«اَبانِ بْنِ تَغْلِب»؛ فقیهی که محضر 3 امام را درک کرد

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا ـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوسعید بن رُباح کوفی، مکنی به «ابوسعید»، «ابوسعد» و «ابن سعید»، مفسر، قاری، محدث، فقیه، ادیب، لغوی و نحوی قرون اول و دوم هجری قمری است.

او از موالی بنی جریر بن عباده بود، و نسبت جریری او به این سبب بوده است. نسبت دیگر وی، «بکری» است، که به بکر بن وائل، نیای بزرگ این خاندان، اشاره دارد. احتمالاً نسبت کوفی نیز بدان سبب است که بیشتر سال‌های عمر خود را در آنجا سپری کرده است.

از زادگاه و تاریخ تولد وی اطلاعی نداریم، اما می‌دانیم که ابان، محضر امام علی بن حسین(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) را درک کرد و از آنان حدیث آموخت. ابان به کثرت روایات از امام صادق(ع) مشهور بود و گفته‌اند 30 هزار حدیث از آن حضرت روایت کرده است.

وی علم قرائت قرآن را از عاصم بن ابی النّجود، طلحة بن مُصَرّف و سلیامن اعمش فرا گرفت و یکی از سه نفری بود که توانست تمام قرآن را نزد سلیمان اعمش بیاموزد. وی قاری قرآن نیز بود و به روشی خاص قرآن را قرائت می‌کرد که شیوه او نزد قاریان معروف بود. ابان علاوه بر حدیث و قرآن، در فقه، ادب، لغت و نحو صاحب‌نظر بود و به گفته طوسی، امام صادق(ع) یک بار او را برای مناظره ادبی با مدّعی برگزید.

در روزگار ابان، جدال‌های فکری و اعتقادی بسیاری در موضوعات دینی درمی‌گرفت و ابان از افرادی بود که با الهام از آموزش‌های اهل بیت به دفاع از تشیع و تبلیغ این مذهب اهتمام می‌ورزید. ابان نزد امامان شیعه مقام والایی داشت و مردم برای استماع حدیث پیش او می‌آمدند. امام صادق(ع) به ابان گفته بود در مسجد مدینه بنشیند و مردم را در مسائل دینی راهنمایی کند.

دانشمندان رجال شیعی، ابان را ثقه دانسته و محققان رجال اهل سنت نیز وی را تأیید کرده‌اند ولی سعدی جوزجانی، وی را منحرف از حق دانسته است. ذهبی، از رجال‌شناسان اهل سنت نیز مدافع ابان بوده و نسبت‌های ناروا به ابان را مردود دانسته است.

مشایخ دیگر ابان عبارت‌اند از انس بن مالک، سلیمان اعمش، محمد بن منکدر، سماک بن حرب، ابراهیم نخعی، ابوبصیر، عاصم، ابو عمرو شیبانی، حکم ابن عُتیبه، منهال بن عمرو اسدی، ابواسحاق عمرو بن عبدالله سبیعی، فُضیل بن عمرو فُقَیمی، جهم بن عثمان مدنی، عدّی بن ثابت، صلحة بن مصرّف، عطیه بن سعد عوفی، عکرمة مولی ابن عبا سو عمر بن درّ همدانی.

برخی از راویان ابان عبارت‌اند از ابان بن عبدالله یَجَلی، ابان بن عثمان احمر، ادریس بن یزید اودّی، حسّان بن ابراهیم کرمانی،‌حمّاد بن زید، داوود بن عیسی نَخَعی، ابوخیثمه زهیر بن معاویه جُعفی، زیاد بن حسن بن فرات قزّاز، سفیان بن عُیینه، سعید بن بشیر، سلام بن ابی خُبزه، سیف بن عمیره نخعی، شعبه بن حجاج، عبّاد بن عوّام، عبدالله بن ادریس بن یزید اودی،‌عبدالله بن مبارک، علی بن عابِس، قاسم بن معن مسعودیف محمد بن ابان بن تغلب، ابومعاویه محمد بن خازم ضریر، ابوخداش مَخلد بن خِداش، مفضل بن عبدالله حَبَطی، موسی بن عُقبه، هارون بن موسی نحوی، سعید بن ابی‌جهم، محمد بن موسی بن ابی‌مریم، ابوبُرده میمون مولی بنی فزاره، محمد بن ابی عُمَیر و ابن مسکان.

آثاری را به ابان بن ابی عیاش نسبت داده‌اند که در دست نیست و نامشان در فهرست‌ها نیز نیامده است؛ از آن جمله‌اند: 1. الغریب فی القرآن؛ 2. معانی القرآن؛ 3. کتاب القراءات؛ 4. کتاب صفّین؛ 5. الفضایل.

 انتهای پیام/4104/