران و متولیان فرهنگی نیز باید تلاش کنند تا مسیر این ارتباط روشن و سهل شود. با این حال باید گام‌هایی هر چند کوچک در این زمینه برداشت که جایزه پژوهش سینما بخشی از این گام‌های کوچک خواهد بود.

با گذشت ۶ دوره از برگزاری جایزه پژوهش سال سینمای ایران به نظر می‌رسد هنوز نتایج عملیاتی و کاربردی این رویداد هنری پژوهشی برای سینما گران ما مشخص نشده است. توجه بیشتر به آثار برگزیده و پیگیری به فرجام رسیدن طرح‌های پژوهشی می‌تواند حلقه مفقوده این زنجیره را تکمیل کند.