برای پیدا کردن نسخ خطی فرهیختگان طبسی اذیت شدم/ طرقبه و شاندیز تاریخ و فرهنگ دارد، نه رستوران و ییلاق!

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، توجه به میراث و فرهنگ به جا مانده از گذشتگان، یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای حفظ و اشاعه فرهنگ است، فرهنگی که به آن می‌بالیم و در حقیقت هویت ملی ما محسوب می‌شود. در این میان نسخه‌های خطی که به نوعی دستنوشته‌هایی از آثار گذشتگان عرصه فرهنگ و هنر است، یکی از ارزشمندترین منابع محسوب می‌شود و خوشبختانه چند سالی می‌شود که بیش از پیش به نسخ خطی و ارزش و جایگاه آن‌ها توجه می‌شود.

نسخه‌های خطی در حقیقت نمایانگر شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تاریخی زمانی هستند که به آن تعلق دارند و این قبیل آثار بهترین نمونه‌ها برای محققان و پژوهشگرانی است که به تاریخ و فرهنگ علاقه ویژه‌ای دارند. در سال‌های اخیر مقالات و کتب زیاد بر اساس نسخ خطی مختلف نوشته شده و بسیاری از این آثار نیز در کتاب‌های گوناگون فهرست شده‌اند تا در آینده بتوان به راحتی از آن‌ها استفاده کرد.

کتاب «طبس نامه؛ میراث مکتوب مردم طبس» یکی از آخرین نمونه‌ها در زمینه توجه به نسخه‌های خطی است، کتابی به نویسنده محمد باقری که در دومین دوره رویداد کتاب سال جوان در میان بیش از ۱۰۰۰ اثر شایسته تقدیر شد. این کتاب به طور ویژه در رابطه با نسخه‌های خطی و دستنوشته‌های نویسندگان طبسی است، آثاری که در کتابخانه‌های سراسر کشور بوده و توسط این نویسنده و پژوهشگر جوان (متولد ۶۹) در یک اثر گردآوری شده‌اند.

با این مؤلف مشهدی که دانشجوی دکترای تاریخ اسلام در دانشگاه تهران است، در رابطه با حال و هوای کتاب «طبس نامه» و دلایلی که به سمت تألیف آن رفت گفت‌وگو کردیم.

فهرستی از تمام اندیشمندان و فرهیختگان طبسی

محمد باقری نویسنده کتاب «طبس نامه؛ میراث مکتوب مردم طبس» در خصوص دلیل انتخاب شهر طبس برای نگارش این اثر گفت: من اصالتاً طبسی هستم، اگرچه خودم نه طبس به دنیا آمدم، نه آنجا زندگی کردم و نه فکر می‌کنم تا آخر عمر برای زندگی به آنجا بروم. ولی به واسطه اقوام و آشنایانی که داریم هر ساله به آنجا رفت و آمد داشتم.

وی افزود: من از گذشته به تاریخ علاقه داشتم و در دوره کارشناسی نخستین انتخابم رشته تاریخ بود، جدا از این در کتاب‌هایم همواره به تاریخچه شهر طبس توجه داشتم. تا به حال ۱۴ کتاب در ۲۱ جلد نوشته‌ام که بیشتر آن‌ها در خصوص طبس بوده. «طبس پژوهی؛ جستارهایی درباره تاریخ و تمدن طبس»، «مجموعه آثار سید حسن مشکان طبسی» (در هشت جلد)، «شط شیرین پر شوکت؛ یادنامه سید حسن مشکان طبسی»، «مجموعه مقالات برگزیده همایش ملی تاریخ محلی ایران با تأکید بر تاریخ محلی طبس» برخی از این آثار است که نگاهی هم به تاریخچه شهر طبس دارد.

