آموزش عالی چه نقشی در افزایش قدرت جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان بازی خواهد کرد؟

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا؛ لاله قلی‌پور- آینده‌پژوهی مجموعه‌ای از چشم‌اندازها و راه‌های ممکن برای ساختن آینده است. درک مناسب این چشم‌اندازها، تصمیم‌گیری درباره اینکه امروز چه تصمیماتی را می‌توان برای ساختن فردایی بهتر اتخاذ کرد، تسهیل می‌کند و هر نظام سیاسی باید بتواند افق‌های دورتر را ببیند و برای وقایع آن برنامه‌ریزی کند.

برنامه‌ریزی آموزشی و انجام کارهای بنیادی و تحقیقات راهبردی که برای حیات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هر جامعه راهگشا باشد از وظایف آموزش عالی است و به‌عنوان عامل فرهنگ و تمدن ساز کشور یکی از مهم‌ترین منابع قدرت محسوب می‌شود و در افزایش کارآمدی قدرت نرم انقلاب اسلامی در محیط جهانی و منطقه‌ای ایفای نقش می‌کند.

تأکید بر مطالعات آینده در حوزه آموزش عالی برای اهمیت راهبردی علم، دانش و فناوری در چشم‌انداز آینده جهانی و رقابت بشری، ضروری است. غفلت از آینده انقلاب اسلامی به‌ویژه در حوزه علم و دانش و عدم طراحی مدل‌ها، سناریوها و چشم‌اندازهای مطلوب مدیریتی برای مواجهه با اوضاع پیش‌آمده، قطعاً پرهزینه و صدمات غیرقابل جبرانی دربر خواهد داشت. به‌علاوه یکی از پایه‌های اصلی تحقق پیشرفت و عدالت ازجمله رویکردهای آرمانی انقلاب اسلامی، گسترش علم و تعمیق آن در آینده است در این راستا توجه به مطالعات آینده انقلاب اسلامی در حوزه علم و فناوری یک چشم‌انداز آرمانی تلقی می‌شود.

حسین رضاپور، استادیار و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی سمنان و محمدحسین فتاحیان، استادیار و عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهرکرد در مقاله‌ای با عنوان «آینده انقلاب اسلامی و قدرت نرم آموزش عالی» که در فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی که در تابستان ۱۳۹۶، شماره ۴۹ منتشر شد، تلاش کردند تحلیلی از آینده کارکرد آموزش عالی جمهوری اسلامی در تأمین اهداف انقلاب اسلامی بر اساس اسناد بالادستی ازجمله سند چشم‌انداز، نقشه جامع علمی کشور و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و روش روندشناسی و ظرفیت شناسی، تأثیرات آینده کارکرد آموزش عالی در چهار بخش تولید علم و فناوری، انتقال دانش و ارزش، نشر و اشاعه دانش و ارزش و جامعه‌پذیری و فرهنگ‌سازی را در منطقه و جهان ارائه دهند. در واقع «قدرت نرم» در مقاله این دو به قدرت برآمده از اعتقاد و ایمان به امر متعالی اشاره دارد. در ادامه به بررسی اجمالی این مقاله می‌پردازیم.

تأثیر آینده کارکرد تولید علم و فناوری بر اهداف انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی ایران به‌حق تشخیص داده که راه غلبه بر «عقب‌ماندگی» مزمن تاریخی ملت ایران در «علم» است. اگر بخواهیم بر یکی از مهم‌ترین آسیب‌های ملی یعنی عقب‌ماندگی غلبه کنیم، مهم‌ترین و اولویت‌داری‌ترین راه، پرداختن به علم است. نویسندگان مقاله «آینده انقلاب اسلامی و قدرت نرم آموزش عالی» تأثیرات آینده کارکرد تولید علم و فناوری در تأمین اهداف انقلاب اسلامی (حفظ انقلاب، ارائه الگوی اسلامی، رسیدن به تمدن اسلامی و قدرت جهانی انقلاب اسلامی) را ارائه تصویر مثبت از انقلاب اسلامی، مرجعیت علمی با تحول در علوم انسانی، شکل‌گیری تمدن اسلامی و اقتدار علمی می‌دانند.

