هندوستان در محیط ژئواستراتژیکِ متغیر جهانی

به گزارش گروه جهان خبرگزاری آنا، قسمت جدید برنامه Insight(بصیرت) شبکه پرس‌تی‌وی با موضوعِ "هندوستان در محیط ژئواستراتژیک متغیر جهانی"، به‌طور خاص از پایان عصر هژمونی آمریکا به‌ویژه در بُعد اقتصادی در جهان و آغاز عصر اوج‌گیری قدرت‌های به‌ویژه آسیایی نظیر چین و هند خبر می‌دهد. مسئله‌ای که تا حد زیادی ناشی از استقرار مدل‌های کارآمدِ تولیدی در کشورهای مذکور در طی سال‌های اخیر است. مدل‌هایی که در قالب آن‌ها، برنامه‌ریزی راهبردی متمرکز با نیروهای بازار ترکیب می‌شود و جریانِ "سود اقتصادی" نیز به سمت بخش تولید (به‌جای سرازیر شدن به جیبِ الیگارش‌های ثروتمند)، هدایت می‌شود (رویکردی که دقیقاً عکس آن در آمریکا حاکم است و صرفاً به تمرکز سود در دست عده‌ای معدود از افراد ثروتمند ختم می‌شود).

هم‌زمان با اوج‌گیری جنگ اوکراین و وضع تحریم‌های گسترده علیه روسیه، بسیاری از دولت‌های غربی، هند را تحت‌فشار قرار داده‌اند تا به کارزار اِعمال فشار علیه روسیه بپیوندد، بااین‌حال هند همچون بسیاری از دولت‌های غیر غربی، از پذیرش این مسئله خودداری می‌کند. هند به‌طور خاص بر حراست از روابط استراتژیک خود با روسیه در حوزه‌هایی نظیر تجارت مواد غذایی، انرژی و همچنین تسلیحات تأکید دارد (هندی‌ها به‌صورت سنتی ازجمله واردکنندگان سلاح از شوروی سابق و روسیه کنونی بوده و هستند). مسئله‌ای که با واکنش منفی کشورهای غربی نیز روبه‌رو شده است. غرب سال‌هاست که با ایجاد تنش‌های مختلف در محیط پیرامونی هند سعی دارد تا آن را به نیرویی مخالف علیه کشورهایی نظیر چین و روسیه تبدیل کند. در این میان، هندی‌ها درگذر زمان همواره سعی داشته‌اند تا نوعی توازن را در روابط خارجی خود برقرار کنند و هم با غرب و هم شرق ارتباط نزدیکی داشته باشند. بااین‌همه، غرب در طی سال‌های متمادی با حیله‌های مختلف همواره سعی داشته تا به هر نحو ممکن، در محیط داخلی و پیرامونی هندوستان فتنه افکنی کند تا شاید در این فضا بتواند منافع خود را هم در مورد هند و هم رقبایی نظیر چین و روسیه به‌به بهترین وجه ممکن به‌پیش برد. غرب همواره یک هندِ ضعیف را خواستار بوده است. بااین‌حال اگر هند بتواند منافع خود را به نحوی راهبردی دنبال کند، بدون تردید در آینده نزدیک یک ابرقدرت در جهان خواهد بود.

