داستان مردی که «هوای» کارگران را دارد/ «بادگیرهای زمینی» مستندی از یک مخترع ایرانی

به گزارش خبرنگار حوزه مستند گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، در میان سبک‌های مستندی، «مستند پرتره» جایگاه ویژه‌ای دارد و در میان مستند پرتره‌ها، آثاری که قهرمان داستانش یک چهره شناخته شده ملی – بین‌المللی است. با این وجود اما هستند آثاری که به زندگی شخصی و کاری افراد گمنام می‌پردازند، افرادی که شاید گروه اندکی از مردم آنها را بشناسند و باوجود کارهای ریز و درشتی که انجام داده‌اند، وجهه ملی نداشته باشند.

در دور و اطراف هرکدام از ما، چنین افرادی زیاد زندگی می‌کنند، مردان و زنانی که حالا سن و سالی از آنها گذشته و در کل زندگی‌شان کارهای مهمی انجام داده‌اند، کارهایی که نتیجه‌اش در زندگی و کار بسیار دیگری از افراد به صورت مستقیم یا غیرمستقیم تاثیر گذاشته است. پرداختن به زندگی این افراد برای مستندسازان بسیار دشوار و در عین حال، شیرین است. دشوار از این بابت که باید همه چیز آنها را (از زندگی شخصی گرفته تا زندگی حرفه‌ای و کاری که انجام داده‌اند) از صفر به تصویر کشید و شیرین از نظر که می‌دانند که از طریق اثر آنها، این چهره‌های گمنام، به مردم شناسانده می‌شوند.

مستند پرتره «بادگیرهای زمینی» یکی از این قبیل آثار است، مستندی به نویسندگی و کارگردانی محمدجواد رحیمی که روایتی است از زندگی و شغل «احمد کراری»، مخترع بادگیرهای زمینی. کراری در این اثر بسیاری از فوت و فن‌های کارش را توضیح می‌دهد و تماشاگر می‌بیند آدمی مثل او (که شبیه به میلیون‌ها ایرانی فعال و گمنام دیگر است) چطور با تلاش و ممارست، از پیچ و خم‌های مختلف زندگی به خوبی عبور کرده و سبکی را در تهویه هوای کارخانجات و کارگاه‌های مختلف صنعتی ایجاد می‌کند که نامش را در این حوزه ماندگار می‌کند.

روایت این مستند به این گونه است که پس از فوت پدر، «احمد کراری» به پیشنهاد یکی از اقوام، در کارخانه‌ای شریک می‌شود. بعد از شکست مالی در کارخانه اول احمد در کارخانه دیگری که خود با سختی‌های فروان می‌سازد، به نبود تهویه مناسب پی می‌برد و با ابتکار، برای آنجا سیستم تهویه مناسبی را طراحی می‌کند، سیستمی که نمونه‌اش در هیچ یک از کارخانجات ایرانی نبوده و آن را به اتفاقی ویژه و خاص تبدیل می‌کند. جرقه این طرح، در دوران کودکی او ریشه دارد؛ یعنی زمانی‌که برای تأمین آب خنک، به انبار گودتری می‌رفته و آشنایی ما با او در این اثر، دقیقا از همان سال‌ها شروع می‌شود، سال‌های شیرین کودکی که اتفاقات ریز و درشت، او را به سمت طراحی سیستم تهویه راهنمایی می‌کنند.

این مستند ۴۲ دقیقه‌ای به سفارش سازمان هنری رسانه‌ای اوج ساخته شده و تهیه‌کننده آن مهدی مطهر است. مستندی که ویژگی‌های متفاوتی برای دیده شدن دارد، اثری شریف که در آن زیاده‌گویی‌های برخی از مستندها را نمی‌بینیم و همه چیز در آن به اندازه است. «بادگیرهای زمینی» از روزهای کودکی احمد کراری آغاز می‌شود، تصاویری که باتوجه به نریشن‌های قهرمان قصه به صورت داستانی ساخته شده و بازیگران ناشناس، نقش دوران کودکی و خانواده‌اش را ایفا کرده‌اند. هرچه به دوران جوانی و بزرگسالی قهرمان داستان نزدیک می‌شویم، حضور این بازیگران و تصاویر آرشیوی به حاشیه می‌رود و گفت‌وگوها و مصاحبه‌های مستند آغاز می‌شود.

رحیمی در بخش مصاحبه هم سعی کرده با وسواس کار کند و به سراغ افراد مختلفی برود. برای به تصویر کشیدن زندگی شخصی کراری، با همسر و فرزندانش صحبت کرده و برای اثرگذاری اختراعش با کسانی که با او یا سیستم تهویه‌ای که راه‌اندازی کرده سرو کار داشتند، گفت‌وگو کرده. اکثر این گفت‌وگوها هم در مسیر کلی مستند قرار دارند و پرسش و پاسخ‌ها هدفمند هستند.