جمهوری اسلامی ایران در تراز برترین‌های جهان و پیشتاز در مرزهای دانش و فناوری با مرجعیت علمی در جهان خواهد بودبه عقیده حسین رضاپور و محمدحسین فتاحیان ارائه تصویر مثبت از انقلاب اسلامی، نخستین کارکرد تولید علم و فناوری در تأمین اهداف انقلاب اسلامی است «در جمهوری اسلامی ایران دانشگاه مبدأ تحولات فکری، علمی، سیاسی و اجتماعی است و قادر است با بهره‌گیری از فناوری جدید، ضمن ارتقاء تولید علم جایگاه ایران را در منطقه و جهان افزایش دهد. علاوه بر آن بومی کردن علم و کمک به خودباوری و ارتقای کارآمدی نظام و رشد مدیریتی کشور و گسترش جنبش نرم‌افزاری به‌عنوان هسته‌ای اصلی تولید علم تصویر مثبت از ایران در عرصه جهانی ارائه دهد. تصویری که ضمن حفظ اصالت‌های تاریخی کشور و باورهای آن ایران را بر قله رفیع پیشرفت و توسعه قرار می‌دهد. درنتیجه این پیشرفت استقلال و آزادی کشور به‌عنوان مهم‌ترین دستاورد انقلاب حفظ گردیده و موقعیت مردمی سیستم سیاسی کشور یعنی مردم‌سالاری دینی فقه محور ارتقاء و جایگاه آن در داخل و خارج تحکیم می‌یابد.»

«تحول در علوم انسانی و جنبش نرم‌افزاری حرکت به سمت مرجعیت علمی که از دیدگاه رهبر معظم انقلاب به‌عنوان یک استراتژی تبیین شده است، در راستای آینده قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران قابل تفسیر است. علم و دانش به‌مثابه عامل افزایش توان فرهنگی و فکری جوامع گذشته‌ای پربار در ایران داشته که به سرقت رفته و آینده موعود ما است و بدان بشارت داده‌شده است. تحقق این‌که ما را به مرجعیت علمی نیز خواهد رساند.» مرجعیت علمی با تحول در علوم انسانی دومین کارکرد تولید علم و فناوری در تأمین اهداف انقلاب اسلامی به‌زعم نویسندگان مقاله است و نمودار زیر را نیز نشان‌دهنده مدلی برای رسیدن به مرجعیت علمی در آینده می‌دانند.

این اساتید دانشگاه تحلیل می‌کنند «بر اساس ظرفیت‌ها، تحلیل روند و سند چشم‌انداز در افق ۱۴۰۴ جمهوری اسلامی ایران با اتکا به قدرت لایزال الهی و با احیای فرهنگ و برپایی تمدن نوین اسلامی ایرانی برای پیشرفت ملی، گسترش عدالت و الهام بخشی در جهان، کشوری برخوردار از انسان‌های صالح، فرهیخته، سالم و تربیت‌یافته در مکتب اسلام و انقلاب و با دانشمندانی در تراز برترین‌های جهان؛ توانا در تولید و توسعه علم و فناوری و نوآوری و به‌کارگیری دستاوردهای آن و پیشتاز در مرزهای دانش و فناوری با مرجعیت علمی در جهان خواهد بود.» همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب اسلامی با درکی هوشمندانه از ظرفیت کشور بارها بر لزوم بهره‌برداری بهینه از مجموعه منابع کشور برای حرکتی منظم و پیوسته از وضعیت موجود به جایگاه علمی آرمانی، در قالب نقشه جامع علمی کشور تأکید داشته‌اند.

البته اگر بخواهیم دارای شاخص‌های پیشرفته و فوق روز در حوزه ملی و فراملی باشیم باید در حوزه تولید علم و فناوری به خودکفایی و درنهایت به مرجعیت علمی برسیم، رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی سیاست‌های کلی علم و فناوری را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین‌شده است، ابلاغ کردند. (متن کامل سیاست‌های کلی «علم و فناوری» در سایت دفتر مقام معظم رهبری) اجرای این سیاست‌ها در آینده می‌تواند ما را به مرجعیت علمی و درنهایت قدرت جهانی و منطقه‌ای تبدیل نماید و راه رسیدن به تمدن اسلامی را هموار کند.