این نویسنده درباره توجه به نسخ خطی و جایگاه این آثار در ادبیات ایران گفت: بعد از اینکه کتابخانه‌های بزرگ در شهرهای مختلف پدید آمدند، نسخ خطی در آن‌ها گردآوری شد و به مرور فهرست نسخ خطی هم تدوین شدند. در حال حاضر هم خیلی از افراد مختلف فهرست‌نویسی می‌کنند و هرکدام سبک خاصی دارند ولی در مجموع همه چیز شکل ثابتی دارد. عنوان کتب، آغاز آن‌ها، اطلاعات شناسنامه‌ای و... همه تقریباً ثابت هستند، باوجود اینکه حجم زیادی از کتب فهرست‌نویسی داریم.

وی اضافه کرد: من دنبال این مسئله بودم تا تمام آثاری که طبسی‌ها نوشتند یا کتابت کردند را در یک اثر جمع‌آوری کنم و البته می‌خواستم یک کار نو در این حوزه انجام دهم. در حال حاضر کتاب «طبس نامه؛ میراث مکتوب مردم طبس» تنها کتابی است که بر مبنای یک شهر کار شده است، آثار دیگر در حوزه نسخه‌های خطی به طور متمرکز روی یک شهر نیست، مثل فهرست نسخ خطی آستان قدس رضوی در چندین جلد منتشر شده است. به همین دلیل معتقدم «طبس نامه» با تمام کتاب‌های این سبک متفاوت است.

چالش‌های رسیدن به نسخ خطی

باقری در رابطه با چالش‌های جمع‌آوری نسخ خطی این کتاب عنوان کرد: برای نوشتن کتاب «طبس نامه» با مشکلات و بعضاً اذیت‌هایی مواجه شدم. مثلاً برای  علمی‌تر شدن خروجی کار، دنبال این بودم که بعد از استخراج مطالب، تصویر صفحه اول و آخر نسخ خطی را تهیه کرده پس از اطلاعات شناسنامه ای در کتاب منتشر کنم، اما بعضی از کتابخانه‌ها در این خصوص با من همراهی نکردند. مثلاً کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی که حدود ۶۰ نسخه خطی از نویسندگان و کاتبان طبسی داشت یکی از این کتابخانه‌ها بود. آن‌ها در ابتدا همکاری نکردند و اعلام کردند که می‌توانند در هر ماه چهار نسخه را در اختیار من قرار دهند و اگر می‌خواستم برای کل آثار آن کتابخانه صبر کنم به ۱۵ماه زمان احتیاج داشتم، در حالی که کتاب رو به اتمام بود و عملاً نمی‌توانستم تا این میزان صبر کنم. اگرچه خیلی از کتابخانه‌ها مثل آستان قدس رضوی همکاری خوبی با من داشتند.

وی ادامه داد: مشکلات دیگری هم در این مسیر داشتم، مثلاً اینکه خیلی از کتاب‌هایی که در سال‌های گذشته به دست طبسی‌ها نوشته شده، در اختیار هیچ کتابخانه‌ای قرار نداشت و با توجه به اینکه اساس کار من فهرست‌نویسی تمام نسخ است، باید به آن‌ها دسترسی پیدا می‌کردم. در حال حاضر سی یا چهل نسخه خطی از آثاری که در «طبس نامه» فهرست شدند، فقط در اختیار من است، یعنی نه در هیچ کتابخانه وجود دارد و نه شخصی به آن دسترسی دارد. شاید در آینده و برای کتاب‌های بعدی از آن نسخ خطی استفاده کنم، اما قطعاً همه آن‌ها را روزی به کتابخانه آستان قدس رضوی تقدیم می‌کنم.

این نویسنده در مورد مدت زمانی که برای تحقیق و پژوهش این کتاب صرف کرده اظهار کرد: یک سال به صورت آهسته و  حدد چهار ماه به صورت شبانه‌روزی روی تحقیق برای اطلاعات این کتاب وقت گذاشتم. نزدیک به دو ماه هرروز صبح که از خواب بیدار می‌شدم، کارم این بود که با کتابخانه‌های سراسر کشور تماس بگیرم. مثلاً با کتابخانه شاه چراغ شیراز تماس می‌گرفتم، با آن‌ها لینک می‌شدم و تصاویر و مطالب مربوط به نسخ خطی طبس را از آن‌ها می‌گرفتم. در این بین هم چند جا زنگ زدم که برخی می‌گفتند نامه رسمی بنویس، یا مجبور می‌شدم چند باری پیگیری کنم، اما با این وجود از نتیجه کار راضی‌ام.