بیشتر بخوانید:

تلخی‌های جنگ 4 ساله بوسنی در مستند «داماد بوسنی»
زندگی و زمانه روح‌الله از چشم «بانو قدس ایران»
«زمستان است» روایتی تاریخی از خیابان لاله‌زار تهران
نقش جاسوس انگلیسی در کودتای ۲۸ مرداد به روایت «کودتای ۵۳»
«کمیته» موفق در سوژه‌یابی، ناکام در رفع ابهام از یک ابهام
مستند «۱۹۱۹»؛ روایتی از یک قرارداد ننگین که اجرایی نشد
«شورش علیه سازندگی»؛ روایتی یکدست از زمان از دست‌رفته
عاشقانه‌ای برای زادگاه جنگ‌زده در ارتفاع ۱۸هزارپایی

یکی از نکات جالب این مستند روایت کراری از مدل‌های مختلف تهویه است که خودش اختراع و در کارخانه‌های گوناگون راه‌اندازی کرده است. در یکی دو مورد از این کارخانه‌ها که تیم سازندده مستند امکان حضور داشته، کراری به طور مفصل و با نشان دادن تمامی بخش‌های سیستم تهویه، روش کاری‌اش را توضیح می‌دهد. در برخی موارد که امکان حضور گروه فیلمبرداری وجود نداشته نیز توضیحات او را روی تصاویر انیمیشنی می‌بینیم. تصاویری که به درک بهتر سیستم تهویه ساخته شده توسط احمد کراری بسیار کمک کرده است و یکی از برگ برنده‌های این مستند است.

این انیمیشن‌ها کاملا پایه‌ای به تماشاگر مستند نشان می‌دهد که قهرمان قصه دقیقا در آنجا چه کاری انجام داده و سیستمی که راه‌اندازی کرده بر چه اساس کار می‌کند و قرار است چگونه هوای سنگین و گرفته کارگاه‌ها و کارخانه‌ها را تغییر دهد. علی پورعبادی گرافیست این اثر بوده و تلاش کرده با استفاده از ساده‌ترین نوع تصویرسازی، همه فعل و انفعالات رخ داده در سیستم را به مخاطب مستند نشان دهد.

اما مثل اکثر آثار هنری، این مستند هم خالی از ایراد نیست، ایراداتی که به کلیت کار لطمه چندانی نزده و نتیجه آن را رضایت‌بخش کرده است. در این مستند هرچه جلوتر می‌رویم، ریتم روایت سریع‌تر می‌شود و وسواسی که در بخش‌های ابتدایی کار به چشم می‌آید، در انتهای آن نیست. به طوری که تماشاگر حس می‌کند تیم تولید مستند «بادگیرهای زمینی» تمام تمرکز خود را روی بخش‌های ابتدایی آن گذاشته و برای پایان‌بندی آن طرح ویژه و خاصی نداشته است.

بیشتر بخوانید:

رمزگشایی از انتقام سخت در مستند «اخراج»
نقد بی‌توجهی ساختاری به فرودستان در «بیجه»
«انیمیشن ایرانی» تاریخ پویای ۷۰ سال پویانمایی در ایران
«عابدان کُهنز»؛ یک سند تصویری تربیتی و الگویی برای کار تشکیلاتی با عطر شهادت
اراده «چشم‌ها و دست‌ها» برای ادامه امیدوارانه زندگی
واکاوی جدای بحرین از ایران در مستند «آسوده بخواب کوروش»

شناختن قهرمان‌های بی‌نام و نشان

این مسئله از محتوای موجود در خود مستند کاملا مشخص است. قسمت‌های ابتدایی بخش‌های مختلف زندگی احمد کراری بازسازی شده، از بازیگران مختلف برای آن قسمت‌ها استفاده شده، تصاویر آرشیوی، عکس‌ها و فیلم‌های ویژه در کار وجود دارد و گفت‌وگوهای خوش‌ریتم‌تر و جذاب‌تری در آن وجود دارد. اما هرچه جلوتر می‌رویم این خرده روایت‌های جذاب از کار گرفته می‌شود و مصاحبه‌ها نیز حال و هوای تمجیدی صرف پیدا می‌کند. شاید بتوان گفت استفاده به جا و درست از هلی‌شات و تصاویر هوایی متفاوت نکته مثبت بخش‌های انتهایی این مستند است، اما چنین ایده‌ای به تنهایی نمی‌تواند فضای تخت یک اثر را پوشش دهد و کاری کند که ضعف‌های دیگر آن به چشم نیاید.

با این وجود مستند «بادگیرهای زمینی» اثری است که دیدن آن نه تنها وقت زیادی از شما نمی‌گیرد، بلکه می‌تواند تلنگری به شما بزند تا قهرمان‌های ساده و بی حاشیه دور و اطراف‌تان را بشناسید، قهرمان‌هایی که کارهای مهمی در زندگی‌شان انجام داده‌اند اما آنطور که باید و شاید در جامعه و حتی در محیط کاری خود، شناخته شده نیستند.

انتهای پیام/۴۱۷۳/