اگر پروین اعتصامی بین ما بود روایتگر مظلومیت زنان و کودکان غزه می‌شد

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، اولین همایش بین‌المللی پروین اعتصامی (صبح امروز چهارشنبه) ۲۴ آبان در دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی آغاز شد.

در ابتدای این نشست محسن حبیبی رئیس دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن خوشامدگویی به حاضران در این نشست گفت: پروین اعتصامی به معنای واقعی کلمه آیینه تحولات اجتماعی و سیاسی زمانه خود بود. او کژی‌ها و کمبود‌های جامعه را به زبان شعر به تصویر کشید. پروین اعتصامی تقریباً همزمان با انقلاب مشروطه متولد شد و دوران نوجوانی او با تحولاتی همچون روی کارآمدن رضاخان همراه بود.

وی اظهار کرد: پروین از نزدیک شاهد آشفتگی اجتماعی و سیاسی آن عصر و سپس استبداد رضاشاهی بود. اشعار تعلیمی پروین اعتصامی که بار عاطفی بالایی دارند سرشار از مضامین انتقادی است که در آن می‌توان سرخوردگی پس از مشروطه و سیاست‌های سرکوبگرانه دوره رضاشاه را دید. شعر معروف «روزی‌گذشت پادشهی از گذرگهی» که یک شعر انتقادی سیاسی و اجتماعی قوی محسوب می‌شود، حاصل همین نگاه است.

رئیس دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی عنوان کرد: اگر امروز پروین اعتصامی  زنده بود، حتما مظلومیت مردم غزه را با زبان شعر بیان می‌کرد، چرا که زبان شعری او زبان گویای مظلومیت مردم و کودکان بود.

حبیبی افزود: امروز برای نکوداشت مقام علمی و ادبی خانم پروین اعتصامی دور هم جمع شده‌ایم، این اولین تجلیل علمی است که از این بانوی بزرگوار در فضای علمی کشور رقم می‌خورد. به نظر می‌رسد کم کاری‌های فراوانی داشته‌ایم. ما تاکنون نتوانسته‌ایم حق پروین اعتصامی را در ادبیات و شعر معاصر ادا کنیم، امیدوارم این حرکت در دانشگاه علامه طباطبایی و سایر دانشگاه‌های کشور ادامه پیدا کند.

وی اضافه کرد: وظیفه ما در جامعه علمی کشور این  است که حقایق تاریخ فرهنگی کشور را بیان کنیم تا محافل و رسانه‌های غربی این تاریخ پر پیچ و خم را وارونه جلوه ندهند. به گونه‌ای که با تحریف تاریخ، جای مظلوم و ظالم و سرکوبگر و اصلاحگر را عوض می‌کنند. از دوران پر از سرکوب و استبداد دروان پهلوی اول که دموکراسی هیچ جایی در حکومت نداشت به عنوان دوران طلایی پیشرفت و آزادی یاد می‌کنند.

حبیبی افزود: دانشگاه ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی افتخار دارد که نکوداشت پروین اعتصامی را برگزار می‌کند. حتما از این پس هم این تجلیل‌ها و نکوداشت‌ها از شاعران دیگر هم برگزار خواهد شد. از بنیاد ادبی شهریار و استادان گروه زبان و ادبیات فارسی سپاسگزارم. به ویژه از دکتر حسن‌زاده نیلی که وظیفه ارزیابی مقالات را به عهده داشتند و در فرصتی اندک ۳۲۰مقاله را داوری کردند هم کمال تشکر را دارم.

پروین اقتباس‌هایی خلاقانه داشت

در ادامه، محمود بشیری معاون پژوهشی دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی در باره محتوای اشعار پروین اعتصامی عنوان کرد: پروین اعتصامی در شعر تعلیمی جایگاه رفیعی دارد. او  در این فضا، پیرو شاعران پیشین و قدمایی همچون ناصر خسرو قبادیانی، مولانا، سعدی و حافظ است. از حیث قالب نیز در قطعه‌سرایی تحت تاثیر ابن یمین فرومدی است.

وی اظهار کرد: این بانوی ادیب از این شاعران متأثر است و از این جهت می‌توان او را با شاعر بزرگ سبک عراقی یعنی خواجوی کرمانی مقایسه کرد که به نخل بند شعرا معروف است. خواجوی کرمانی شاعری است که شعر شاعران قبل از خود را هنرمندانه و خلاقانه اقتباس کرده؛ به گونه‌ای که نمی‌توان اصل و فرع آن را تشخیص داد. درباره پروین هم به همین شکل است و اقتباس‌های خلاقانه او را نمی‌توان از شاعران بزرگ قبل از خودش تشخیص داد.

معاون پژوهشی دانشکده ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: قالب شعر پروین اگر چه کهن است، اما مضامین و محتوای اشعار او جدید است. این همان شیوه‌ای است که شاعران پس از انقلاب هم از آن بهره بردند و الگو گرفتند. یعنی مسائل سیاسی و اجتماعی روز را در قالب‌های کلاسیک به موثرترین شکل بیان کردند.  

