کلینی: آمریکا با این گزارش دیگر نمی‌تواند اجماع جهانی علیه ایران شکل بدهد
اعتماد نوشت: با انتشار گزارش ارزیابی نهایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، موجی از اما و اگرها در خصوص ابعاد مثبت و منفی این گزارش در رسانه‌های داخلی و خارجی به راه افتاد. در خصوص این تحلیل‌ها و تفسیرهای متنوع با محمدفرهاد کلینی، کارشناس ارشد مسائل استراتژیک گفت‌وگویی داشتیم که در زیر می‌خوانید:
گزارش آمانو همان‌گونه که گفته بود نه سفید بود و نه سیاه. شما نقاط قوت این گزارش را بیشتر می‌دانید یا تقاط ضعف آن را؟
مدل گزارش‌نویسی آژانس و شیوه‌های محاسباتی آن از فرآیندها هنوز از دقت لازم برخوردار نیست و به نظر می‌رسد از ترکیب موضوعات فنی و اراده سیاسی برخوردار است چنانچه می‌دانید هنوز بخش‌هایی از این گزارش اشاره به برداشت‌هایی است که از گذشته به ارث برده است. با این حال، گزارش موجود آژانس نسبت به فعالیت‌های پیشین هسته‌ای ایران تا حدودی متفاوت از گذشته است ولی آنچه می‌توان به آن اشاره داشت، این است که گزارش اخیر توجه خود را روی شرایط «گذشته و حال» متمرکز کرده است و با توجه به برجام و جدول زمانی که در رابطه با آینده مطرح می‌شود و همچنین تاکیداتی که روی موضوع راستی‌آزمایی وجود دارد و با توجه به نظارت‌های گسترده‌ای که در آینده در قالب پروتکل الحاقی مطرح می‌شود، می‌توان گفت که در این گزارش تلاش می‌کند به نحوی خود را با «آینده» و برجام ١٥ ساله بیشتر مرتبط سازد. کم و بیش یک‌سری از بخش‌هایی که جمع‌بندی اخیر گزارش آژانس مطرح شده تا حدودی نسبت به قبل اصلاح شده است این نکته که «آژانس نشانه‌های معتبری از انحراف مواد هسته‌ای در ارتباط با ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران نیافته است.» قابل توجه است ولی اینکه این اصلاح به معنای بستن بهانه‌ها برای آینده است یا نیست ؟ باید به آن با دقت بیشتری در صحنه نگاه کرد. قصد نگاه بدبینانه ندارم لیکن تجربه از رفتار گذشته قضاوت را مجبور به احتیاط می‌کند.
در این گزارش بسیاری از ادعاهای پیشین آژانس در خصوص برنامه هسته‌ای ایران در گذشته یا رد شده یا مورد تردید قرار گرفته است. چرا این گزارش آژانس با گزارش‌های پیشین در خصوص پرونده موسوم به پی‌‌ام‌دی چنین تفاوت‌های فاحشی دارد؟
آژانس مبنای اطلاعات خود را ناشی از اجرای موافقتنامه پادمان در ایران، چارچوب همکاری، شامل نقشه راه و برنامه اقدام مشترک ذکر کرده است و کماکان زمان‌بندی خود از سال ٢٠٠١ تا سال ٢٠٠٩ را دال بر جمع‌بندی می‌گذارد و تاکید دارد که در گذشته نسبت به فعالیت صلح‌آمیز ایران دارای نگرانی و تردید بوده است. در حالی که در جمع‌بندی سازمان‌های اطلاعاتی امریکا در سال ٢٠٠٧ عکس این مطلب گفته و بیان می‌شود که امریکا به این جمع‌بندی رسیده که ایران به دنبال جهت‌گیری نظامی در فعالیت هسته‌ای خود نیست. حتی اگر به مستندات آژانس هم توجه شود، مشاهده می‌کنیم که بسیاری از مستندات آژانس هم زیر سوال است. به هر حال به نظر می‌رسد
در این باره جدا از موضوع فنی، «ارزش اراده‌ها» مطرح می‌شود یعنی جهت‌گیری و رویکردی که برای حل و فصل موضوع در نظر گرفته شده است. به عبارت دیگر، می‌توان گفت یکی از دلایل موثری که در صدور چنین گزارشی نقش مهم ایفا کرده است تا حدودی تغییر اراده‌ها و نقش عوامل موثر در آژانس بوده است.
سال‌ها آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از انحراف در برنامه اتمی ایران به معنای انحراف مواد به سمت مصالح غیرصلح‌آمیز سخن گفته بود. این گزارش این ادعا را قویا رد کرده است. آیا این اعتراف به عدم انحراف برای اعلام کفایت بررسی پرونده پیام دی کافی است؟
در این گزارش و به خصوص در قسمت جمع‌بندی نهایی گزارش، آژانس تاکید می‌کند یافته‌ای مبنی بر گرایش به سمت انحراف در برنامه هسته‌ای ایران نیافته است هرچند سوالاتی که در خصوص مسائل گذشته مطرح می‌کند به این دلیل است که می‌خواهد خود را نسبت به مواضع پیشین درباره برنامه هسته‌ای ایران «تبرئه» کند. به این معنا، نسبت به برخی موضوعات تمرکز می‌کند و سوالاتی را مطرح و سعی می‌کند با مستندات به نحوی عملکرد خود را عادلانه و حق به جانب نشان دهد و اشاره می‌کند حق داشته است که نسبت به فعالیت‌های هسته‌ای ایران نگاه انتقادی و همراهی با نگرانی داشته باشد. با این حال، آنچه امروز مشاهده می‌شود این است که اگر جملات در متن اصلی و به شکل حقوقی دیده شود، همچنان که برداشت‌هایی از سوی کشورهای مهم جهان مانند چین، روسیه و حتی دستگاه سیاست خارجی امریکا نسبت به این گزارش شاهد هستیم، این گزارش می‌تواند به عنوان پایه و اساس خوبی برای پیگیری و اجرای توافق یا «جمع‌بندی برجام» را به وجود بیاورد.
