آینده‌پژوهی(۱۰)/ آنا گزارش می‌دهد؛
ارزشیابی و اعتبارسنجی راه جهانی‌شدن نظام پژوهش در کشور/ آیا نظام پژوهشی سازوکاری برای پایش کیفیت فعالیت خود دارد؟
بهترین راه جهانی‌شدن نظام دانشگاهی و پژوهشی در کشور، ارزشیابی و اعتبارسنجی است زیرا وقتی اعتبارسنجی می‌کنیم زمینه‌ساز رقابت‌پذیری لازم در عرصه پژوهش‌های علمی خواهد شد.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا؛ نقش پژوهش در پیشبرد و توسعه جوامع در دنیای امروز بر کسی پوشیده نیست. هر پژوهش به خلق اندیشه‌های تازه منتهی می‌شود و هر اندیشه تازه‌ای، منشأ طرح پرسش‌های نوین برای ارزیابی‌های بیشتر و جدیدتر است و زمینه‌ساز تحولات علمی، صنعتی و اجتماعی می‌شود.
پژوهش در کشور ما یک مسئله بسیار مهم برای پیشرفت علم و فناوری محسوب می شود و مشکلات روش انجام پژوهش نیز مسئله مهم دیگری است. به همین خاطر در صورت وجود مسئله در روش کار، مشکلات پژوهش در ایران، به‌خصوص در جامعهٔ کنونی به خاطر آزمون‌وخطا قرار گرفتن و مشهود و ملموس نبودن نتایج طرح‌ها و پروژه‌ها در جامعه یک حس بی‌اعتمادی از سوی جامعه و یک بی‌انگیزگی از سوی مجریان و ناظران طرح دیده می‌شود.
مقوله ارزیابی نظام‌های پژوهشی و اینکه برای این منظور چه اقداماتی انجام می‌شود و با توجه به تجربه کشورهای دیگر چه پیشنهادی برای تحول و بهبود مؤسسه‌های پژوهشی در ایران می‌توان عرضه کرد، بسیار مهم است.
میز آینده‌پژوهی آموزش عالی ایران با برگزاری ۳۰ پنل تخصصی میز آینده‌پژوهی در سال‌های ۱۳۹۳-۱۳۹۹ به بررسی مسائل حوزه آموزش و پژوهش پرداخته است در پنل ۲۲ این میز «آینده مؤسسات پژوهشی کشور با تأکید بر ارزیابی آن‌ها؛ مفاهیم، روش‌ها و تجارب جهانی» با حضور و ارائه نظر اساتید دانشگاه‌های کشور موردبررسی قرار داد. در ادامه نظرات برخی از شرکت‌کنندگان در این پنل در رابطه با آینده مؤسسات پژوهشی کشور با تأکید بر ارزیابی آن‌ها را ازنظر می‌گذرانیم.
نظام پژوهشی سازوکاری برای پایش مستمر کیفیت فعالیت خود ندارد
برای ارزیابی نظام پژوهشی باید ابتدا به این سؤال پاسخ دهیم که هدف از ارزیابی پژوهشی چیست؟ پیامدهای ارزیابی نظام پژوهشی چیست؟ بر اساس نتایج ارزیابی چگونه و چطور اقدامات برای بهبود کیفیت پژوهش باید انجام شود؟ آیا وقتی قضاوت درباره کیفیت پژوهشی انجام گرفت، بر اساس آن تخصیص بودجه به مؤسسات پژوهشی به عمل می‌آید؟ عباس بازرگان هرندی، عضو هیئت‌علمی گروه مدیریت و برنامه آموزشی دانشگاه تهران، معتقد است بین ارزیابی و پژوهش باید تفاوت قائل شد. پژوهش برای پی بردن به واقعیت‌ها است ولی ارزیابی در پی ارزش‌گذاری پدیده‌ها است. ارزیابی (یا ارزشیابی) به معنی قضاوت کردن درباره یک پدیده بر اساس یک مجموعه قواعد است. وقتی می‌خواهیم به انجام ارزیابی نظام پژوهشی بپردازیم، ابتدا باید تعریف پژوهش را موردنظر قرار دهیم.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران در میان تعریف‌های مختلف درباره پژوهش، تعریفی را که توسط جان دیویی در دهه ۱۹۳۰ میلادی عرضه‌شده است، مورد استفاده قرار می‌دهد «فرایند جست‌وجوی منظم برای مشخص کردن یک موقعیت نامعین. موقعیت نامعین چیست؟ هر پدیده‌ای که برای ماه نامعلوم، مجهول و یا آشکار نباشد، آن را می‌توان موقعیت نامعین نامید. به‌عبارت‌دیگر، پدیده‌ای که وضعیت فعلی آن و رفتار آینده‌اش نامشخص باشد موقعیت نامعین است. ولی در این تعریف، منظور از مشخص کردن، پی بردن به واقعیت است.»
