نشست ریشه‌یابی تحولات قفقاز-۴:
پتانسیل بالای ایران در تبدیل شدن به قدرت جهانی/ در توافقنامه آتش‌بس مسکو اشاره‌ای به کریدور زنگزور نشده است
جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان قدرتی منطقه‌ای همیشه سعی کرده است عدم تفاهمات با همسایگانش را از طرق مسالمت‌آمیز حل‌وفصل کند.
گروه جهان خبرگزاری آنا- محمد جعفری؛ اهمیت استراتژیک منطقه قفقاز جنوبی که از غرب به ترکیه به عنوان عضوی از ناتو متصل است، از شمال با ابرقدرت نظامی روسیه مرز مشترک دارد، از شرق نزدیک‌ترین راه رسیدن به مرزهای ابرقدرت اقتصادی چین است و از جنوب با جمهوری اسلامی ایران قدرتی منطقه‌ای با قابلیت جهانی‌شدن هم‌مرز است به‌قدری است که چرخشش به هر سو می‌تواند معادلات قدرت درصحنه منطقه و حتی بین‌الملل را تغییر دهد.
به دلیل فوق‌الذکر و با توجه به جنگ سال گذشته بین جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان که با دخالت ترکیه و رژیم صهیونیستی عجین شده بود و درنهایت با میانجیگری روسیه به توافقی سه‌جانبه بین مسکو، باکو و ایروان انجامید پای صحبت دکتر روح الله مدبر کارشناس ارشد مسائل روسیه و قفقاز و نیز امیر سرتیپ محمد حسن نامی استاد علوم نظامی نشسته‌ایم تا با بهترین راهکارهای مقابله با نفوذ ناتو و هم‌پیمانان منطقه‌ای آن در قفقاز آشنا شویم.
به دلیل بیش‌ازحد نظامی شدن منطقه قفقاز جنوبی در ابتدا از امیر نامی در خصوص حساسیت‌های موجود سؤال می‌شود:
آنا: ما شاهد رویارویی نظامی بین دو کشور کوچک منطقه قفقاز در حضور ایران و روسیه بوده‌ایم. ترکیه به‌عنوان عضو ناتو و رژیم صهیونیستی به‌عنوان شریک ناتو در این جنگ ایفای نقش کردند. شما به‌عنوان استاد علوم نظامی چه جایگاهی برای ایران در این نوع منازعات منطقه در نظر می‌گیرید؟
نامی: در حال حاضر تمام بررسی‌ها نشان می‌دهد که قدرت نظامی ایالات‌متحده آمریکا در حال نزول است و تقریباً سقوط هژمونی آمریکا شروع شده است. این امر دیر یا زود دارد اما سوخت‌وسوز ندارد. هم‌زمان با این واقعیت ما شاهد پیدایش قدرت نظامی و اقتصادی ایران در سطح منطقه و در آینده نزدیک در سطح جهان هستیم.
امیر سرتیپ محمد حسن نامی استاد علوم نظامی
ایران در روند انتقال قدرت از غرب به شرق جایگاه ویژه‌ای خواهد یافت
به عقیده من شکل‌گیری دنیا در سه چهار سال آینده از دو وضعیت خارج نیست. یا اینکه این قدرت به چین منتقل می‌شود، از قاره آمریکا به آسیا می‌آید یا اینکه جهان تبدیل به چند منظومه قدرتی خواهد شد. مطمئن باشید که در آن منظومه بسیار محتمل جمهوری اسلامی ایران قدرتی بزرگ خواهد بود.
آنا: استدلال شما بر پایه چه موضوعاتی بنا شده است؟ زیرا برخورداری از یک سری از استانداردها و توانایی‌ها ضرورت تبدیل شدن یک کشور به قدرتی جهانی هستند. شما ایران را دارای این توانایی‌ها و استانداردها می‌دانید؟
نامی: بله. ببینید الآن ۴۲ سال است که ایران تحت‌فشار تحریم‌های همه‌جانبه قرار دارد اما هنوز به‌خوبی به حیات خود ادامه می‌دهد. ترکیه را ببینید به علت احضار سفرای چند کشور چه بلایی به سر اقتصادش آمد و ارزش پول ملی‌اش به چه شدت و سرعتی کاهش یافت. اگر بخواهیم عادلانه قضاوت کنیم بااینکه تحت‌فشار استکبار و صهیونیسم بین‌الملل و بعضی از کشورهای منطقه هستیم اقتصادمان قدرتمند است.