رسانه‌های غربی در بازی معنادار و هماهنگ بخش مربوط به مطالعات ایران در برخی حوزه‌ها پیش از ٢٠٠٣ و ادامه آن به صورت پراکنده و نامنسجم تا سال ٢٠٠٩ را به نشانه نیت ایران برای ساخت تسلیحات هسته‌ای تعبیر کرده‌اند. آیا از گزارش آژانس چنین برداشتی قابل تعبیر است؟
در گزارش آژانس نیز در این باره بیان می‌شود که «اراده هماهنگ» در خصوص برخی از تجهیزاتی که می‌تواند کاربرد نظامی داشته باشد، وجود نداشته است. این مساله به صراحت در گزارش آژانس نیز درج شده است. در گزارش ذکر شده است که «آژانس همچنین ارزیابی می‌کند که این فعالیت‌ها فراتر از امکان‌سنجی و مطالعات علمی، و کسب مهارت‌ها و توانمندی‌های فنی مرتبط و مشخص پیشرفتی نداشته است. آژانس نشانه‌های معتبری از فعالیت‌ها در ایران در ارتباط با توسعه وسیله انفجاری هسته‌ای بعد از سال ٢٠٠٩ میلادی در اختیار ندارد.»
با این حال، تاکید آژانس این است که «پس از آنکه آژانس سوالات خود در مورد ابهامات احتمالی پیرامون چنین اطلاعاتی را به ایران ارایه کرد، جلسات فنی-کارشناسی، اقدامات فنی، آنچنان که در ترتیبات جداگانه توافق شده و بحث و بررسی برای رفع این ابهامات در تهران سازماندهی گردید» آژانس می‌داند که تاکنون نیز نتوانسته ادعای خود را نسبت به انحراف در برنامه هسته‌ای ایران به اثبات برساند و هیچ ادعایی نیز در این باره به اثبات نرسیده است. طبیعی است ایران در هر مرحله سیاست تعامل و روشنگری را در برنامه هسته‌ای خود دنبال کرده است و به همین خاطر، قطعنامه‌هایی هم که از سوی شورای امنیت صادر می‌شد، آنها را قابل پذیرش نمی‌دانست و اکنون زمان رفع آنهاست.
امریکا پس از انتشار این گزارش اعلام کرد که به مختومه اعلام شدن پرونده موسوم به پی.ام.دی در شورای حکام رای خواهد داد. چرا آن همه اصرار بر مقصر نشان دادن ایران به این تعجیل در بسته شدن پرونده در شورای حکام منتهی شده است؟
جمهوری اسلامی ایران در قالب برنامه چارچوب همکاری، نقشه راه و برجام در این مدت، یک مدالیته بزرگی را شکل داد و ایران به صراحت همکاری و اراده خود را برای یک نوع تعامل سازنده در این باره نشان داد. بدیهی است طرف امریکایی که با شدت و شتاب و با ابهامات ذهنی درباره ایران قضاوت می‌کرد در شرایط جدید نمی‌توانست به سادگی وضعیت جدید را نادیده بگیرد و دیگر اجماع جهانی علیه ایران را شکل بدهد زیرا اگر می‌خواست موضعی تند علیه ایران اتخاذ کند، طبیعتا مورد سوال برخی همراهان و رقبای بین‌المللی خود قرار می‌گرفت. البته اگر واقعا این موضع‌گیری جدید امریکا بتواند اصلاح رویکرد برای آینده به وجود بیاورد و بتواند از آن به عنوان یک نقطه آغاز برای تغییر نگاه و رفتار امریکا نسبت به موضوع ایران نام برد، قابل توجه است و می‌تواند به عنوان یک نشانه تلقی شود.
ضمانت اجرایی مختومه ماندن پی.ام.دی در جریان اجرای برجام و پس از آن چیست؟
در گام اول، در روز دوشنبه قرار است تیم‌های کارشناسی مقدمات لازم را برای رفع تحریم‌ها و لغو قطعنامه‌هایی که در خصوص مساله هسته‌ای ایران مطرح شده بود پیگیری کند و همزمان باید منتظر ماند و دید واکنش شورای حکام نسبت به مختومه اعلام کردن پرونده فعالیت‌های پیشین هسته‌ای ایران چیست تا از این طریق بتواند مقدمات لازم برای اجرای برجام و رفع تحریم‌ها را فراهم سازد. اینکه در این شرایط برخی موضوع تحریم‌ها را مرتبط با تعلیق تحریم‌ها می‌کنند یا از بازگشت‌پذیری تحریم‌ها سخن می‌گویند با دید در کمیته کارشناسی به چه میزان قابلیت و توانایی برای تنظیم رویکرد سازنده وجود دارد.
انتهای پیام/