نویسندگان شکل‌گیری تمدن اسلامی را سومین کارکرد تولید علم و فناوری در تأمین اهداف انقلاب اسلامی عنوان می‌کنند «شکل‌گیری تمدن اسلامی فقط خواسته و مطلوب انقلاب اسلامی نیست بلکه علاوه بر آن اولاً، روند تاریخی پیشرفت علمی ملت ایران به‌ویژه در چند دهه اخیر، ثانیاً، ظرفیت تمدنی آموزش عالی کشور تحقق چنین آینده‌ای را نوید می‌دهد.» بیانات مقام معظم رهبری در سال ۷۳ خود گواه این امر است «ملت ایران همچنان که شأن اوست، در حال پدید آوردن یک تمدن است، ما در این صراط و در این جهت هستیم. نه این‌که ما تصمیم بگیریم این کار را بکنیم بلکه حرکت تاریخی ملت ایران در حال به وجود آوردن آن است.»

نویسندگان معتقد هستند برای شکل دادن به این مرحله، نیازمند در اختیار گرفتن دو حوزه کلیدی است «حوزه تعلیم و حوزه تربیت مدیران و کارگزاران نظام اسلامی. تمدن برساخته توانمندی علمی، همه‌گیر شدن روحیه دانش و فراگیر شدن خردورزی است و اساساً تمدن و علم، دوروی یک سکه‌اند زیرا با توجه به تحولی که در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها در حال وقوع است. به نظر می‌رسد در آینده شاهد تحول در علوم انسانی و شکل‌گیری گفتمان علوم انسانی اسلامی که پایه اصلی تولید علوم اسلامی است و تمدن اسلامی کامل‌ترین نقطه ارتقا و بسط انقلاب اسلامی تا پیش از ظهور حضرت حجت است باشیم.»

بیشتر بخوانید:

• نقاط سرآمدی هر دانشگاه احصاء شد/ تدوین نقشه رشد دانشگاه‌ها بر اساس نقاط سرآمدی


• تأثیر برندسازی علمی در نظام بین‌الملل/ ضرورت تولید ثروت و قدرت با بهره‌گیری از «دیپلماسی علمی»


• لزوم تدوین اصول، سیاست‌ها و راهبردهای احراز مرجعیت علمی در جهان

چهارمین کارکرد تولید علم و فناوری در تأمین اهداف انقلاب اسلامی به عقیده حسین رضاپور و محمدحسین فتاحیان اقتدار علمی است و این مؤلفه را دارای ۳ مرحله مختلف می‌دانند «مراحل سه‌گانه تحقق اقتدار علمی عبارت است از اقتدار علمی در فضای استقلال علمی، اقتدار علمی در فضای فهم نظام سازی اسلامی و اقتدار علمی در فضای تولید معادلات برای نظام سازی اسلامی. که هر سه لایه منجر به ایجاد اقتدار می‌شود.» مرحله اول اقتدار علمی، باید بر اساس استاندارهای علمی دنیا باشد که دانشگاه‌های ایران در این مرحله هستند. مرحله دوم اقتدار علمی، فهم پاسخگویی علمی دانشگاه به نیازهای انقلاب است. و مرحله سوم، پاسخگویی علمی به نیازهای علمی انقلاب اسلامی نام دارد. نویسندگان با اشاره به اینکه اکنون‌که دانشگاه گمان می‌کند به دنبال توسعه مادی است، می‌شود برای ایجاد اقتدار از آن استفاده کرد ادامه می‌دهند «وقتی دانشگاه از تحقیر خارج شد، باید پروسه‌ای را شروع کرد که فهم نظام سازی اسلامی در دانشگاه ایجاد شود. هرگاه این فهم در دانشگاه‌ها ایجاد شود، به مرحله سوم وارد خواهیم شد.»

