غربت عروسک «گلین بالا» با قدمتی بیش از هزار سال

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، مفهوم تجاوز فرهنگی، چنان که از نامش بر می‌آید نه خشونتی نیاز دارد و نه زور و اجباری. تجاوز فرهنگی به نوعی پذیرش خودخواسته فرهنگی غیر است در سایه غفلت از فرهنگ خودی. آنجایی که تمامی‌ داشته‌های سینه به سینه را کناری بگذاری و با یک ناآگاهی، زیبایی و هویت خود را در پیروی و مصرف یک کالای غیرخودی بدانی. کالای غیرخودی برای فروش خود حاضر است تو را از داشته‌هایت دور کند و روزی فرا می‌رسد که تو فراموش می‌کنی کجا ایستاده‌ای.

این داستان در مورد تمامی‌عروسک‌های بومی ‌ایرانی اتفاق افتاده است. در بین اقوام مختلف ایرانی به واسطه سابقه فرهنگی که از آن برخوردارند نمونه‌های متنوعی از اسباب بازی و عروسک دیده می‌شود که در حال رخت بستن از زندگی مردم است. کافی است سری بزنید به موزه‌های عروسک در تهران و کاشان تا ببنید که حتی عروسک بومی‌ شهر خود را نیز نمی‌شناسید. اما در مقابل ویترین مغازه‌ها را شخصیت‌های والت دیزنی انباشته است و کودکان نیز تحت تأثیر بازی‌های رایانه‌ای، انیمه‌ها و کارتون‌ها، عروسک‌های این شخصیت‌ها را بیشتر می‌پسندند. والدین نیز با پرداخت هزینه‌های قابل توجه چنین عروسک‌هایی را برای فرزندان خود می‌خرند، غافل از اینکه این عروسک‌ها در حکم همان پذیرش بی‌چون و چرا و خودخواسته فرهنگ غیر بومی‌است.

کودکان آذری با گلین بالا آرام می‌گرفتند

یکی از کهنسالان ساکن در اردبیل می‌گوید زمانی که این عروسک‌های پلاستیکی باب نشده بود، مادران با پارچه، چوب، سنگ و نخ برای کودکان خود عروسک می‌ساختند.

رؤفت محمدی به «گلین بالا» اشاره می‌کند و می‌گوید این عروسک از زمانی که من به یاد دارم ساخته می‌شد و مادران این عروسک‌ها را به فرزندان خود هدیه می‌کردند تا کودک با آن بازی کند و آرام شود.

نه تنها گلین بالا به معنی عروس کوچک، ارتباطی یا پدیدۀ کودک همسری ندارد بلکه مطابق بررسی‌های عمار احمدی نامگذاری این عروسک بیشتر به دلیل کوچک و شیرین بودن آن است.

این مردم شناس با مراجعه به روستاها و شهرهای مختلف استان اردبیل و پرسش از مردم محلی ساکن در این مناطق به این نتیجه رسیده است که قدمت این عروسک می‌تواند به قبل از اسلام برگردد.

احمدی به وجود عروسک‌های مختلفی از جمله تکم، چؤمچه، خاتین، دودو، بیچه و گلین باجی در منطقه آذربایجان اشاره کرد و گفت: عروسک گلین بالا بیش از سایرین شناخته شده است و در مرور زمان تحولات فرمی ‌داشته است.

این عروسک که همچنان توسط برخی علاقه‌مندان به فرهنگ بومی‌ تولید می‌شود به مانند عروسک‌های بومی ‌دیگر نه تنها برای کودکان شناخته شده نیست بلکه بزرگسالان جوان و میانسال نیز به یاد ندارند که نمونه‌ای از آن را داشته باشند.

این در حالی است که این عروسک به سادگی با مواد دم دستی از جمله پارچه‌های دور ریختنی، چوب، نخ و در بطری قابل ساخت است. عروسکی که نسل‌های متمادی با آن آشنایی دارند و به هرکودکی معرفی شود هویت با سابقه و دیرینگی فرهنگی‌اش را یادآوری می‌کند.