در این راستا، "سام ترابی" مجری برنامه Insight در جدیدترین قسمت این برنامه میزبان "ام.کا بهادرا کومار" (نویسنده و سفیر سابق در دستگاه سیاست خارجی هندوستان) بوده و به بحث و گفتگو در مورد موضوع مذکور پرداخته است. در ابتدا سام ترابی با اشاره به تلاش‌های فراوان غرب جهت جذب کردن هند در کارزار خود علیه روسیه و چین و درعین‌حال رد کردن این موضوع از سوی هندی‌ها و البته بازی ظریف هندوستان در ایجاد موازنه میان قدرت‌های غربی و شرقی، به‌طور خاص به این نکته اشاره کرد که برخی از تحلیلگران معتقدند که شاید هند نتواند بیش از این، این روند و رویکرد را در سیاست خارجی خود ادامه دهد و درنهایت مجبور به انتخاب میان غرب و یا شرق جهان شود. در این راستا، سام ترابی از بهادرا کومار راجع به این مسئله و ماهیت تغییرات احتمالی اتحادهای کلان بین‌المللی پرسید. بهادرا کومار ضمن تأیید این مسئله که هندوستان تحت‌فشارهای سنگین غرب به‌ویژه در مسئله اوکراین جهت همراهی با این بلوک قرار دارد، به‌طور خاص گفت که باید در این نقطه پرسید که چرا اساساً هند این جهت‌گیری را انجام می‌دهد؟ دلیل اصلی این مسئله، سیاست‌ها و اولویت‌های ملی هندوستان است. به‌هرحال، هند منافع خود را در موازنه، و نه اتکا به یک‌قطب قدرت می‌بیند. درواقع این موازنه به هند این فرصت را می‌دهد تا از ظرفیت‌های بیشتری در محیط بین‌المللی بهره برد. دوم اینکه اساساً دولت‌های غربی به حوزه‌هایی نظیر انتقال فناوری‌های مدرن به دیگر کشورهای جهان، توجه چندانی ندارند. این در حالی است که هند از طریق حراست و توسعه روابط خود با کشورهایی نظیر چین و روسیه، عملاً امکانات مناسبی جهت دریافت این فناوری‌ها پیش چشم خود می‌بیند. البته که غربی‌ها چه در زمینه تسلیحاتی و چه فناوری‌های سطح بالا، همواره به هند بی‌توجه بوده‌اند و درست به همین دلیل است که ماهیت روابط هند با کشورهایی نظیر چین و روسیه، حالتی راهبردی دارد. از سویی نباید فراموش کرد که هند قویاً به دنبال مدرنیزه کردن بخش دفاعی و نظامی خود نیز است که این مسئله در منظومه روابط چین و هند از اهمیت زیادی برخوردار است. اضافه بر این‌ها، هند در مسئله‌ای نظیر بحران اوکراین نیز مؤلفه‌های سیاسی را هم مدنظر قرار می‌دهد. درست است که اوکراین متحمل خسارات زیادی شده است، اما نباید مسائل ژئوپلیتیک و راهبردی که در قالب معادله اوکراین مطرح می‌شوند را نیز مورد بی‌توجهی قرار داد. به‌هرحال غرب نیز به‌نوعی با تشدید تحرکات خود در این کشور (اوکراین) برخی اهداف را دنبال می‌کند که این جمع‌بندی‌ها از چشم‌اندازی کلی موردتوجه رهبران هندوستان نیز هستند.

بیشتر بخوانید:

واکاوی احتمال کاهش اثرگذاری دلار بر تجارت بین‌المللی در «اینسایت» پرس‌تی‌وی

پرس‌تی‌وی و درک عمیق از سرزمین‌های اشغالی

سام ترابی در ادامه به این مسئله اشاره کرد که در سال‌های اخیر بحران‌هایی نظیر بحران پاندمی کرونا به کشورهای مختلف نشان دادند که دوستان و دشمنان آن‌ها کیست‌اند و در مورد هند به‌طور خاص غرب و البته آمریکا عملکرد خوبی نداشتند. مسئله‌ای که شاید در برهه کنونی مخصوصاً در بی‌اعتمادی هند به غرب زیاد تأثیرگذار بوده و این کشور حاضر نیست به خاطر غرب روابط راهبردی‌اش با روسیه را تضعیف کند. درواقع هند به‌نوعی "خودمختاری راهبردی" در معادلات بین‌المللی به‌ویژه در مواجهه با غرب روی آورده است. در این رابطه، به‌طور خاص غربی‌ها تلاش‌های زیادی دارند تا چین و هند را رقبایی جدی علیه یکدیگر نشان دهد تا بتوانند در این چهارچوب منافع خاصی را دنبال کنند. رجبی نظر میهمان برنامه را در این رابطه پرسید.

