سهم ۳۸ درصدی رشته‌های علوم پایه و مهندسی در تولید علم

حسین نصیری کارشناس گروه آموزش عالی و تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دانش و فناوری خبرگزاری آنا درباره وضعیت فعالیت‌های پژوهشی در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی در حوزه علمی رشد قابل توجهی داشته ایم و این موضوع به هیچ عنوان قابل مقایسه با دهه اول انقلاب به خصوص دهه ۸۰ و ۹۰ نیست. 

وی افزود: سیاست‌ها در دهه ۸۰ به حمایت از محققان به فعالیت‌های مقالات و مجلات بین المللی آغاز بکار کردند و این پشتیبانی‌ها نتیجه مثبتی داد و به گونه‌ای شد تا در سال ۲۰۱۱ سریع‌ترین رشد علمی را نسبت به کشور‌های رقیب و دنیا تجربه کردیم. 

نصیری با بیان اینکه رتبه ۱۵ تولید علم را با بیش از ۷۰ هزار مقاله در جهان داریم، تاکید کرد: این موضوع نشان می‌دهد که آنچه سیاستگذاران از محققان در ۴ دهه اول انقلاب خواستار شده اند را به درستی انجام داده اند، یعنی تولید مقالات در این زمینه جایگاه مناسبی داشته است و یکی از دلایل آن تمرکز بر پذیرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها بوده است. 

کارشناس گروه آموزش عالی و تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس ادامه داد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکید بیشتر بر کمیت شده است و کیفیت چندان قابل ملاحضه نبوده است.

** مقاله نویسی؛ گام اول رشد علمی

نصیری با بیان اینکه گام اول رشد علمی مقاله نویسی است، تاکید کرد: پرداختن به این موضوع بسیار مهم است، اما باید بتوانیم مقالات را به سمت حل مسائل کشور و ثبت پتنت و اختراع سوق دهیم تا بتوانند کمک حال کشور در مقابله با مسائل جامعه باشد، اما این مبحث در کشور ما وجود ندارد؛ چرا که محققان در دانشگاه‌ها نشسته اند و به مقاله نویسی می‌پردازند، البته این موضوع را سیاستگذاران خواستار شده اند و اگر از پژوهشگران مسائل دیگری درخواست می‌شد، قطعا در همان مسیر با توجه به ظرفیتی که داشته اند حرکت می‌کردند. 

** ثبت اختراع یک درصدی مقاله به ازای ۷۰ هزار مقاله در ایران 

کارشناس گروه آموزش عالی و تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس اضافه کرد: در زمینه مقاله نویسی به جای کسب درآمد بیشتر هزینه کرده ایم. در کشور‌های ژاپن و آمریکا نسبت اختراع به مقاله در حد بالایی است و از هر هزار مقاله ۲۰۰ تا ۳۰۰ ثبت اختراع وجود دارد و این نسبت در ایران هزار به یک است که نشان از کم بودن آن دارد، یعنی از ۷۰ هزار مقاله موجود در کشور، یک درصدشان به ثبت پتنت منجر شده است که این موضوع نقطه ضعف است و نشان می‌دهد که در بعد عملیاتی فعالیت‌های علمی به خوبی کار نکرده ایم. 

نصیری گفت: یک نقد اساسی در این زمینه وجود دارد که نشان می‌دهد این فعالیت‌ها صرفا در دست دانشگاه‌ها بوده است، اما در دنیا مراکز صنعتی و مراکز خارج از دانشگاه‌ها همکار تحقیقاتی دانشگاه‌ها هستند، برای مثال شرکت‌های بزرگ خودروسازی، هوافضا و دیگر حوزه‌ها با دانشگاه‌ها همکاری می‌کنند و در انتشار مقالات علمی نقش کلیدی دارند. 

** سهم ۳۸ درصدی رشته‌های علوم پایه و فنی و مهندسی در رشد علم 

کارشناس گروه آموزش عالی و تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس اضافه کرد: اگر در آینده تعداد دانشجویان کم شود، قطعا تعداد مقالات کم می‌شود؛ چرا که تنها وابسته به دانشگاه هاست و این موضوع به عنوان نقطه ضعف شناخته می‌شود. دانشجویان علوم پایه و فنی و مهندسی بیشترین سهم رشد علمی را داشته اند که حدود ۳۸ درصد است. 

** ۱۴ درصد اعضای هیئت علمی در حوزه‌های علوم پایه تحصیل می‌کنند 

نصیری ادامه داد: کمترین دانشجویان در حوزه‌های علوم پایه تحصیل می‌کنند، برای مثال ۶ درصد از دانشجویان و ۱۴ درصد اعضای هیئت علمی در حوزه‌های علوم پایه هستند، اما بیشترین مقالات را این افراد منتشر می‌کنند و بیکاری عمده این قشر و آینده مبهم آن‌ها باعث شده تا دانشجویان و داوطلبان در آینده کمتر به سمت تحصیل در رشته‌های علوم پایه و مهندسی سوق پیدا کنند. 

وی با بیان اینکه در حال حاضر بیشتر دانشجویان رغبتی به ادامه تحصیل در رشته‌های علوم پایه و مهندسی ندارند، تاکید کرد: این مسئله باعث می‌شود تا در آینده رشد علمی ایران در قالب مقاله به شدت افت پیدا کند. 

** تمرکز حمایت‌های مجلس بر پایه علوم پایه است 

کارشناس گروه آموزش عالی و تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس درباره نقش مجلس بر رسیدگی به ارتقای کمی و کیفی تعداد داوطلبان رشته‌های علوم پایه گفت: مجلس ناظر به موضوع تولید علم، رشد علم و اهمیت رشته‌های علوم پایه در قانون برنامه ششم توسعه است و در این زمینه احکامی دارد و تمرکز حمایت هایش بر پایه علوم پایه است، اما با وجود اینکه مجلس در این زمینه قانون گذاری کرده، اما همواره شاهد مغایرت عملکرد دولت با قانون هستیم. 

** دولت در پذیرش دانشجوی علوم پایه عملکرد خوبی نداشته است

نصیری اضافه کرد: مسیر رشد دانشجویان علوم پایه افت پیدا کرده است و مجلس هدفگذاری کرده بود که تعداد دانشجویان علوم پایه در سال ۱۴۰۰ به ۳۷۰ هزار دانشجو در تمام مقاطع برسد، اما هم اکنون ۲۰۶ هزار دانشجو در این رشته تحصیل می‌کنند که این موضوع نشان می‌دهد با وجود اینکه مجلس قانون گذاری خوبی داشته است، اما دولت نتوانسته نقش خود را به درستی ایفا کند و عملکرد موثری داشته باشد.

** مواجه شدن آینده آموزش عالی ایران با تعداد کم داوطلبان علوم پایه 

کارشناس گروه آموزش عالی و تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس با بیان اینکه تعداد دانشجویان علوم پایه با روند نزولی همراه است، تاکید کرد: در بررسی قانون به این نتیجه دست یافتیم که تعداد دانشجویان علوم پایه کاملا با روند کاهشی همراه خواهد شد، دلیل اصلی این است که رشته‌های علوم پایه زحمت و زمان و هزینه زیادی احتیاج دارند تا محققان بتوانند روی آن کار کنند، همچنین آینده شغلی این رشته‌ها در ایران مبهم است و خیلی از دانشجویان و داوطلبان تمایل به تحصیل در رشته‌های پزشکی دارند که شواهد نشان می‌دهد در آینده با معضل جدی در این زمینه مواجه خواهیم شد.