رمزگشایی از انتقام سخت در مستند«اخراج»/ چگونه آمریکایی‌ها را از منطقه بیرون کنیم؟ +فیلم

به گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه  فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، سینمای مستند در قیاس با نوع داستانی سینما بسیار مهجور و مغفول مانده است. از آن همه هیاهو و جنجال و حاشیه‌هایی که حول سینمای داستانی وجود دارد، در سینمای مستند خبری نیست و به نوعی مستندسازان در غربت و با سختیِ کار فراوان مشغول فعالیت هستند تا شاید خروجی کارشان بتواند به آگاه‌سازی طیفی از جامعه منجر شود.

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا قصد دارد، با تعریف پرونده‌ای حول فیلم‌های مستندی که در چند سال اخیر موفق عمل کرده‌اند، نسبت به معرفی آن فیلم‌ها و گفتگو با عوامل و سازندگانش اقدام کند. در چهارمین بخش از «تماشای مستند»،  فیلم مستند «اخراج» به کارگردانی علیرضا منتظری که درباره  یکی از پیامدهای مهم  شهادت  سردار سلیمانی است، معرفی می‌شود.

بیشتر بخوانید:

• «کمیته»؛ موفق در سوژه‌یابی، ناکام در رفع ابهام یک ادغام
   


• مستند «۱۹۱۹»؛ روایتی از یک قرارداد ننگین که اجرایی نشد
   


• «شورش علیه سازندگی»؛ روایتی یکدست از زمان از دست رفته
   


• عاشقانه‌ای برای زادگاه جنگ‌زده در ارتفاع هجده هزارپایی

با گذشت یک سال از شهادت سردار رشید اسلام حاج قاسم سلیمانی به دست نیروهای تروریست آمریکایی هزاران تحلیل، گزارش، گفتگو و برنامه‌های گوناگون خبری، تولید و پخش شد. در این میان چندین مستند هم با محوریت زندگی و اقدامات و فعالیت‌های این سردار پرافتخار دوران دفاع مقدس و همچنین نبرد با گروه‌های تروریستی منطقه نیز تولید شده است که نمونه‌هایی از آنها این روزها از شبکه‌های مختلف تلویزیونی روی آنتن می‌رود.

 اما در کنار این مستندها که به صورت مستقیم به کارنامه پربار و پرافتخار شهید سلیمانی می‌پردازد، تعداد معدودی  از آثار مستند نیز  ساخته شده‌اند که پیامدهای شهادت حاج قاسم سلیمانی و رویدادهای مرتبط با آن را محور موضوعی خود قرار داده‌اند.

 مستندی برای روایت پیامدهای شهادت سردار دل‌ها

مستند «اخراج» به کارگردانی علیرضا منتظری و تهیه‌کنندگی محمد فریدونی یکی از این آثار است. موضوع محوری این مستند، اخراج نیروهای آمریکایی از منطقه به عنوان خواست افکار عمومی مردم ایران و مردم کشورهای خاورمیانه به ویژه عراق است. اقدامی که در همان روزهای ابتدایی پس از شهادت مظلومانه حاج قاسم از  سوی رهبر انقلاب اسلامی به عنوان یکی از اهداف و سیاست‌های اصلی جمهوری اسلامی ایران بیان شد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی این مطالبه را در هجدهم دی‌ماه سال 1398 یعنی 6 روز پس از شهادت حاج قاسم سلیمانی و در دیدار با جمعی از مردم قم بیان فرمودند. دیداری که ساعاتی پس از حمله موشکی جمهوری اسلامی ایران به نیروهای آمریکایی در «عین‌الاسد» انجام شد.

ایشان در آن تاریخ و در بخشی از صحبت‌های خود با اشاره به لزوم گرفتن انتقام خون این شهید بزرگوار فرمودند: یک سیلی‌ دیشب به اینها زده شد [حمله موشکی به عین‌الاسد]... آنچه در مقام مقابله مهم است این است که بایستی حضور فسادبرانگیز آمریکا در این منطقه تمام بشود. آنها در این منطقه جنگ آوردند، اختلاف آوردند، فتنه آوردند، ویرانی آوردند، خراب شدن زیربناها را آوردند....این باید به پایان برسد. این منطقه قبول نمی‌کند حضور آمریکا را در کشورهای منطقه؛ بدون تردید ملّت‌های منطقه و دولت‌های برخاسته از ملّت‌ها قبول نمی‌کنند.

