ارتزاق نشر از «ارتباط با خدا»/ بیش از 170 ناشر یک کتاب مشابه را چاپ کرده‌اند

هادی حسینی‌نژاد، خبرنگار فرهنگی آنا: از میان بیش از 10 هزار ناشر رسمی (دارای مجوز)، تعداد قابل توجهی از ناشران به انتشار کتاب‌های مذهبی اشتغال دارند. این رویکرد که البته نباید سویه‌های اعتقادی آن را نادیده بگیریم، رویکردی تضمین شده در بازار نشر به نظر می‌آید، آنچنان که کتاب‌های مذهبی هم به دلیل علاقه‌ اقشار مختلف جامعه پرفروش هستند و هم اینکه سوابق نشان می‌دهد چنین کتاب‌هایی مورد عنایت‌های ویژه‌ای از سوی سازمان‌ها و نهادهای مختلف قرار می‌گیرند.

به عنوان مثال نظر به لیست‌‌های خرید کتاب از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، همواره کتاب‌های مذهبی جایگاه ویژه‌ای در تخصیص بودجه خرید کتاب و تجهیز کتاب‌خانه‌ها دارند. همچنین قیمت پایین کتاب‌ها که نشأت گرفته از تخصیص حمایت‌های مالی، بهره‌مندی از انبارهای کاغذ سازمان‌ها و نهادهای دولتی و نیمه دولتی را نیز نباید فراموش کرد.

از منظرِ صرفه اقتصادی، این رویکرد، یعنی استفاده از ظرفیت‌های بازار نشر. اما ناشران در این مسیر، چقدر اجازه و امکان مانور در عرصه نشر کتاب‌های مذهبی را دارد؟ درست است که قانون «کپی رایت» در کشور ما وجود ندارد، اما انتشار کتاب‌های مشترک از سوی چندین و چند ناشر، با یک عنوان و ساختار و طرح جلد، دیگر برای خودش اتفاقی است! یکی از این کتاب‌ها، کتاب «ارتباط با خدا» است.

«ارتباط با خدا» کتابی متشکل از ادعیه، زیات‌نامه‌ها و چند سوره از قرآن کریم است و با توجه به اعتقادات و علاقه به راز و نیاز و عبادت در خانواده‌های ایرانی، سال‌ها است که در بسیاری از خانه‌ها وجود داشته و مورد استفاده قرار میگیرد؛ اما ناشران مختلف و متعددی این کتاب را در همان قطع جیبی متداول و با طرح جلد‌های متفاوت و گاه مشابه منتشر کرده اند.

اگر سری به بانک اطلاعاتی خانه کتاب بزنید و بعد از جست‌وجوی عنوان این کتاب،‌ تعداد ناشرانی که تا به حال آن را منتشر کرده بررسی کنید، شگفتزده می‌شود. تا جایی که موتور جست‌وجوگر خانه کتاب توان دارد، نام بیش از 170 ناشر در لیست منتشرکنندگان کتاب‌ «ارتباط با خدا» ارائه می‌شود:

آئین دانش، حدیث نینوا، نشر برف، نورالکتاب؛ ضامن آهو، بیان‌الحق، محراب، سلسله‌الذهب، گلی، هشت‌کتاب، شاهچراغ، اندیشه صادق، حافظه نوین، کتابسرای عادل، موسسه فرهنگی انتشاراتی طوبای محبت، حبیب، مشهور، پیام مهدی(عج)، دیانت اصباح، هدی، نورالکتاب؛ نورالمعرفت، آبانه، بهار دل‌ها، کمال اندیشه، یاس بهشت، همای غدیر، آراد کتاب؛ کهکشان دانش، ارمغان طوبا، به‌نشر، مدرسه الامام علی‌بن‌ابی‌طالب(ع)، مشایی، نگاران قلم، ندای کوثر، معصومین(ع)، عترت آل محمد(ص)، صلوات، پیام عدالت، پیام نور، عصر رهایی، خصال، اجود، رستگار، اکبرزاده، تاظهور، طائر آستان مقدس، شهاب، راز توکل، اکرام، حفظی، لوح دانش، نیکوروش، آشیانه برتر، سوق، منشور وحی، تسنیم دانش، اندیشه یاران، آفرنگ شرق، پورصائب، مهر صامن‌الائمه(ع)، نفری، احمدیه، اندیشه آبی، سروش ولا، دارالعلم، حسام‌الدین، سومر نشر،‌ام ابیها، نور قران و اهلبیت، اشراقی، تک نگار، بارش، نشر الف، حلم، اتقان، تسلیمی، کومه، پدیده دانش، مروی، پیام راهیابان، مسجد مقدس جمکران،‌حهرمی، عروج اندیشه، ارمغان قرآن، دهقان، صبح پیروزی، نشر سبحان، شاملو، مهرانگیز، عصر رهایی، شوق، رجبی، قلم‌زنان، دیلماج، پیام آزادی، فاطمه‌الزهرا(س)، جوانان موفق، نبوغ، هنرور، آفتاب عالمتاب، نصایح، اقبال، نورالکتاب، عروج اندیشه، منتظران ظهور، نور معرفت، علی‌زاده، نجبا، نمونه، راه‌ قرآن، عفت، فکرآوران، ظهور، گوهر ماندگار، احسن، سرمایه، رزقی، وفایی، عصر رهایی، ارمغان یوسف، دارالنور، شبنم باران، نورالمبین، حسام‌الدین، استوار، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، پیام مقدس، نسیم ظهور، پیام علمدار، نشتا، همیاران حوان، موسسه انتشارانی امام عصر(عج)، علامه نبیسی، نشر سبحان، نسیم کوثر، آثار نفیس، نشر صیانت، موسسه علنی و فرهنگی صاحب‌الزمان(عج)، بوکتاب، حسنین(ع)، پویشگر، پارمیس، سعید نوین، مهر سجاد، نورالنور، ارمغان گیلار، موسسه کتابسرای اعلمی، کامکار، تحسین، آسمان علم، آخرین وصی، ارم، آوای منجی، سلونی، نشرا، چهارده معصوم(ع)، چشمه‌سار معارف، صفحه‌نگار، وحدت‌بخش، اسوه، پیام طوس، زرین‌کلک، علامه بحرانی، لقاء، نگاران نور، لاهوتیان، راز توکل، شهریاری، ناس، ابتکار دانش، سلسله

