آمایش جنگل‌های هیرکانی با فناوری سنجش از راه دور/ تولید گونه‌های جدید گیاهی مقاوم به آفات و خشکسالی

به گزارش خبرنگار گروه علم و فناوری خبرگزاری آنا، جنگل‌های کاسپین هیرکانی(Caspian Hyrcanian forests) با قدمت ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال یکی از ارزشمندترین جنگل‌های دنیا به ‌شمار می‌آید؛ این جنگل ها با مساحت کلی 8.1 میلیون هکتار در 5 استان مازندران، شمال استان خراسان، گیلان، اردبیل و گلستان گسترده و زیست بوم ۲۹۶ گونه پرنده و ۹۸ گونه پستاندار هستند. همچنین ۱۵۰ گیاه بومی درختی و بوته‌ای مانند شمشاد و انجیلی نیز در این جنگل‌ها یافت می‌شود.

این جنگل‌ها که امروزه از آن به عنوان موزه طبیعی یاد می شود14 تیرماه 1398 در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسیدند و اکنون حفظ، نگهداری و آمایش آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

داریوش بیات، مدیر طرح چند منظوره جنگل‌های هیرکانی، مدیر اسبق مرکز بذر جنگلی خزر، کارشناس مسئول ظرفیت‌سازی و توانمند سازی طرح مدیریت منابع طبیعی منطقه هیرکانی در این خصوص به آنا می‌گوید: جنگل‌های هیرکانی بازمانده دوره یخبندان‌های( دوره ۳ زمین شناسی) هستند. اغلب کشورها در این عصر زمین شناسی جنگل‌هایشان را به علت پیشروی یخبندان از دست داده‌اند. خوشبختانه در این عصر یخبندان در برخی از نواحی منطقه هیرکانی متوقف شد و اکنون گونه‌های این منطقه، فسیل‌های جنگل‌های اروپایی هستند به همین دلیل این جنگل‌ها ارزش ژنتیکی بسیار زیادی دارند.

در حال حاضر جنگل‌های هیرکانی تنوع گیاهی و جانوری زیادی دارند و اکنون بسیاری از کشورها پس از پدیده گرمایش کره زمین و تغییر مرزهای اکولوژیکی گونه‌های گیاهی، خواستار این هستند که بتوانند از این تنوع ژنتیکی استفاده کنند. اکنون کشوری مانند دانمارک در حال همکاری با سازمان جنگل‌ها و بخش تحقیقات دانشگاه است تا بتواند از این منابع ژنتیکی استفاده کند و برای روی دادن یک سری تغییرات طبیعی جنگل‎هایشان آمادگی انجام فعالیت‌هایی را داشته باشد که بتواند آن پوشش‌های گیاهی را حفظ کند.

اصلاح و تولید گونه‌های جدید گیاهی

بیات افزود: امروزه دانشمندان با کمک فناوری‌هایی مانند سیتوژنتیک (شاخه‌ای از ژنتیک است که با مطالعه ساختار و ترکیب کروموزومی یک سلول مرتبط است) و الکتروفورز و نهایتا مطالعات DNA ، ژنوم‌های گیاهی را استخراج کرده‌اند. منتها ایجاد ژن‌ها فرایندی نیست که بتواند به وسیله انسان خیلی سریع اتفاق بیفتد. این ژنوم‌ها در اثر جهش‌ها در طول سالیان بسیار زیاد شاید میلیون‌ها سال اتفاق افتاده است. اکنون این ژن‌ها موجود است و می‌توان آنها را از طریق یک سری تکنیک‌های ساده مانند هیبرید کردن بین گونه‌ها آنها را جابه جا کرد.

زمانی که ما ژن‌ها را در اختیار داشته باشیم می‌توانیم از آنها برای تولید ورایته‌ها و ارقام مختلفی که دارای خصوصیات ژنتیکی خاصی هستند، استفاده کنیم. مثلا گونه‌هایی تولید کنیم که بتوانند دماهای خیلی پایین یا خشکی را تحمل کنند و در مقابل بیماری‌ها و آفات خاص مقاومت داشته باشند. این فعالیت‌ها را می‌توان در رابطه با اصلاح گونه‌های گیاهی انجام داد و گونه‌های جدیدی را تولید کرد که خصوصیاتی متناسب با شرایط جدید داشته باشند.

