سه موج اصلی سیاست‌گذاری علم و فناوری ایران/ جایگاه ممتاز ایران در شاخص‌های جهانی نوآوری
تعداد این رتبه‌ها و گستره موضوعی آن به حدی متنوع است که ثابت می‌شود در عرصه‌های مختلف مورد نیاز کشور، بخش قابل توجهی از انتظارات برآورده شده است. با این حال به دلیل عدم استفاده صحیح جریان انقلابی از آمار‌های بین‌المللی و نگرانی دشمن از پیشرفت ایران، تمام نقاط قوت ایران در طول این سال‌ها در نزد افکار عمومی به نقاط ضعف تبدیل شده است.
موضوعی که اخیرا مقام معظم رهبری اخیرا به آن تاکید دارند مبنی بر این است که «کار نرم‌افزاری دشمن، فاصله‌انداختن بین واقعیت و تصور افکار عمومی است/امروز کار اساسی و مهم برای دستگاه‌های تبلیغاتی ما، پاره کردن پرده‌ی توهم اقتدار دشمن است؛ نگذارید تبلیغات دشمن بر روی افکار عمومی اثر کند».
فهوای سخنان رهبر انقلاب به نقاط پیشرفت و مزیت‌های ایران اشاره دارد که دلایل زیادی باعث پیشرفت کشور شده است. این پیشرفت ها در حوزه های مختلف علمی، فناوری تولید علم و ... نمایان شده است. لذا قصد داریم خط این بخش از سخنان ایشان را طی سلسله گزارش و گفتگوهایی در اکوسیستم فناوری منتشر کنیم تا نظرات اهالی اکوسیستم را مبنی بر دلایل پیشرفت ایرانمان به صورت مستند ذکر کنیم.
گزارش پیشرفت‌های علمی ایران
ایران با تاریخچه‌ای غنی در علم و فرهنگ، در سال‌های اخیر موفق شده است مسیر توسعه علمی و فناوری خود را با شتاب بیشتری ادامه دهد. از دهه ۱۹۹۰ میلادی، کشور با تکیه بر ظرفیت‌های انسانی، زیرساخت‌های پژوهشی و سیاست‌های مؤثر، جایگاه علمی خود را در سطح منطقه و جهان تقویت کرده است. با تأکید بر اقتصاد دانش‌بنیان، ایران توانسته است در حوزه‌های نوظهور فناوری نظیر نانوفناوری، بیوتکنولوژی، علوم مهندسی و هوش مصنوعی پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته باشد.
سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری (STI)
تحول سیاست‌های علمی در ایران را می‌توان در سه موج اصلی دسته‌بندی کرد:
۱. موج اول (۱۹۹۰-۲۰۰۰)
این دوره با تمرکز بر گسترش آموزش عالی و افزایش تولیدات علمی آغاز شد. سیاست‌گذاران تلاش کردند زیرساخت‌های پژوهشی و آموزشی کشور را توسعه دهند. نتیجه این تلاش‌ها افزایش چشمگیر تعداد دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و خروجی مقالات علمی بود.
۲. موج دوم (۲۰۰۰-۲۰۱۰)
با گسترش فناوری‌های نوظهور نظیر نانوفناوری، این دوره شاهد ایجاد اولین پارک‌های علم و فناوری و تأسیس «ستاد ویژه توسعه فناوری نانو» بود. این گام‌ها به ایران کمک کرد تا به یکی از پیشروترین کشورها در این حوزه تبدیل شود.
۳. موج سوم (۲۰۱۵ تاکنون)
در این دوره، سیاست‌های ایران به سمت تقویت اکوسیستم نوآوری و دانش‌بنیان هدایت شد. تصویب قوانینی نظیر «قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان» و «قانون رفع موانع تولید رقابتی» منجر به افزایش تعداد شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان شد.
علاوه بر این، سند چشم‌انداز ۲۰۲۵ و برنامه‌های پنج‌ساله توسعه، چارچوب‌های سیاست‌گذاری ایران در حوزه علم و فناوری را مشخص کرده‌اند.
شاخص‌های جهانی و رتبه ایران در نوآوری
ایران توانسته است با عبور از چالش‌های بین‌المللی، جایگاه خود در شاخص‌های جهانی را ارتقا دهد. یکی از مهم‌ترین این شاخص‌ها، شاخص نوآوری جهانی (GII) است. ایران از رتبه ۹۵ در سال ۲۰۱۱ به رتبه ۵۳ در سال ۲۰۲۲ صعود کرده است. این پیشرفت نشان‌دهنده توسعه زیرساخت‌های علمی، افزایش مقالات علمی و تقویت اکوسیستم نوآوری است.