این موضوعی بود که ایشان اخیراً و در دیدار دست‌اندرکاران مراسم سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی و خانواده شهید سلیمانی نیز این‌گونه بر آن تأکید فرمودند: سیلی سخت‌تر عبارت است از غلبه نرم‌افزاری بر هیمنه‌ پوچ استکبار... یکی هم اخراج آمریکا از منطقه است که این همّت ملّت‌ها و سیاست‌های مقاومت را می‌طلبد که بایستی این کار را انجام بدهند؛ این، سیلی سخت است.

معنای انتقام سخت چیست؟

برمبنای همین سیاست اصولی و به بهانه بررسی پیامدهای شهادت سردار سلیمانی است که علیرضا منتظری مستند نیمه‌بلند «اخراج» را تولید کرده است. فیلم با رخداد تلخ و محوری یعنی لحظه شهادت حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس در بامداد روز جمعه 13 دی‌ماه سال 1398 آغاز می‌شود.

این مستند با صحبت‌های رئیس‌جمهور آمریکا در تأیید عاملیت ارتش آمریکا در انجام این ترور و بازتاب آن در رسانه‌های مختلف جهان ادامه می‌یابد. ابعاد نظامی و روانی حمله موشکی جمهوری اسلامی ایران به پایگاه نظامی «عین‌الاسد» هم در همین بخش از مستند بیان می‌شود. در همین راستا، ویژگی‌های این پایگاه به‌عنوان یک شهر نظامی مدرن و تجهیزات مستقر آمریکایی‌ها در آن نیز به صورت خلاصه بیان می‌شود.

«آیا این حمله همان انتقام سخت وعده‌داده شده بود؟» با طرح این پرسش توسط گوینده این مستند، موضوع اصلی مستند مطرح می شود.

 چالش جدید ایران پس از شهادت حاج قاسم سلیمانی، اخراج آمریکا از منطقه و به ویژه کشور عراق است. اما به نظر می‌رسد ابعاد و مصادیق اجرایی این اصل نه برای نخبگان سیاسی و نه برای افکار عمومی دو کشور روشن نیست.

موانعی که برای اخراج آمریکایی‌ها پیش روی ماست

 آن‌گونه که در مستند اخراج می‌بینیم، با گذشت هفده سال از حمله آمریکا به عراق، پیوندهای اقتصادی، سیاسی و نظامی این دو کشور به عمق و گستره‌ای رسیده است که به راحتی نمی‌توان از خروج کامل آمریکا از این کشور و به تبع آن منطقه سخن گفت. اما آیا اخراج آمریکا از منطقه که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب قرار دارد، تنها به خروج فیزیکی نیروهای آمریکایی محدود می‌شود.

 مستند «اخراج» درپی روشنگری ابعاد این سیاست است. موضوعی که در گفتگو با کارشناسانی همچون حسن شمشادی، فؤاد ایزدی، سعدالله زارعی  و سید حسین نقوی حسینی بررسی می‌شود. در این میان، برخی یافته‌های پژوهشی نیز به کمک سازندگان اثر می‌آید تا از ابعاد نفوذ آمریکا در عراق رمزگشایی شود.

سپس برخی تصمیمات رسمی از جمله مصوبه پارلمان عراق برای اخراج نیروهای آمریکایی از این کشور نیز مورد واکاوی قرار می‌گیرد. موضوعی که نقوی حسینی از آن به عنوان یک اقدام مهم برای پاسخ به افکار عمومی ایران و عراق نام می‌برد که البته عزم و اراده‌ای برای اجرایی‌شدن آن در طول ماه‌های بعدی دیده نشد.

در ادامه این مستند، شاهد دیدار «برهم صالح» رئیس جمهور عراق و دونالد ترامپ در واشنگتن آن هم دو هفته پس از شهادت حاج قاسم هستیم. جایی که «برهم صالح» به تقویت روابط دو کشور تأکید دارد.

اما یکی از نکات جالبی که در این مستند به آن اشاره شده، طرح‌هایی است که از سوی دولت آمریکا برای تقویت مناسبات فرهنگی این کشور با عراق اجرا شده است.گروه هدف این طرح‌ها نخبگان سیاسی و فرهنگی جامعه دانشگاهی عراق هستند.

