اتحاد استعمار پیر و جدید در سقوط مصدق

به گزارش خبرنگار فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، دولت انگلیس پس از ملی شدن صنعت نفت، به جهت از دست دادن یکی از منابع عمده ارزی خود، با همه توان خود به مبارزه علیه دولت مصدق برخواست. برای پیروزی بر مصدق و به شکست کشاندن صنعت ملی شدن نفت از هر وسیله سود جست.

انگلیس در ابتدا به مصدق پیشنهاد‌های گوناگون ارائه کرد. اولین پیشنهاد موضوع غرامت شرکت نفت ایران و انگلیس بود که با رجوع به دیوان داوری بین الملی و در صورت پیروزی دولت ایران غرامت پرداخت می‌شد. این غرامت نیز اینگونه پرداخت می‌شد که دولت آمریکا مبلغی به عنوان کمک به دولت ایران پرداخت می‌کرد و در آینده معادل آن به صورت نفت از طرف ایران مسترد می‌شد. یا اینکه دولت ایران موافقت می‌کرد که با یک سازمان بین المللی که شرکت سابق در آن دخیل باشد، وارد مذاکره شود. پیشنهاد بعدی اینکه دولت ایران حق کامل ادارۀ صنعت نفت خود را داشته باشد، البته به شرط پرداخت غرامت به شرکت‌های نفتی، دولت ایران در فروش نفت خود در بازار‌های جهانی آزاد باشد. در نهایت دکتر مصدق طرح‌های مذکور را به دلیل مغایرت با منافع ملی کشور رد کرد.

ملی کردن صنعت نفت مصدق و جبهه ملی را رویاروی دولت انگلیس قرار داد و در نهایت انگلیس را به این نتیجه رساند که تنها راه حل مسئله نفت سرنگونی دولت مصدق است.

اما به جهت موقعیت بین المللی و قرار داشتن در جایگاه درجه دوم از قدرت در فرایند امر مذکور ناگزیر از جلب موافقت و همراهی یک قدرت درجه یک بود.
به همین منظور با عنوان کردن خطر کمونیزم سعی در متقاعد کردن آمریکا کرد که در این رابطه «ریچارد کاتم» می‌گوید: احساس من در آن موقع این بود و هنوز هم هست که انگلیس از میزان ترس بیمار گونه آمریکاییان از کمونیسم آگاه بود. انگلیسی‌ها زیرکانه از این ترس برای ترغیب ما به درگیر کردن خودمان در کودتا سوء استفاده کردند.

مذاکرات انگلیس و آمریکا تا زمان «ترومن» نتیجه بخش نبود، چرا که «ترومن: و همفکرانش راه حل کمک به مصدق را به منظور جلوگیری از کودتای کمونیستی در ایران، در قالب دکترین «سد نفوذ» پیشنهاد می‌کردند.

در حالی که در پی تحویل مقام ریاست جمهوری آمریکا از ترومن به «آیزنهاور»، این استراتژی جای خود را به یک راهبرد امنیتی خصمانه و تهاجمی جدید به نام «انتقام گسترده» داد.

چرخش مذکور در سیاست خارجی آمریکا با به قدرت رسیدن «آیزنهاور»، به اتخاذ سیاست نفتی و مقابله با حکومت ملی مصدق در ایران کمک کرد.
بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت؛ در حالی که هدف انگلیس از راه اندازی کودتا و حرکت ضد ملی، دستیابی دوباره به منافع نفتی است، تغییر سیاست آمریکا در قبال ایران، متاثر از دو دلیل عمده یعنی نگرانی از خطر کمونیست و نگرانی از خارج شدن ذخایر نفتی ایران ازدست جهان غرب می‌باشد.


کودتای ۲۸ مرداد چگونه شکل گرفت

کودتای روز ۲۸ مرداد با حضور مزدوران و اوباشان مجهز به چوب و چماق در خیابان‌های تهران و شمیران آغاز شد. پیش از ساعت هشت صبح دسته‌های کوچکی از جوانان و نوجوانان در پناه حمایت اوباشان، رانندگانی را که از میدان تجریش و سر پل تجریش عازم تهران بودند متوقف می‌کردند و به آن‌ها می‌گفتند چراغ‌های اتومبیل خود را روشن کنند و عکس شاه را که از پیش چاپ و آماده کرده بودند روی شیشه اتومبیل‌ها می‌چسباندند.

اگر عکس همراه نداشتند، یک اسکناس ده ریالی که عکس شاه روی آن بود زیر میله برف پاک کن و یا روی شیشه اتومبیل‌ها نصب می‌کردند و به راننده می‌گفتند: بگوید زنده باد شاه. اگر راننده‌ای از تکرار این شعار خودداری می‌کرد، او را مضروب می‌ساختند، به بدنه اتومبیلش با چوب ضربه می‌زدند و حتی شیشه اتومبیل را می‌شکستند. این تاکتیک جالب و حساب شده موجب شد که ستون بزرگ و طولانی اتومبیل سواری با چراغ‌های روشن مزین به عکس شاه، به عنوان طرفداری از شاه در خیابان‌های پهلوی (سابق) و شمیران حرکت کنند و باعث حیرت و نگرانی مردمی را که ناظر آن صحنه باور نکردنی بودند فراهم سازند.