آمایش سطحی و زمینی با بکارگیری روش‌های سنجش از راه دور

وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر از فناوری‌ها می‌توان برای آمایش جنگل‌ها نیز استفاده کرد. این آمایش‌ها می تواند در انواع متعدد و مختلفی صورت بگیرد. اکنون جنگل‌ها از نظر سطح و زمینی پیمایش می‌شوند. برای پیمایش‌های سطحی می‌توانیم از تکنیک‌های سنجش از راه دور استفاده کنیم. اگر این تکنولوژی‌ها را توسعه داده باشیم می‌توانیم تا حدودی به آنها اعتماد و گونه‌های گیاهی را نیز شناسایی کنیم اما هیچ وقت دقت آنها به دقت جنگل پیمایی و آموزش‌های عالی که تعداد پایه‌ها و گونه‌ها را مشخص می‌کند، نمی‌رسد. در زمینه مطالعات مرتبط با خاک شناسی نیز که باید حتما به صورت پیمایش زمینی باشد، می‌توانیم از روش‌های سنجش از راه دور استفاده کنیم. برخی از آنها را نیز باید حضوری مطالعه کنیم. در نهایت با به دست آوردن نقشه‌های مختلف و قرار دادن این نقشه‌ها روی یکدیگر می‌توانیم تصویر بسیار دقیق و درستی از منطقه داشته باشیم و کل آن ناحیه را آمایش کنیم.

بر اساس این آمایش ما می‌توانیم کاربردهای مختلف جنگل را پیدا کنیم. مثلا دریابیم در کدام ناحیه جنگل، مرتع، حوزه آبخیز، ناحیه روستایی یا زمین کشاورزی داریم. کدام نواحی به درد آبزی پروری می‌خورد که شیلات در آن قسمت مستقر شود. مشخص کنیم گونه‌های گیاهی و جانوری کدام قسمت‌ها باید حفاظت شوند. امکان وقوع چه نوع آسیب‌های طبیعی در این نواحی مانند زمین لغزش وجود دارد. تمام این مطالعات به ما در بحث مدیریت و حفظ جنگل‌های هیرکانی به ما کمک می‌کنند.

ضرورت حفظ گونه‌های گیاهی و جانوری

وی در پایان می‌گوید: اکنون طبق مطالعات و آمایش‌ها، بالغ بر 80 گونه درختی و 800 گونه گیاهی در جنگل‌های هیرکانی موجود است. همچنین این جنگل‌ها دارای گونه‌های بسیار ارزشمند جانوری مانند خرس، پلنگ، مرال، شوکا و انواع پرنده، تشی و خوک است. برخی از این جانواران مانند پلنگ، خرس و گونه‌های دوزیست مانند سمندر متاسفانه امروزه در لیست قرمز قرار گرفته‌اند و تعدادشان کم شده است.

اکنون در غرب جنگل‌های هیرکانی در استان گیلان دارای یک سری گونه‌های گیاهی اروپایی آسیایی هستیم که سرشاخه‌های آنها به منطقه قفقاز برمی‌گردد. هرچقدر به سمت شرق پیش می‌رویم رد پای این گونه‌ها کمتر می‌شود اما برخی از گونه‌های گیاهی مانند افرای هیرکانی و انجیلی تنها خاص این منطقه هستند که به صورت محدود به سایر کشورها نیز برده شده‌اند اما بسیار نادر است که گونه درختی دیگری به این مناطق آورده شده باشد. در حال حاضر ضمن استفاده از این تکنولوژی‌ها و آمایش‌های حضوری باید قوانینی از سوی دولت و مجلس برای حفظ این گونه‌های ارزشمند وضع شود تا بتوانیم منابع طبیعی، جنگل‌ها و مراتع‌ مان را حفظ کنیم.

انتهای پیام/