علاوه بر این، سهم ایران از تولید مقالات علمی جهان از ۱,۷ درصد در سال ۲۰۱۰ به ۲.۷ درصد در سال ۲۰۲۰ افزایش یافته است. ایران همچنین در رشته‌های مهندسی، علوم پزشکی و علوم پایه جزو کشورهای پیشرو در منطقه است.
نمودار تعداد مقالات علمی ایران، ۲۰۱۷-۲۰۲۱
اکوسیستم نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان
اکوسیستم نوآوری ایران در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. تعداد پارک‌های علم و فناوری از ۳۳ پارک در سال ۲۰۱۲ به ۴۹ پارک در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. این پارک‌ها نقش مهمی در ایجاد زیرساخت‌های لازم برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها ایفا می‌کنند.
نمودار رشد پارک‌های علم و فناوری از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱
صندوق نوآوری و شکوفایی یکی از ابزارهای کلیدی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان است. این صندوق از سال ۲۰۱۱ تاکنون میلیاردها تومان تسهیلات مالی در اختیار استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان قرار داده است. نمودار زیر توزیع تسهیلات مالی صندوق بر اساس نوع کاربرد را نشان می‌دهد:
نمودار توزیع مالی صندوق نوآوری و شکوفایی بر اساس کاربرد، ۲۰۱۸-۲۰۲۰
علاوه بر این، تعداد شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری و کارخانه‌های نوآوری در سراسر کشور افزایش یافته است. تهران با میزبانی «پارک فناوری پردیس» به‌عنوان سیلیکون ولی ایران شناخته می‌شود.
رشته‌های برتر علمی ایران
ایران در برخی از رشته‌های علمی جایگاه برجسته‌ای در سطح جهانی دارد:
نانوفناوری: ایران با تولید بیش از ۱۱ هزار مقاله در سال ۲۰۲۲، رتبه چهارم جهانی را در این حوزه کسب کرده است.
بیوتکنولوژی: رتبه دهم جهانی ایران در این حوزه نشان‌دهنده پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه داروسازی و زیست‌فناوری است.
علوم مهندسی: ایران در رشته‌های مختلف مهندسی، از جمله مهندسی انرژی و هوافضا، جزو ۱۰ کشور برتر جهان است.
این پیشرفت‌ها نتیجه سرمایه‌گذاری‌های مداوم دولت و بخش خصوصی در پژوهش و توسعه (R&D) است.
اگرچه تحریم‌های بین‌المللی چالش‌های زیادی برای تعاملات علمی و صادرات فناوری‌های پیشرفته ایران ایجاد کرده‌اند، اما این محدودیت‌ها به‌نوعی منجر به تقویت ظرفیت‌های داخلی شده‌اند. دولت ایران با حمایت از پروژه‌های خودکفایی در فناوری‌های کلیدی، توانسته است وابستگی به واردات را کاهش دهد.
فرصت‌های ایران برای پیشرفت علمی عبارت‌اند از:
جمعیت جوان و مستعد با تمرکز بر رشته‌های STEM (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات).
زیرساخت‌های پیشرفته دیجیتال با نفوذ اینترنت بیش از ۸۰ درصد.
سیاست‌های حمایتی دولت در راستای توسعه فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، بلاک‌چین و اینترنت اشیا.
ایران با تکیه بر ظرفیت‌های علمی و انسانی خود، در مسیر تبدیل‌شدن به یکی از مراکز نوآوری جهان قرار دارد. افزایش سرمایه‌گذاری در پژوهش و توسعه، تقویت تعاملات بین‌المللی و توسعه اکوسیستم دانش‌بنیان از گام‌های کلیدی برای رسیدن به این هدف هستند.
پیشرفت‌های علمی ایران نه‌تنها باعث رشد اقتصادی و ارتقای کیفیت زندگی شده است، بلکه الگویی برای کشورهای منطقه و سایر کشورهای در حال توسعه ارائه می‌دهد. با این حال، تحقق اهداف بلندمدت نیازمند استمرار در سیاست‌گذاری‌های پایدار، بهبود زیرساخت‌ها و تقویت دیپلماسی علمی است.
انتهای پیام/