شکل گیری تمدن اسلامی ظرفیت تمدنی آموزش عالی کشور را نوید می‌دهد

در ادامه مقاله «آینده انقلاب اسلامی و قدرت نرم آموزش عالی» آمده است «موضوع انتقال ما به مرحله سوم در دانشگاه‌ها الگو اداره جامعه است. یعنی اگر الگوی اداره جامعه را خرد کنیم و از دانشگاه‌ها بخواهیم برای اداره جامعه متناسب باارزش‌ها و شرایط خودمان الگویی تولید بکنید، این سخن با استقبال دانشگاه مواجه می‌شود. اگر این مسئله روی میز دانشگاه قرار بگیرد، به‌تدریج زمینه فهم نظام سازی اسلامی در دانشگاه‌ها را ایجاد می‌کند. بنابراین اقتدار علمی درنهایت منجر به حفظ انقلاب ارائه الگوی اسلامی، رسیدن به تمدن اسلامی و قدرت جهانی انقلاب اسلامی می‌شود.»

تأثیر آینده کارکرد نشر و اشاعه دانش و ارزش آموزش عالی بر اهداف انقلاب اسلامی

بر اساس سند چشم‌انداز در افق ۱۴۰۴، ایران پیشرو در توسعه مفاهیم الهام‌بخش علمی و پژوهش‌های بنیادی و ارتقادهنده تحقیقات توسعه‌ای و کاربردی علم و فناوری بوده و همچنین از ظرفیت جهانی توانمندسازی فارغ‌التحصیلان و بنگاه‌های دانش‌بنیان برای شکل‌دهی به الگوی دانش‌بنیان توسعه ملی، مبتنی بر مکتب اسلام برخوردار است.

رضاپور و فتاحیان، نویسندگان مقاله، یکی از مهم‌ترین تأثیرات آینده کارکرد نشر و اشاعه دانش و ارزش آموزش عالی در تأمین اهداف انقلاب اسلامی (حفظ انقلاب، ارائه الگوی اسلامی، رسیدن به تمدن اسلامی و قدرت جهانی انقلاب اسلامی) را جذابیت عنوان می‌کنند «وقتی جهان جذب ارزش‌های سیاسی و فرهنگی کشور شود این امر قدرت متقاعدسازی به‌خصوص در بعد فراملی نصیب آن می‌کند. دانشگاه در کنار سایر مراکز علمی و حوزوی می‌تواند با ارائه فرهنگ غنی و جذاب اسلامی دل‌های تشنه را مجذوب خود نماید. بی‌شک هرچقدر ما در این حوزه موفق شویم عمق استراتژیک خود را در جهان نفوذ دادیم. در این رابطه دانشگاه با توجه به ظرفیت‌ها و تحلیل روند معرفی اسلام ناب محمدی|، معرفی فرهنگ ایرانی اسلامی توجه به اصالت‌های تاریخی در بحث اشاعه تولید علم، آینده موفقی را برای قدرت نرم کشور به ارمغان می‌آورد.»

دومین تأثیر آینده کارکرد نشر و اشاعه دانش و ارزش آموزش عالی در تأمین اهداف انقلاب اسلامی را صدور انقلاب و الگو شدن عنوان می‌کنند «انقلاب از بطن اسلام برخاسته است، اسلام ناب، اسلام حقیقی؛ اسلام هم در نوع خودش نهضت بود بعد تبدیل شد به شکل و قیافه‌های دیگری که ما الآن شاهدش هستیم. اگر اسلام نهضتی نبود در جهان گسترش پیدا نمی‌کرد. چیزی که در ماهیتش نهضت است رو به گسترش است نمی‌شود جلوی آن مانع ایجاد کرد. و چیزی که نهضتی است در ذاتش صدور وجود دارد. بدون صدور نهضت معنا ندارد و راز بقای اسلام هم در صدورش بوده است و نه در ظهورش. (سخنرانی آیت‌الله سید جواد نقوی از رهبران شیعیان پاکستان).»