جمهوری آذربایجان برادر بسیار کوچک ایران است و اگر گاهی هم شیطنت می‌کند باید آن را در سطح رفتار یک بچه کودکستانی ببینیم و با سعه‌صدر با آن برخورد کنیم
یعنی اینکه جمهوری اسلامی ایران همه پتانسیل‌های لازم برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی را دارد. شاید این صحبت الآن برای خود ما هم عجیب باشد ولی من به شما قول می‌دهم، ما این ظرفیت را داریم تا در مدت چند سال تبدیل به یک قدرت جهانی شویم.
آنا: با توجه به حساست موضوع قفقاز جنوبی و تجمع قدرت‌های نظامی ازجمله ایران در این منطقه بهترین راهکار تهران برای عبور از بحران و تنش‌زدایی از منطقه چه خواهد بود؟
نامی: به نظرم در این زمینه بایستی جلساتمان را با مقامات باکو و آنکارا بیشتر کنیم. در ضمن باید کارگروه‌های مشترک تشکیل بدهیم. از نخبگان خود نیز بهره بگیریم.
آنا: متأسفانه مقامات ارشد در باکو حرف و عملشان یکسان نیست. با این موضوع چگونه باید برخورد کرد؟
نامی: ما می‌دانیم که جمهوری آذربایجان کشور کوچکی در شمال مرزهای ایران است که زمانی بخشی از کشور ما بود. در اصل ما یک ملت هستیم در دو حوزه جغرافیایی. جمهوری آذربایجان برادر بسیار کوچک ایران است و اگر گاهی هم شیطنت می‌کند باید آن را در سطح رفتار یک بچه کودکستانی ببینیم. اگر یک مرتبه یک مطلب ناشایستی از آن‌ها هم بشنویم باید با سعه‌صدر با آن برخورد کنیم. ما بایستی محبت و دوستی که تابه‌حال با آذربایجان داشته‌ایم حفظ کنیم و آن را گسترش دهیم.
ما امروز ازلحاظ نظامی اقتدار این را داریم که این مرزها را در صورت ایجاد تغییر به حالت قبل برگردانیم
ضمن اینکه باز من این را تأکید می‌کنم همان‌طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند قره‌باغ بایستی به آذربایجان برگردد برای ما یک حجت بود و همین‌طور که فرمودند مرزهای بین‌المللی باید حفظ شود این هم برای ما یک فصل‌الخطاب است و این را حتماً باید به این‌ها گوشزد کنیم که ما این فصل‌الخطاب را داریم و به‌هیچ‌عنوان از آن عقب‌نشینی نمی‌کنیم.
آنا: در خصوص مرزهای بین‌المللی بیشتر توضیح دهید.
نامی: در قوانین بین‌المللی قانونی تحت عنوان لوح پاک وجود دارد که می‌گوید اگر کشوری یا کشورهایی که حاصل از تجزیه یا ترکیب بزرگ مثل اتحاد جماهیر شوروی سابق هستند، نمی‌توانند تعهدات سابقشان را نسبت به جامعه بین‌الملل نپذیرند.
شوروی بعد از فروپاشی به ۱۵ کشور تقسیم شد. چهار تای آن‌ها در کنار دریای خزر قرار گرفتند. در ۲۱ دسامبر ۱۹۹۱ این چهار کشور برای اینکه ایران استقلالشان را بپذیرد تعهدنامه‌ای را که توسط وزارت امور خارجه تهیه شده بود امضاء کردند و الزام خودشان را نسبت به تعهدات شوروی سابق به ما پذیرفتند و قبول کردند.
بیشتر بخوانید:
همین قانون لوح پاک، بندی دارد که تصریح می‌کند مرزهای بین‌المللی به‌هیچ‌وجه بعد از تجزیه یک کشور بزرگ به چند کشور کوچک تغییر پیدا نمی‌کنند. فرض کنید آذربایجان که یک کشور کنار ماست یا ارمنستان به‌هیچ‌وجه نمی‌توانند بگویند ما دیگر این مرز را قبول نداریم. به لحاظ حقوق بین‌الملل، مرزهای بین‌المللی همیشه در هر وضعیت ثابت هستند و فرمایش حضرت آقا هم یک مبنای مهمی در کنار ثابت بودن مرزهای بین‌المللی است.