با ارزیابی رشته‌های دانشگاهی ازنظر پژوهشی، می‌توان به سطح‌بندی دانشگاه‌ها و سازمان‌های پژوهشی بپردازیم
اما اینکه از کدام طریق می‌توان تشخیص داد که به واقعیت می‌رسیده‌ایم؟ و اینکه سؤال کنیم «واقعیت چیست؟» بازرگان مدعی است با یک سؤال فلسفی سروکار داریم و بر اساس پاسخ به این سؤال است که می‌توان روش انجام یک طرح پژوهشی را انتخاب کرد و طرح را انجام داد.
به‌منظور ارزیابی پژوهش، تعریف‌های دیگری برای آن می‌توان عرضه کرد. از این جمله، فعالیتی که به جست‌وجوی اصیل می‌پردازد و از طریق آن دانش حاصل می‌شود. استاد دانشگاه تهران، تحقیق را به دنبال پی بردن به واقعیت می‌داند ولی ارزیابی به دنبال گردآوری داده‌ها برای ارزش‌گذاری، قضاوت و تصمیم‌گیری برای بهبود است. «هدف ارزیابی تحقیق در یک نظام پژوهشی (رشته دانشگاهی/نظام پژوهشی دانشگاه/مؤسسه/پژوهشگاه) پاسخ دادن به سه سؤال است، تا چه اندازه برنامه‌های آن نظام در راستای رسالت و هدف بیان‌شده آن است؟ و کیفیت برنامه‌های پژوهشی چیست؟ تا چه اندازه برنامه‌های تدوین‌شده به‌طور اثربخش به انجام رسیده‌اند؟ آیا نظام پژوهشی سازوکاری دارد که کیفیت فعالیت خود را به‌طور مستمر پایش کند و بر اساس آن نسبت به ارتقاء کیفیت تصمیم‌گیری نموده و عمل نماید؟»
بیشتر بخوانید:
- ضرورت بازنگری در شیوه ارزیابی نظام پژوهش در راستای مسئله‌محوری
- پژوهش، رمز نجات و تجدید بنای اقتصادی ایران است/ ضرورت طراحی پیوند سیستماتیک-ارگانیک بین صنعت و دانشگاه
- دانشگاه‌ها باید برمبنای نیازسنجی از صنایع اقدام به پژوهش کنند
ارزیابی در راستای بهبود مستمر کیفیت نظام پژوهشی ضرورت دارد
برای ارزیابی نظام پژوهشی باید چارچوبی برای ارزیابی درونی و برونی در راستای بهبود مستمر کیفیت نظام پژوهشی ترسیم کرد. بازرگان وجود سازوکار لازم برای ارزیابی را ضروری می‌داند «افراد متبحر باید به ارزیابی بپردازند، گردآوری داده و اطلاعات - بر اساس ملاک‌ها و نشانگرها - موردنظر قرار گیرد. چنانچه چارچوب ارزیابی مشخص باشد، سازمان‌ها خودشان می‌توانند به‌طور ادواری به ارزیابی درونی بپردازند.»
