ویروس‌های زامبی منجمد شده در کمین آب شدن یخ‌های قطبی

به گزارش خبرنگار علم و فناوری آنا، در سال ۱۷۳۳، یک دختر و پسر «اینوئیت» (اسکیمو‌های کانادا و گرینلند) که ۲ سال قبل برای تاجگذاری پادشاه به دانمارک فرستاده شده بودند، با کشتی به سرزمین خود یعنی «گرینلند» بازگشتند. طبق گزارشی که چند دهه بعد توسط هیات اعزامی نوشته شد، هر دو در طول سفر حالت بیمارگونه پیدا کردند و دختر در میان راه درگذشت. پسر بچه نیز پس از رسیدن به سرزمین مادری به دلیل یک بیماری پوستی درگذشت.

او آبله را با خود به جزیره برده بود و بیماری را در سرتاسر آنجا گسترش داد و اسکیمو‌ها و اروپایی‌ها را به طور یکسان کشت. گزارش‌ها مبنی بر این است که افراد در خانه‌هایی که در آن ساکن بودند، خاک شدند و اجساد برخی مرده‌ها روی برف رها شدند. شیوع این بیماری حداقل یک سال و پنج ماه بعد ادامه داشت و شاید نیمی از جمعیت گرینلند را در کام مرگ کشاند.

در تابستان سال ۲۰۲۲، تیمی از محققان از گرینلند بازدید کردند تا از انبوهی از فضولات انسانی و حیوانی، نمونه‌هایی از خاک بگیرند که مربوط به اپیدمی آبله و قبل از آن است. برای اینکه آن‌ها حدس می‌زنند که با گرم شدن قطب شمال و آب شدن یخ‌های دائمی، خاک منجمد می‌تواند پاتوژن‌های خطرناک را آزاد کند. این «ویروس‌های زامبی» خوراک فیلم‌های‌هالیوودی است، اما در واقعیت اصلا هم علمی تخیلی نیستند. زیرا دمای هوا در قطب شمال ۲ برابر بیشتر از سایر نقاط جهان در حال افزایش است.

ویروس‌های زامبی در کمینند

«ماریون کوپمنز» (Marion Koopmans)، ویروس‌شناس مرکز پزشکی «اراسموس» که یک کنسرسیوم اروپایی موسوم به «رصدخانه بیماری‌های عفونی همه‌کاره نوظهور» یا VEO را اداره می‌کند، می‌گوید که پاتوژن‌های زنده به وضوح در خاک کمین کرده‌اند.

البته «فرانک آراستروپ» (Frank Aarestrup)، میکروبیولوژیست دامپزشکی و سرپرست پروژه VEO در دانشگاه فنی دانمارک، نظر مخالفی دارد و می‌گوید: احتمال اینکه آبله یا هر ویروس خطرناکی پس از قرن‌ها انجماد عمیق، از خاک سر درآورند و سراریز شوند، کم است. اما بهتر است قبل از اینکه اتفاقی بیفتد، روی آن تحقیق کنیم.

با این حال، برخی از دانشمندان هم نگرانند که این تلاش به خودی خود یک عامل بیماریزای انسانی را آزاد کند.

محققان دانشگاه اکس-مارسی در فرانسه اولین کسانی بودند که ویروس‌ها را از یخ‌های دائمی باستانی جدا کردند و در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ گزارش دادند که در نمونه‌هایی از خاک سیبری که به مدت ۳۰ هزار سال منجمد شده بود، دو ویروس با DNA بزرگ کشف کرده‌اند که می‌توانست آمیب‌ها را آلوده کنند، اما هیچ تهدیدی برای انسان نداشتند.

همین تیم تحقیقاتی در فوریه گذشته ۱۳ مگاویروس دیگر را که آن‌ها هم آمیب‌ها را آلوده می‌کنند، معرفی کردند. قدمت یکی از آن‌ها به ۴۵ هزار و ۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد.

به گفته محققان، شاید یک پاتوژن هشدار دهنده‌تر قبلا به طور طبیعی از زمین یخ‌زده بیرون آمده باشد. به طور مثال، در تابستان گرم سال ۲۰۱۶، یک باکتری با نام «باسیلوس آنتراسیس» (Bacillus anthracis) که در خاک سرتاسر جهان کمین می‌کند و باعث سیاه‌زخم می‌شود، ۲ هزار و ۶۴۹ گوزن شمالی را در سیبری کشت. همچنین جان ۳۶ نفر از جمله یک پسربچه ۱۲ ساله را گرفت.

اما همانطور که «الکساندر ولکوویتسکی» (Alexander Volkovitskiy)، باستان‌شناس آکادمی علوم روسیه در کارگاه بین‌المللی تهدیدات میکروبی در قطب شمال که در سال ۲۰۱۹ برگزار شد، معتقد است، ارتباط بین شیوع و تغییرات آب و هوایی کار ساده‌ای نیست. بیش از یک قرن پیش نیز شیوع سیاه‌زخم مکررا گوزن‌های شمالی را از بین برد و باعث شد که اتحاد جماهیر شوروی شروع به واکسیناسیون حیوانات در سال ۱۹۳۰ کند. با این حال، بعد از اینکه مواردی از این بیماری دیده نشد، در سال ۲۰۰۷ طرح واکسیناسیون متوقف شد. همین امر هم باعث ایجاد زمینه شیوع مجدد این بیماری در سال ۲۰۱۶ شود.

تیم VEO در طول بازدید خود در تابستان سال ۲۰۲۲ حدود ۳۶۰ نمونه خاک را از جایی جمع‌آوری کرد که ارتفاع زباله گاهی اوقات به سه متر می‌رسد.

آراستروپ می‌گوید: آن‌ها به نوعی نقاط داغ هستند. مطالعات این گروه تا به امروز چندین باکتری از جنس «کلستریدیوم» (باکتری دارای هاگ و خاک‌زی) را پیدا کرده است، از جمله باکتری‌هایی که باعث مسمومیت غذایی، شوک سمی و بوتولیسم می‌شوند. بسیاری از نمونه‌ها هنوز در حال تجزیه و تحلیل هستند.

جان میشل کلاوری، متخصص ژنتیک، امیدوار است که محققان VEO بیش از این برای احیای پاتوژن‌هایی که ممکن است پتانسیل ایجاد شیوع در انسان را داشته باشند، تلاش نکنند. همچنین نگرانی‌هایی وجود دارد که پاتوژن‌های منجمد دائمی بتوانند دام‌ها را آلوده کرده و سپس به انسان سرایت کنند. اسکاندیناوی‌ها زمانی که در حدود سال هزار پس از میلاد مسیح در جزیره ساکن شدند، با خودشان گوسفند را به این سرزمین آوردند، اما هم حیوانات و هم اسکاندیناوی‌ها در سال ۱۴۵۰ از بین رفتند.  

آراستروپ می‌گوید: اگر تیم VEO پاتوژن‌های خطرناکی پیدا کند، گرینلند می‌تواند مناطق خاصی را به روی گردشگران ببندد و کاوش‌های باستان‌شناسی را متوقف کند.  

او می‌افزاید: فکر نمی‌کنم اتفاقی بیفتد، اما خوب است که برای آن آماده باشیم. هرگز نباید بگویید هرگز.