آرزوهای بر باد رفته!

بارها نوشته ام سیاست خارجی کشور هم از بی قواره گی ساختاری رنج میبرد و هم مشکلات کارکردی دارد و هم از کمبودهای مفهومی و عدم وجود نظریه پردازی در عذاب است. در این میان کمبود برنامه ریزی راهبردی در سیاست خارجی خیلی شاخص است. نبود مدیران راهبردی و عدم اهتمام به تهیه چنین برنامه ائی برای تدوین و کنترل برنامه های عملیاتی از دیگر جنبه های این اوضاع تحمیلی بر سیاست خارجی کشور است.

ویژگی اصلی برنامه ریزی راهبردی توجه به محیط و تغییرات فضای بیرونی سازمان است و متاسفانه به نظر میرسد رفتار ما با عربستان خطی و بدون توجه به تحولاتی بود که این کشور دچار آن شده است. در حالیکه نقش و اهمیت دو کشور در منطقه و جهان اسلام ایجاب میکرد روابط دو کشور بصورت منحنی آنهم از درجه چندم طراحی میشد تا به راحتی بتوان تهدیدات را به فرصت تبدیل میکردیم. موفقیت مدیران سیاست خارجی در گرو استفاده از علم مدیریت و تجربیات مدیران پیشین است. یکی از مهمترین جنبه های مدیریتی تصمیم گیری و نقش آن در موفقیت آنها است. در سیاست خارجی که محیط و فضای بین المللی و کشورها بشدت در حال تغییر است باید با تلفیق استفاده از تجربیات دیگران، مدلهای اجرا و بومی شده و تصمصم گیری صحیح و به موقع نقش فعال و سازنده ائی در تحولات منطقه ائی و بین المللی بازی کنیم.
مثالی از تحولات اخیر برای طراحی راهبردی میزنم و یادداشت را به پایان میبرم. در طول چهار سال اخیر و بعد از اوج گیری نهضت بیداری مردم مسلمان منطقه عربستان و ترکیه هر یک از دیدگاهی و منافع متفاوت به عنوان رقبای اصلی ایران که بعضا" به خصومت و جنگهای نیابتی نیز انجامیده است در صدد مقابله با افزایش روزافزون قدرت نرم ایران در منطقه و جهان برآمده و در بعضی از مقاطع تعادل روانی خود را از دست داده اند. نظامیان ترکیه با استفاده از کمک غربیها و اطلاعاتی که خود روسها برای هماهنگی به آمریکا میدادند با شلیک به هواپیمای روسی به دنبال تحریک این کشور و کشاندن پای ناتو به معادلات منطقه برای جبران باخت خود در سوریه برآمدند. اما روسها از اشتباه برآورد محاسبه ترکیه برای خود یک فرصت ساختند و حتی بر روندی که در کریمه آغاز کرده بودند تداوم بخشیدند و حضور خود در سوریه را تحکیم بخشیدند و با ترکیه کنار نیامدند.
عربستان هم خیلی سعی کرد بطور مستقیم و غیر مستقیم از طریق صهیونیستها زمینه بازی ایران و غرب را بهم بزند که موفق نشد. ماجرای پاریس هزینه سنگینی برای عربستان داشت که ما نیز غفلت کردیم اما او سعی کرد به هر وسیله ای خود را از این مخمصه نجات داده و با ایجاد اتحادی ظاهری و کاغذی علیه ایران به جو سازی بپردازد که پروژه چندان موفقی از آب در نیامد. اما وقتی عربستان با اقدامی عکس العملی و قرون وسطی ائی خونهای پاکی را بر زمین ریخت ما نه تنها نتوانستیم بر بدهکاری او به جامعه جهانی بیفزائیم بلکه اقدامی انجام دادیم که طلبکار هم شد و به یارکشی در صحنه بین المللی علیه ما پرداخت و خونهای بی گناه ریخته شده در سر خطهای خبری جهان به فراموشی سپرده شد.
متاسفانه ما نه آنگونه که باید از قبل برنامه ریزی کردیم و تمام راههای دیپلماتیک و حقوقی احتمالی را پیمودیم و نه همه سناریوها را بررسی و با مردم در میان گذاشتیم. بلکه بالعکس فقط به بیان آرزو و آمال خود پرداخته و بر طبل تهییج افکار عمومی دست زدیم و بعدا" هم گفتیم مردم احساسات خود را کنترل کنند و بعضی وقتها نمی توانیم مردم را بزنیم! اصلا" هیچ وقت نباید مردم را زد فقط باید تلاش کرد سازمانهائی که در مخالفت با اقدامات عربستان رژه مسلحانه راه می اندازند در سیاست دخالت نکنند. در آنصورت دولت مستقر می تواند به تنظیم سیاست داخلی و خارجی کشور بپردازد و در قبال اقداماتش پاسخگو باشد. شرایط کشور و منطقه بسیار حساس و منافع بیشماری در داخل و خارج کشور در درگیر شدن کشورها با یکدیگر است تا از مشکلات اصلی کشورها غافل و با ایجاد اشتهاء و نیاز کاذب محل مصرف تسلیحات خارجی باشند!

*دیپلمات بازنشسته وزارت امور خارجه