به جز عنوان و مضمون مشترک این کتاب‌ها، شباهت‌ها بسیار است؛ از طرح جلد‌ها و رنگ‌بندی گرفته تا حتی فونتِ عنوانِ‌این کتاب. دامنه تفاوت‌ها نیز بسیار محدود است و برخی ناشران برای متمایز کردن کتاب‌ خود از عباراتی نظیر: مناجات العابدین، مناجات الشاکرین، مناجات الخائفین، مناجات العارفین، نیایش عارفان، نجوای خالصانه، مناجات الذاکرین، یا نور، برنامه عبادی روزانه، گلچین دعا و زیارت‌ها، درحریم نور، راه رستگاری، انورالمحدین، روی جلد استفاده کرده‌اند. برخی دیگر نیز امکانات و ویژگی‌های دیگری را روی جلد تبلیغ می‌کنند: درشت‌خط، با علامت وقف، با خط کامپیوتری، ترجمه، اعراب و...

درست است که ادعیه، مالک حقیقی و حقوقی ندارند و منعی برای نشر مکرر آن‌ها نیز موجود نیست. اما کپی کردن یک کتاب با عنوان و سر و شکل مشابه، به نیتِ استفاده از ظرفیت‌های موجود حولِ محور این کتاب در بازار نشر، اتفاق پذیرفته شده‌ای نمی‌نماید؛ آن‌هم از سوی برخی ناشران که تعداد کتاب‌های منتشر شده‌شان در سال‌های اخیر، کمتر از 10 عنوان بوده و شواهد نشان می‌دهد عمدتا از محل انتشار و بازنشر کتاب‌هایی مانند «ارتباط با خدا» ارتزاق می‌کنند.

جالب‌تر از همه این است که مدیران فرهنگی وزارت ارشاد و خانه کتاب، در طول این سال‌ها نه تنها اقدامی در مسیر ساماندهی انتشار چنین کتاب‌هایی صورت نداده‌اند،‌ بلکه به صورت ضمنی از این رویه که افزایش چشمگیری را در آمارهای نشر کشور ایجاد می‌کند، خوشنود نیز هستند غافل از آنکه سیستم آمارگیری و ثبت آمار در نشر کشور، به شدت دچار نقایص و سوءتعبیرهای متعدد است.

برای بیان بخش کوچکی از این تناقضات، مورد نظر قرار دادن کتاب‌هایی مانند «ارتباط با خدا» می‌تواند روشنگر واقعیت باشد. چنانچه گفته شد، این کتاب حداقل از سوی 170 ناشر منتشر شده که آمارها نشان از تعداد چشم‌گیر نوبت‌های چاپ و شمارگان دارد. تا جایی که برخی ناشران بیش از 20 نوبت به انتشار این کتاب پرداخته‌اند. حالا اگر حتی تجدید چاپ حداقلیِ 5 نوبتی را به صورت میانگین برای این 170 ناشر در نظر بگیریم، مطابق با سیستم بانک اطلاعاتی خانه کتاب، کتاب «ارتباط با خدا» که یک عنوان است، دستِ کم 850 عنوان ثبت شده است!

در صفحه اول سایت خانه کتاب (WWW.KETAB.IR) تعداد عناوین کتاب‌های منتشر شده بعد از انقلاب اسلامی، بیش از یک میلیون عنوان کتاب عنوان شده است. حالا با اعمال چنین ملاحظه‌هایی، باید از برخی مسئولان پرسید: تعداد عناوین منتشر شده واقعا چقدر است؟