در ضمن اینکه ما امروز ازلحاظ نظامی اقتدار این را داریم که این مرزها را در صورت ایجاد تغییر به حالت قبل برگردانیم.
آنا: آقای مدبر با توجه به اطلاعات دقیق شما از تحولات منطقه قفقاز چه رویکردی در حال حاضر می‌تواند راه نفوذ فرصت‌طلبان فرا منطقه‌ای را سد کند؟
مدبر: در ابتدا یک موضوع را مورد تأکید قرار می‌دهم که خیلی هم مهم است. ببینید در جنگ ۴۴ روزه ارتش آذربایجان تمام پیشروی‌های اولیه‌اش در بخش جنوبی قره‌باغ یعنی بخش‌های هم‌مرز با ایران صورت گرفت. یعنی اینکه تمرکز بر استقرار نیروهای آذربایجان در مرزهای ایران قرار داشت. این‌ها همه نشان داد که در پشت‌صحنه واقعاً یک داستان دیگر و یک اتفاق دیگر در حال رخ دادن بود که حالا من به خاطر سیاست جدیدی که اتخاذ شده نمی‌خواهم به آن‌ها اشاره‌کنم.
سفارش اول من این است که در حال حاضر ما باید در کنار رفع تنش‌ها اقدام به پیشگیری هم بکنیم. به‌عنوان‌مثال مناسباتمان را با روسیه عمیق‌تر کنیم تا در یک بازی برد-برد ایفای نقش کنیم.
آنا: اولین قدم برای ورود به بازی برد-برد در مسئله قفقاز جنوبی چیست؟
مدبر: قرار است حدود مرزها مشخص شود و طرف ارمنی و آذری در کرملین حدود مرزهایشان را امضا کنند.
طبق توافق ۹ بندی که در روزنهم ماه نوامبر سال ۲۰۲۰ بین باکو و ایروان با میانجیگری مسکو امضاء شد هیچ اشاره‌ای به این نشد که یک کریدور جمهوری آذربایجان را به نخجوان از طریق استان سیونیک ارمنستان به‌موازات مرز ایران متصل کند و فقط از رفع انسداد راه‌های مواصلاتی صحبت شد. یعنی اینکه جاده‌ای که برقراری امنیتش با سازمان امنیت و اطلاعات برون‌مرزی فدراسیون روسیه است نخجوان را به آذربایجان متصل می‌کند. این امر مورد تأیید روسیه و ایران است. هرگونه تفسیر دیگری که توسط باکو مدنظر است مخالف با توافق ۹ بندی مسکو تلقی می‌شود.
منظور من این است که بالاتر بردن سطح همکاری و هماهنگی بین تهران و مسکو می‌تواند نگرانی‌های دو طرف را به هم منتقل کند. در مورد مسئله جاده‌های ارمنستان که به‌موازات مرز آذربایجان هستند و رانندگان کامیون‌های ایران هم مدتی در آن‌ها دچار مشکل شده بودند این همکاری سطح بالای ایران و روسیه می‌توانست کاری بکند که آن مشکلات اصلاً پیش نیایند.
آنا: به نظر شما اقدامات ایران برای کنترل اوضاع در قفقاز جنوبی کافی بودند؟
مدبر: من از ابتکار عملی که مقام معظم رهبری انجام دادند می‌توانم صحبت کنم. مطمئناً رزمایش نیروهای نظامی ما اعم از سپاه پاسداران و ارتش به عنایت فرمانده کل قوا صورت گرفت. این یعنی به کار گرفتن دیپلماسی قدرتمندانه. ما قدرت خود را برای محافظت از مرزهای بین‌المللی نشان دادیم بعد گفتیم حالا بیایید باهم برای رفع تنش‌ها صحبت کنیم. خلاف این روند اشتباه است. یعنی اول از موضوع ضعف برویم صحبت کنیم و از طرف مقابل بخواهیم دست از زیاده‌خواهی نظامی بردارد. این درست نیست زیرا به‌طرف مقابل سیگنال اشتباه می‌دهد.
باکو و آنکارا انتظار این را نداشتند که ارتش و سپاه رزمایش‌های مقتدرانه‌ای در مرزهای شمالی انجام دهند زیرا قبلاً در دولت قبلی به آن‌ها این پیام رسیده بود که هر کاری کنید ما مرتب می‌کنیم! این کار را نکنید! درست نیست!