حدود ساعت نه صبح، گروهی دیگر از مزدوران سازمان داده شده، همراه جمعی از گروهبان‌ها و پاسبان‌ها، که برخی لباس غیر نظامی پوشیده بودند و در میدان بهارستان به طرفداری از شاه شعار می‌دادند، با جمعیت دیگری که از دکتر مصدق طرفداری می‌کردند، به زد و خورد پرداختند. سربازان مأمور فرماندار نظامی و پاسبان‌هایی که مأموریت برقراری نظم و امنیت را بعهده داشتند، بی آنکه مداخله کنند، در کامیون‌ها نشسته و ناظر نزاع طرفین بودند. مقارن ساعت ده صبح، دار و دسته دیگری از چاقو کشان و او باشان که تعداد آن‌ها حدود چهارصد تن بود، به سرکردگی طیب حاج رضائی و حسین رمضان یخی، سبزه میدان و خیابان ارک را اشغال کردند.

این عده که به چوب، چماق، چاقو و طپانچه مسلح بودند، ضمن دادن شعار زنده باد شاه، به گروه‌های سی چهل نفری تقسیم شدند و هر دسته، به یکی از وزارتخانه‌ها بانک‌ها و ادارات دولتی حول و حوش بازار و میدان ارک هجوم بردند و از مضروب ساختن نگهبانان و پاسدارانی که مانع ورود آن‌ها به ساختمان‌ها شده بودند، عکس‌های شاه را که آماده داشتند در سر در اماکن مزبور نصب کردند و سپس بطرف میدان سپه و خیابان‌های مرکزی شهر براه افتادند.

مهاجمین در حالی که چند کامیون پاسبان و سربازان فرمانداری نظامی، در پیشاپیش و دنبال آن‌ها حرکت می‌کرد و عده زیادی مردم بیکار و کنجکاو نیز آن‌ها را همراهی می‌کردند، به حزب ایران رسیدند و پس از شکستن در عمارت و غارت وسایل دفاتر آن، عازم روزنامه باختر امروز شدند و آنجا را نیز به آتش کشیده طبقه فوقانی آن را که محل انجمن اسلامی دانشجویان بود شکسته و غارت کردند. ساختمان روزنامه شهباز، متعلق به حزب توده
نیز دستخوش حمله و حریق مهاجمین قرار گرفت.

طی این مدت رادیو تهران برنامه عادی خود را پخش می‌کرد و کوچکترین خبری درباره آشوبگری‌های شهر و غارت ساختمان روزنامه‌ها منتشر نساخت در خیابان‌های نادری و شاه آباد، عده‌ای از زنان بدکاره به سردستگی ملکه اعتضادی و آجودان قزی در حالی که عکس‌های شاه را در دست داشتند و زنده باد شاه می‌گفتند به صف او باشان و چاقوکشان ملحق شدند.

مردم عامی و بی خبر نیز که تعدادشان پیوسته افزایش می‌یافت به دنبال آن‌ها می‌رفتند اهالی تهران، بخصوص جوانان و دانشجویان دانشگاه، کارمندان ادارات دولتی و کسبه حیران و بی خبر از عمق توطئه، اوضاع را نظاره می‌کردند. گروهی از جوانان به ابتکار خود در دسته‌های کوچک، در صدد مقابله با اوباشان مزدور بر آمدند، ولی با مداخله نیرو‌های انتظامی عقب نشستند و مانند هزاران تن مردم بهت زده تهران، در کنار خیابان‌ها و یا به دنبال صف طولانی تظاهر کنندگان ناظر این صحنه بودند.

دکانداران در خیابان‌ها نیز نگران و بلاتکلیف برای جلوگیری از دستبرد چپاولگران مغازه‌های خود را بسته و یا جلوی دکان‌های نیم بسته ایستاده بودند.
حدود یکساعت بعد از ظهر تظاهر کنندگان در پناه حمایت تانک‌ها و نیرو‌های انتظامی ابتکار عمل را بدست گرفتند و پس از اشغال مرکز فرستنده رادیو تهران آماده حمله به خانه نخست وزیر شد.

مردم شهر تهران که چند بار توطئه‌های علیه نهضت ملی را با قیام خود و پشتیبانی از دولت مصدق خنثی کرده بودند.

صبح روز ۲۸ مرداد بدون رهبر و فرمانده، شاهد تردید و تزلزل رهبران نهضت ملی و خیانت و سهل انگاری چندتن از فرماندهان نظامی و رؤسای سازمان‌های انتظامی بودند. پیروزی سریع کودتاچیان در روز ۲۸ مرداد نه تنها برای ملت ایران بلکه برای کرمیت روزولت و سردمداران کودتا، باور کردنی نبود. تا ظهر آنروز، خیابان‌های مجاور خانه نخست وزیر آرام بود. نیرو‌های محافظ قرارگاه دکتر مصدق راه‌هائی را که به آنجا مربوط می‌شد بسته بودند. نزدیک ظهر چند دسته از مزدوران و چاقو کشان، به نزدیکی خیابان کاخ آمدند، ولی با شلیک چند تیر از سوی مدافعان خانه نخست وزیر عقب نشستند؛ و در هر مرحله از موقعیت، نهایت یکی از خصوصیات کودتای ۲۸ مرداد جسارت و سرعت عمل کودتاچیان بود، به نحوی که دولت و مردمرا، که با فرار شاه پیروزی خود را قطعی می‌دانستند، غافلگیر ساخت. کودتاچیان، سریع و قاطع عمل کردند و در هر محله از موفقیت، نهایت استفاده را به عمل آوردند.