از جمله این گونه برنامه‌ها می‌توان به طرح «آی‌لپ» اشاره کرد. در این طرح ، جوانان عراقی پس از سپری کردن دوره‌های زبان‌آموزی و آموزشی،  برای یک دوره دوهفته‌ای  با هزینه دولت آمریکا به این کشور سفر کرده و از نقاط مختلف و نهادهای فرهنگی، آموزشی و تفریحی آن بازدید می‌کنند. نکته جالب این جاست که حدود 50 درصد از جوانان حاضر در این طرح‌ها از بین جمعیت شیعیان عراقی هستند.

سازندگان مستند «اخراج» با تکیه بر این موضوع و البته بهره‌گیری از نظرات کارشناسان سیاسی و رسانه‌ای، این گونه طرح‌ها را مهم‌ترین مانع در اخراج فکری و فرهنگی آمریکا (و نه صرفاً نظامیان آمریکایی) از کشور عراق می‌دانند.

 چه باید کرد؟

سعدالله زارعی تجمعات میدانی ضدایرانی پاییز سال2019 در شهرهای مختلف عراق رقم خورد و در شهر بصره تا اشغال کنسولگری جمهوری اسلامی ایران هم پیش رفت را محصول همین روند می‌‌داند. او کار میدانی و شبکه‌سازی آمریکایی‌ها در میان جوانان عراقی را محور این سیاست معرفی می‌کند.

فواد ایزدی استاد دانشگاه تهران هم بر روابط نرم و ارتباط با نخبگان و رسانه‌ها تأکید دارد و معتقد است که اگر سیاست‌گزاران ما واقعاً دنبال اخراج آمریکا از منطقه هستند باید همچون حاج قاسم سلیمانی بر ابعاد فرهنگی و جذب نیرو در منطقه تأکید کنند. به همین دلیل اکنون هم باید وجوه فرهنگی و اجتماعی فعالیت‌های حاج قاسم سلیمانی در منطقه با ابزارهای جذاب پررنگ شود.

به اعتقاد ایزدی نگاه یک‌جانبه و یک‌سویه ما را به جایی نخواهد رساند. اخراج آمریکا نه یک آرزو که یک راهبرد است و با اقدامات یک‌جانبه صورت نمی‌گیرد.

مستند «اخراج» تلاش دارد تا لایه‌های پنهان حضور و نفوذ آمریکا در عراق را  به مخاطب منتقل کند، اما به‌نظر می‌رساند در شیوه ارائه این موضوع مهم گاه دچار آشفتگی و عجله شده است. برقراری پیوند میان برخی وقایع همچون تجمعات ضدایرانی، دیدار روسای جمهور آمریکا و عراق و تعاملات فرهنگی این دو کشور نیاز به یک نخ تسبیح نیز دارد که این مستند فاقد آن است.

حتی موضوع جذاب و کمتر دیده‌شده‌ای (لااقل برای مخاطب عام) مثل طرح «آی‌لپ» نیز به‌خوبی واکاوی نمی‌شود و در حد طرح موضوع باقی می‌ماند.

یکی دیگر از مواردی که می‌توانست به جذابیت‌های مستند بیفزاید، گستردگی بیشتر کارشناسان و مسئولان مورد مصاحبه بود. اگر اظهاراتی در قالب گفتگوی اختصاصی با یکی از مسئولان دیپلماسی ایران و وزارت خارجه و همچنین سردارانی از سپاه قدس به این مستند ضمیمه می‌شد قطعا در اثرگذاری روی مخاطب تاثیری دوچندان داشت و البته دست کارگردان برای نتیجه گیری را هم بازتر می‌گذاشت.

با این حال نباید فراموش کرد که پرداختن به موضوع شهادت حاج قاسم سلیمانی  و انتقام سخت از زاویه‌ای متفاوت قابل‌تحسین است. آن هم در شرایطی که افکار عمومی شاهد روایت‌های متفاوت و حتی متناقض رسانه‌های رسمی و غیررسمی کشور از نگرش جامعه عراق به سیاست های جمهوری اسلامی ایران است.

انتهای پیام/4104/پ