الآن این پیام اقتدار ایران را همه ازجمله ترکیه و آذربایجان شنیده‌اند. در طول جنگ سرد ما نداشتیم که ارتش شوروی یا ارتش آمریکا کشتی‌های یکدیگر را بگیرند. فقط آن عقب می‌ایستادند و به هم هشدار می‌دادند.
دکتر روح‌الله مدبر کارشناس ارشد مسائل روسیه و قفقاز
تأثیر اقتدار نظامی ایران در پیشبرد اهداف دیپلماتیک
به یاد دارم که در بحران اتمی دوره جنگ سرد، فیدل کاسترو رهبر کوبا به خروشچف رهبر شوروی گفت آقا بزنید. خروشچف جواب داده بود که مگر به حرف تو است که ما بزنیم. ما اینجا داریم دعوای لفظی می‌کنیم.
وقتی سپاه جمهوری اسلامی ایران آن‌قدر مقتدرانه می‌آید جلوی ناو آمریکا را می‌گیرد و نفتکش حامل نفت کشور را برمی‌گرداند، این دیگر دست برتر نظامی برایش ایجاد شده که دو ابرقدرت با هم این کار را نمی‌کردند.
اگر کریدور شمال - جنوب راه بیفتد سالی ۲۰ میلیارد دلار درآمد خالص ترانزیتی برای جمهوری اسلامی ایران در بر خواهد داشت و علاوه بر آن اقتصاد منطقه را هم به ایران وابسته خواهد کرد
خب این را آذربایجان می‌بیند، ترکیه و بقیه هم می‌بینند، می‌گویند ایران کشوری نیست که بشود با آن شوخی کرد! یعنی اصلاً فایده‌اش به این حد نیست که حالا من بیایم یک متر، دو مترش را بگیرم. الآن ما همه باید به دستگاه دیپلماسی کمک کنیم خصوصاً در عرصه رسانه. چون به این صورت اقتدار و توانمندی‌مان را نشان می‌دهیم و سطح تنش را پایین می‌آوریم.
آنا: به چه دلیل شما در راستای کار پیشگیرانه برای ورود به یک بازی برد-برد بر ارتقاء روابط ایران با روسیه تأکید کردید؟
مدبر: ببینید ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه وقتی قدرت را به دست گرفت یک برنامه راهبردی تدوین کرد به اسم «قدرت مدرن هنجارمند». این برنامه راهبردی‌اش را آن زمانی که در سن‌پترزبورگ بود آماده کرده بود، یعنی از چند سال قبل به آن فکر کرده بود. یک بُعد ویژه این برنامه، فرهنگی بود. یعنی روس‌ها دیدند آمریکایی‌ها در حوزه فرهنگی دست برتر یافته بودند. آن زمان آمریکا رادیو آزادی را در جمهوری چک تأسیس کرده بود تا در افکار عمومی مردم شوروی نفوذ کند.
بیشتر بخوانید:
پوتین این را متوجه شد و برای خنثی کردن آن هزینه کرد. امروز روسیه به‌جایی رسیده است که در حوزه فرهنگی، قدرت نرم، زبان روسی، ائتلاف‌سازی، اتحاد سازی، جذب نخبگان، دانشگاه و دیگر فعالیت‌ها الگویی متنوع و جدید ایجاد کرده و جای حوزه نفوذ غرب را پس گرفته است.
منظورم این است که همکاری بیشتر با روسیه باعث می‌شود ایران در مسیری مستقیم به‌سوی کوتاه کردن دست دشمنان در منطقه قفقاز حرکت کند.
آنا: به‌موازات تعمیق همکاری با روسیه چه اقداماتی می‌تواند حضور ایران در منطقه قفقاز را تضمین کند؟
مدبر: کریدور شمال-جنوب برای همه منطقه مفید است. اگر این کریدور راه بیفتد سالی ۲۰ میلیارد دلار درآمد خالص ترانزیتی برای جمهوری اسلامی ایران در بر خواهد داشت و علاوه بر آن اقتصاد منطقه را هم به ایران وابسته خواهد کرد.
کار فرهنگی هم خیلی مهم است که هم اکنون عملکردمان در این حوزه را بسیار ضعیف می‌بینم. ما در هیچ‌کدام از بخش‌های قفقاز به‌صورت ویژه کار فرهنگی نکرده‌ایم.
انتهای پایم/۴۱۵۵/
انتهای پیام/