در صورت بین‌المللی نشدن، امکان رقابت‌پذیری لازم در عرصه پژوهش‌های علمی را نخواهیم داشت
وی معتقد است با ارزیابی برونی نیز امکان مقایسه فراهم می‌شود «با ارزیابی رشته‌های دانشگاهی ازنظر پژوهشی، می‌توان به سطح‌بندی دانشگاه‌ها و سازمان‌های پژوهشی بپردازیم. مثل سطح‌بندی که برای آموزش عالی انجام‌شده است. این سطح‌بندی دانشگاه‌ها (بین‌المللی؛ ملی، منطقه‌ای کشوری و استانی) ازنظر کیفیت یک‌قدم به جلو بوده است.» از این تجربه می‌توان برای بهبود کیفیت نظام پژوهشی نیز پند گرفت و برای پژوهش نیز سطح‌بندی را موردنظر قرارداد.
ارزشیابی و اعتبارسنجی راه جهانی‌شدن نظام پژوهشی کشور است
شاید همواره با سؤالاتی چون «چقدر تحقیقات درست را به‌درستی انجام می‌دهیم و نتیجه آن برای جامعه ملی و بشری چیست؟ آیا از تحقیقات گرهی فروبسته از گره‌های جامعه گشوده می‌شود؟ و مهم‌تر از همه اینکه آیا تحقیقات ما پاسخگوی نیازهای نوپدید و تحول حال و به‌ویژه آینده می‌شود؟ آیا تحقیقات ملی ما، مازادی تولید می‌کند؟ و چه فضیلت‌های تازه‌ای برای جامعه و بشریت ایجاد می‌کنیم؟» مواجه شده باشیم. مقصود فراستخواه، استاد برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی در مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی معتقد است «اینکه آیا تحقیقات پژوهشگران دقت، صحت و اعتبار علمی لازم را دارد، هنجارها و اخلاق حرفه‌ای در آن رعایت می‌شود به درد خدمت گیرندگان و مخاطبمان می‌خورد و همه ذی‌نفعان از نتایج این تحقیقات سود می‌برند و مشکلاتشان در روشنی پژوهش‌ها حل می‌شود یا خیر و تحقیقات می‌تواند نیازهای آتی این سرزمین را با پیش‌نگری‌های لازم منظور کند، وظیفه مؤسسات پژوهشی کشور است.»
وی شروع رصد آینده مؤسسات پژوهشی را از سوی پژوهشگران می‌داند «هر یک از این مؤسسات در درون خودارزیابی درونی را راه بیندازند و در درون خود یک کمیته ارزیابی درست کنند نه به شکل اداری، بلکه آن نقطه هوشمندی از خود اعضای هیئت‌علمی و ذی‌نفعان باشد.»
فراستخواه مدعی است باید بر سر استانداردهایی با آموختن از ترازهای جهانی و نیازهای آینده کشورمان به توافق برسیم «بهترین راه جهانی‌شدن نظام دانشگاهی و پژوهشی در ایران، ارزشیابی و اعتبارسنجی است و راه مطمئن‌تری بهتر از این به ذهن نمی‌رسد، چون وقتی اعتبارسنجی می‌کنیم، باید به ناگزیر بین‌المللی شویم چون در غیر این صورت نمی‌توانیم رقابت‌پذیری لازم در عرصه پژوهش‌های علمی داشته باشیم.»
به گزارش آنا، یکی از راهبردها و سیاست‌های نظام جامع نظارت و ارزیابی علوم، تحقیقات و فناوری به استناد ماده ۳ آیین‌نامه نظام نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت علوم، تحقیقات و فناوری، توسعه توانمندی مؤسسات پژوهشی و فناوری در نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت فعالیت‌های خویش و نائل آمدن به جایگاه ارزشمند خود نظارتی و خودارزیابی است البته اینکه تاکنون تا چه میزان به این جایگاه دست‌یافته و یا نیافته‌اند و چگونه برای تحقق آن تلاش می‌کنند، جای سؤال دارد.
انتهای پیام/۴۱۶۷/پ
انتهای پیام/