وی افزود: از میان تمام کتابخانه‌هایی که نسخ مربوط به نویسندگان طبسی را داشتند، به دو کتابخانه آستان قدس رضوی و کتابخانه دانشگاه فردوسی مشهد حضوری رفتم و ارتباطم با مابقی کتابخانه‌ها آنلاین بود.

طرقبه و شاندیز، رستوران یا فرهنگ!؟

باقری با اشاره به این مسئله که درصد زیادی از کتاب‌هایی که تا به امروز نوشته در خصوص طبس است، در مورد دیگر آثارش که نگاه تاریخی به‌جایی غیر از طبس دارد، گفت: کتاب «سنگ‌نوشته‌های از یاد رفته؛ سنگ‌نوشته‌های شهرستان طرقبه شاندیز»، یکی از آثار من است که به سنگ قبرهای تاریخی مربوط به طرقبه و شاندیز اختصاص دارد. در حال حاضر همه طرقبه و شاندیز را به نام رستوران‌ها و ییلاق‌هایی که در آنجا وجود دارد می‌شناسند، در حالی که تاریخچه غنی و پرباری دارد.

وی افزود: به‌عنوان مثال در حال حاضر در آن منطقه قبرهایی وجود دارد که ۵۰۰ تا ۶۰۰ سال قدمت دارند. مسئولین هم اصلاً به ارزش این میراث توجه نمی‌کنند. من نوشته‌های این قبرها را بازخوانی کردم و پیشنهاد دادم موزه‌ای اختصاصی برای آن‌ها درست کنند، اما توجهی به این پیشنهاد نشد و متأسفانه این سنگ‌ها ارزشمند در حال سرقت هستند.

نویسنده برگزیده رویداد کتاب سال جوان در خصوص آخرین کتابش که به‌تازگی منتشرشده نیز گفت: «زمجی‌نامه؛ روایت خراسان» جدیدترین کتاب من است که داستان خاصی دارد و به نوعی حماسه انتقام و حماسه‌ای شیعی محسوب می‌شود.

بیشتر بخوانید:

ارتباط با ناشران چالش مهم کتاب‌اولی‌ها

کتابخوان شدن مردم بهترین تقدیر از نویسندگان است

قابلیت ساخت فیلم از کتاب «دست مشکی‌ها» وجود دارد

تیبا یا پرشیا، مسئله این نیست!

محمد باقری در پاسخ به این سؤال که چطور برعکس هم سن و سالانش به این سبک خاص از تاریخ و ادبیات علاقه‌مند شده و دغدغه‌های امروزی جوانان را ندارد، اظهار کرد: رفتن به سمت این مدل کتاب‌ها علاقه شخصی است. به‌عنوان مثال من ماشین‌های بالاتر از ۴۰۵، ۲۰۶ و پرشیا را نمی‌شناسم و فقط اسمشان را شنیدم. مثلاً ماشین «تیبا» را اصلاً نمی‌توانم تشخیص دهم یا ماشین‌های خارجی را هم که به هیچ عنوان نمی‌شناسم. چون این مسائل برایم اصلاً هم مهم نبوده و هیچ وقت هم یاد نمی‌گیرم. یا وقتی هم سن و سال‌های من دنبال مسائلی مثل سکه و بورس هستند، من چیز خاصی از این حوزه‌ نمی‌دانم و علاقه‌ای هم ندارم که بدانم چون در وادی دیگری سیر می‌کنم. در مقابل از من در مورد مسائل تاریخی در اعصار گذشته بپرسید به شما جواب می‌دهم ولی اصلاً به این مسائل توجهی نمی‌کنم چون برایم مهم نیستند.

انتهای پیام/۴۱۷۳/