بهادراکومار به‌طور خاص به روابط آمریکا با هند در دهه‌های اخیر اشاره کرد و تأکید نمود که در این قالب، آمریکایی‌ها همواره چین را که رقیب راهبردی خودشان است، به‌نوعی در قالب روابط خارجی هند نیز شبیه به یک دشمن برجسته کرده‌اند و سعی داشته‌اند اهداف خاصی را در این رابطه دنبال کنند. باید توجه داشت که چین ازنظر اقتصادی قدرتی به‌مراتب بالاتر از هندوستان است. در این چهارچوب، صحبت از رقابت میان این دو، چندان واقع‌بینانه نیست. از سویی، برخی مشکلات هند با چین نظیر مسائل مرزی نیز قابل تعامل است و می‌توان آن‌ها را حل کرد. البته که نمی‌خواهم بگویم که روابط میان چین و هند خیلی عالی است اما روند روابط به‌نوعی است که امکان مدیریت دوجانبه آن بدون حضور بازیگران دیگر وجود دارد. البته که در این رابطه سیلی از بازیگران غیردولتی نظیر اندیشکده‌ها و رسانه‌ها نیز ایفای نقش می‌کنند تا بتوانند به هر طریق ممکن میان هند و همسایگان آن ایجاد تنش کنند و راهی جهت نفوذ غرب به معادلات پیرامونی هندوستان باز کنند. البته که دخالت غرب به‌ویژه در این حوزه‌ها صرفاً به روابط هند با چین محدود نمی‌شود و روابط دهلی‌نو با پاکستان و حتی ایران را نیز در برمی‌گیرد. البته که این موضوع چندان عجیب نیست زیرا این رویکرد، کاملاً مختص به سیاست خارجی آمریکا است. بااین‌همه، هند به این نکته توجه دارد که همکاری و روابط آن با چین و روسیه می‌تواند در حوزه‌های مختلف منافع زیادی را برای این کشور به همراه داشته باشد. منافعی که هند مخصوصاً در شرایط کنونی به‌شدت به آن‌ها نیاز دارد. البته که اختلافات در روابط هند و چین باید در یک روند طولانی‌مدت مدیریت شود.

در ادامه سام ترابی به‌طور خاص به این نکته اشاره کرد که اتحاد میان هند و چین و یا هند و روسیه، کابوسی تمام‌عیار برای تمامی دولت‌های آمریکا در سال‌هایی اخیر بوده است. مسئله‌ای که البته در مورد روابط راهبردی میان روسیه و چین نیز برقرار است. سام ترابی همچنین به بندر چابهار و قرارداد راهبردی که میان ایران و هند جهت بهره‌برداری از این بندر وجود دارد اشاره کرد که در قالب آن هند سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این بندر انجام داده و بنا دارد انجام دهد و در صورت تداوم این روند چابهار می‌تواند به پایگاهی جهت صادرات کالاهای هندی به منطقه آسیای مرکزی تبدیل شود. درعین‌حال، بحث خط لوله انرژی از ایران به هند که از پاکستان می‌گذرد نیز مطرح است. زیرا هند به منابع انرژی فراوانی نیاز دارد و ایران خود یکی از دارندگان عمده ذخایر انرژی در جهان است.

درعین‌حال، بسیاری از پالایشگاه‌های هندی نیز به صور سنتی با فرمولاسیون نفت و انرژی ایران ساخته‌شده‌اند. در این چهارچوب، این‌طور به نظر می‌رسد که برخی جریان‌های داخلی در هند که تحت تأثیر غرب هستند نیز به‌نوعی می‌توانند بر نوعِ روابط هند با بازیگرانی نظیر ایران، چین و یا روسیه اثرگذار باشند. اثرگذاری که البته به طرق مختلف صورت می‌گیرد. بهادارا کومار به‌طور خاص به موضوع سیاست حزبی در هندوستان اشاره کرد و آن را مؤلفه‌ای مهم در جهت‌گیری‌های این کشور ارزیابی کرد. البته که در این فضا این امکان وجود دارد که شاید چهارچوب‌هایی برای مداخله خارجی نیز ایجاد شود و سازمان‌های اطلاعاتی خارجی در داخل هند و سیاست حزبی آن بتوانند نفوذ داشته باشند. البته که شرایط داخلی کنونی در هند نیز تا حدی جدی است زیرا بخش‌هایی از هند مثلاً شاهد اوج‌گیری برخی خشونت‌ها علیه مسلمانان بوده‌اند. البته که این مسئله در نوع خود می‌تواند زمینه را جهت دخالت‌های خارجی به‌ویژه از سوی آمریکا که اکنون از درخطر بودنِ دموکراسی و حقوق بشر در اوکراین صحبت می‌کنند نیز فراهم کند. البته که این رویکرد به‌طور خاص در مورد روابط هند با ایران و یا دیگر کشورها نیز برقرار است. این در حالی است که اگر محور توسعه روابط با دیگران توسعه و رشد و شکوفایی اقتصادی و رفاهی باشد، بدون تردید صلح و ثبات نیز ایجاد خواهد شد. مسئله‌ای که شاید برخی از کشورها در جهان طالب آن نباشند.

انتهای پیام/۴۱۰۶/