اقتدار علمی در نهایت منجر به حفظ انقلاب ارائه الگوی اسلامی، رسیدن به تمدن اسلامی و قدرت جهانی انقلاب اسلامی می‌شود«آموزش عالی بیش از هر سازمان دیگر می‌تواند در صدور انقلاب اسلامی، نقش داشته باشد. با توجه به ظرفیت‌های موجود و تحلیل روند پیشرفت علمی ایران و رشد تحصیل دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های ایران به‌ویژه دانشگاه جامعةالمصطفی در دو بخش حضوری و مجازی نوید افزایش صدور تفکر انقلاب اسلامی و اسلام ناب به سراسر جهان را می‌دهد.» نویسندگان مقاله «آینده انقلاب اسلامی و قدرت نرم آموزش عالی» علاوه بر موارد فوق به عدم وابستگی ایران به قدرت‌های بیگانه درزمینهٔ فنّاوری و فناوری به‌ویژه فناوری برتر و صنعت و رسیدن به قدرت اقتصادی در منطقه در آینده ایران نیز اشاره می‌کنند.

تأثیر آینده کارکرد جامعه‌پذیری و فرهنگ‌سازی آموزش عالی بر اهداف انقلاب اسلامی

رضاپور و فتاحیان در بخش دیگری از مقاله به بررسی تأثیرات آینده کارکرد جامعه‌پذیری و فرهنگ‌سازی آموزش عالی در تأمین اهداف انقلاب اسلامی (حفظ انقلاب، ارائه الگوی اسلامی، رسیدن به تمدن اسلامی و قدرت جهانی انقلاب اسلامی) می‌پردازند و مشروعیت سیاسی، احیای هویت دینی، گسترش و بیداری اسلام در دستیابی به این مهم، به‌شدت تأثیرگذار می‌دانند.

«اگر دانشگاه بتواند تحرک اجتماعی را در اساتید، دانشجویان و طبعاً جامعه ایجاد نماید، باعث فعال‌سازی نیروهای اجتماعی و ایجاد شورونشاط در عرصه‌های سیاسی اجتماعی جامعه و ارتقای کارآمدی نظام سیاسی و مدیریت کشور می‌گردد. این اقدام می‌تواند پایه‌های مشروعیت مردمی و بین‌المللی نظام را که از مؤلفه‌های قدرت نرم است را افزایش دهد. جمهوری اسلامی ایران با بهره‌گیری از ظرفیت‌های عظیم دانشگاه همچنین روند موجود می‌تواند اهداف راهبردی خود را پیگیری و به‌واسطه عمق و گستردگی دانشگاه سریع‌تر به اهداف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خود نائل گردد.» مشروعیت سیاسی به عقیده نویسندگان این‌گونه افزایش می‌یابد.

احیای هویت دینی، گسترش و بیداری اسلام دومین مورد از تأثیر آینده کارکرد جامعه‌پذیری و فرهنگ‌سازی آموزش عالی در تأمین اهداف انقلاب اسلامی است «آموزش عالی کشور با توجه به نگاه روند شناسانه افزایش تولید علم و فناوری، تربیت نخبگان و معرفی فرهنگ ناب اسلامی اقتضا می‌کند. نقش بیشتری در گسترش و بیداری اسلام و احیای هویت دینی در آینده منطقه و جهان ایفا نماید. علاوه بر موارد فوق می‌توان به معرفی اسلام ناب، جهان‌گرایی تمدن اسلامی، تقویت جنبش‌های جدید اجتماعی و فرهنگ استکبارستیزی و استقلال‌خواهی در آینده جهان اشاره کرد.»

به گزارش آنا، با توجه به اینکه تحول علمی فناوران در عصر جدید بر «ابتکار» و «خلاقیت» استوار است و از سویی کشور ما به دلیل فراوانی نیروی انسانی تحصیل‌کرده و متخصص که نقش مهمی در پدید آمدن مزیت رقابتی ایفا می‌کند در این راستا توجه به تأثیرات آینده کارکرد تولید علم و فناوری آموزش عالی در تأمین اهداف انقلاب اسلامی، و نیز آینده کارکرد نشر و اشاعه دانش و ارزش آموزش عالی در تأمین اهداف انقلاب اسلامی و کارکرد جامعه‌پذیری و فرهنگ‌سازی آموزش عالی در تأمین اهداف انقلاب اسلامی در این راستا مهم به نظر می‌رسد.

انتهای پیام/۴۱۶۷/