بشیری عنوان کرد: به کار گیری مناظره و گفت‌وگو از بهترین شیوه‌هایی است که در ادبیات ما وجود دارد و در شعر پروین به اوج می‌رسد. در شعر «پیام گرگ به سگ» مضامین اجتماعی و تعریض به حاکمان وقت به زیباترین شکل در قالب مناظره یک سگ چوپان و گرگ بیان شده است.

وی افزود:  اشعار پروین اعتصامی به سه دسته تقسیم می‌شود. دسته‌ای از اشعار در ادامه شعر قدما است که پیش از این اشاره کردم. دسته دوم شعر‌هایی است که منبعث از آثار ترجمه شده پدرش است که اعتصام الملک عمدتا آن‌ها را از شاعران و نویسندگان فرانسوی به فارسی ترجمه کرده بود. مثلا شعر مومیایی با این مطلع «ای جسم سیاه مومیایی» از جمله این اشعار است. دسته سوم، اشعاری هستند که زاییده تخیل و عاطفه پررنگ خود شاعر محسوب می‌شوند. شعر تاثیرگذار و سرشار از عاطفه و حس با این مطلع «دی کودکی فقیر به دامن مادر گریست زار...» که ارتباط شاعر با جامعه را در قالب پر از احساس بیان می‌کند نمونه‌ای از این اشعار است.

وی افزود: دیوان شعر پروین اعتصامی ۶۵۰۰ بیت دارد. پروین در این اشعار کمتر از خودش سخن گفته و بیشتر سخنگوی مسائل جامعه و مناسبات اجتماعی بوده، اما ابیاتی هستند که می‌تواند انعکاس احوال شخصی و زندگی او باشند. از جمله شعری با مطلع «ای گل تو ز جمعیت گلزار چه دیدی/ جز سرزنش و سرزنی خوار چه دیدی». بانو پروین اعتصامی  با این که هیچ وقت مادر نشد، اما عاطفه و حس مادرانه را به بهترین شکل در اشعار خود به نمایش گذاشته است و این هم یکی از توانمندی‌های شاعرانه این چهره بزرگ ادبیات فارسی است.

۳۰۰ مقاله در اولین نکوداشت پروین اعتصامی

در ادامه، محمدحسن حسن‌زاده دبیرعلمی نکوداشت پروین اعتصامی نیز عنوان کرد: لازم است از آقای نوروزی و همکاران‌شان در بنیاد ادبی شهریار و همچنین رئیس محترم دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی صمیمانه سپاسگزاری کنم که با زحمات و تلاش‌های این عزیزیان، مقدمات این همایش رقم خورد.

وی اظهار کرد: سومین قدردانی من از دانشجویان دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی است که ۳۰۰مقاله را در عرض یک ماه به شکلی دقیق و ریزبینانه در چند مرحله ارزیابی کردند. اعتقاد دارم دانشجویان دکتری هر دانشکده‌ای، گل سر سبد آن دانشکده هستند که می‌توان با خیال آسوده کار‌های دقیق و علمی را به آن‌ها سپرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: حدود ۳۰۰ مقاله به دبیرخانه این نکوداشت رسید که در غربالگری اولیه، ۱۳۰مقاله برگزیده شدند. از این تعداد نیز ۱۰ مقاله که پیشتر در مجلات دیگر چاپ شده یا در محافل دیگر ارائه شده بودند کنار گذاشته شدند. در نهایت ۱۲۰ مقاله شایسته داوری نهایی شدند. از این ۱۲۰ مقاله، تعدادسی مقاله شایسته ارائه در این نشست شدند. دریغ که نمیتوان همه این سی مقاله را در یک همایش یک روزه ارئه کرد، اما گمان می‌کنم امروز  بین۱۸ تا بیست مقاله در سه پنل ارائه شود.

دبیر علمی اولین نکوداشت پروین اعتصامی افزود: حدود سی مورد از یادداشت‌ها و مقالات دریافت شده را نیز برای چاپ در ارج نامه انتخاب کرده‌ایم. این یادداشت‌ها اگرچه در سطح مقالات برگزیده نیستند، اما حاوی مطالب ارزشمندی هستند که حیف بود منتشر نشوند.

حسن‌زاده عنوان کرد: علاوه بر سی مقاله منتخب برای ارائه، شصت مقاله دیگر هم برای چاپ در مجموعه مقالات نکوداشت انتخاب شده‌اند؛ بنابراین کتاب مجموعه مقالات شامل نود مقاله خواهد بود.

در ادامه این نشست، از تعدادی از پژوهشگران و فعالان ادبی که پژوهش‌ها و فعالی‌هایی در ارتباط با آثار و زندگی  پروین اعتصامی داشتند تقدیر به عمل آمد. ارائه مقالات برگزیده توسط صاحبان آثار و پرسش حاضران از آنها بخش دیگر این نکوداشت یک روزه بود.