چه زمانی سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند برای اقتصاد ایران اثر واقعی داشته باشد؟

به گزارش خبرنگار گروه اقتصادی خبرگزاری آنا، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، سرمایه‌گذاری مشتمل بر ارتباط طولانی‌مدت، منافع پایدار و کنترل شرکت خارجی (سرمایه‌گذار مستقیم خارجی با شرکت مادر) در کشور مقصد است و وجه تمایز عمده آن با روش متداول فاینانس را که صرفاً یک روش تأمین مالی خارج از کشور است، می‌توان سهیم بودن سرمایه‌گذار خارجی در ریسک سرمایه‌گذاری دانست که عواید مثبت دیگری از جمله انتقال دانش، مدیریت و فناوری به کشور میزبان را می‌تواند در پی داشته باشد.

ادامه روند رشد سرمایه‌گذاری خارجی در دنیا

سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی طی دو دهه اخیر رشد قابل‌توجهی در دنیا داشته است و تلاش‌هایی برای جذب هر چه بیشتر سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای درحال‌توسعه شکل گرفته است، اما نتیجه چنین تلاش‌هایی در ایران توفیق چندانی نداشته و ورود سرمایه خارجی به کشور همواره اندک بوده است. لذا پژوهش‌های متعددی به شناسایی موانع جذب و ارائه راهکارهای افزایش میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران پرداخته و بر مزایا و فواید سرمایه‌گذاری مستقیم محارمی تأکید کرده‌اند. مهم‌ترین دلایل حجم اندک ورود سرمایه خارجی به ایران در غالب پژوهش‌ها، محیط نامناسب کسب‌وکار در داخل کشور و فضای نامساعد سیاسی بین‌المللی و تحریم‌ها در سال‌های اخیر عنوان می‌شود.

فناوری اصلی‌ترین کانال تأثیرگذار، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی علاوه بر اینکه به‌صورت مستقیم فناوری روز دنیا را در قالب ماشین‌آلات، تجهیزات و دانش مدیریتی وارد کشور میزبان می‌کند، از طریق سرریز فناوری می‌تواند باعث ارتقای فناوری کشورهای میزبان شود. اثر سرریز در این حمله به این معناست که ورود سرمایه‌گذاری خارجی با بهره‌وری بالاتر باعث افزایش بهره‌وری شرکت‌های داخلی می‌شود. شدت اثر سردار به میزان رقابت، شکاف تکنولوژی و قابلیت جذب تکنولوژی توسط شرکت‌های داخلی بستگی دارد. به این صورت که اثر سر نیز در بخش‌هایی با رقابت بیشتر، بالاتر است.

وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در ایران

در بررسی وضعیت ایران در جذب FDI ملاحظه شد سهم کشور از جریان ورودی سرمایه خارجی همواره بسیار ناچیز بوده است. طبق آخرین آمار در سال ۲۰۱۸ جمهوری اسلامی ایران تنها 0/3 درصد FDI جهان را جذب کرده است. این میزان اندک نیز عمل تا وارد بخش منابع طبیعی و معلمان و به طور خاصی نفت خام شده و نیز غالباً به شکل قراردادی بوده است و نه مشخصاً در قالب FDI در حقیقت افق کوتاه‌مدت سرمایه‌گذاری در ایران، مانع از حضور سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های تولیدی و با فناوری پیشرفته می‌شود و سرریز فناوری اتفاق نمی‌افتد.

مطالعات نشان می‌دهد عامل دسترسی به بازار و منابع طبیعی ارزان‌قیمت، اصلی‌ترین انگیزه ورود سرمایه‌گذاری خارجی به ایران است و FDI تأثیر مستقیمی بر فعال شدن کانال‌های مختلف سرریز فناوری در کشور نداشته است. همچنین حضور سرمایه‌گذار خارجی در بخش خدمات از جمله خرده‌فروشی و ارتباطات پررنگ‌تر از بخش‌های تولید بوده است. پژوهش‌ها در حوزه‌هایی که جذب سرمایه‌گذاری در آن‌ها بیشتر بوده به‌ویژه در صنعت نفت نشان می‌دهد به دلیل ضعف انتقال فناوری در این حوزه، اتکا بر سرمایه‌گذاری خارجی در چارچوب قراردادهای نفتی یا شرکت‌های نفتی بین‌المللی راهکار مناسبی برای انتقال و توسعه فناوری در بخشی بالادستی صنایع نفت نیست و بر لزوم ایجاد ظرفیت جذب فناوری و حضور فعال نهادهای تنظیم‌گر برای ایجاد زمینه بهره‌برداری از ظرفیت‌های جذب به شکل مؤثر تأکید می‌شود.

رشد سرمایه‌گذاری در جهان

سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان، در چند دوره اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است، به‌نحوی‌که در ۴۰ سال گذشته نزدیک به ۴۰ برابر شده است. البته بررسی آماری یک دهه اخیر پس از بحران مالی و افت اقتصاد جهانی در سال ۲۰۰۸ نشان می‌دهد مجموع کل FDI سالیانه توانسته تاکنون به سقف پیش از بحران مالی برسد. عمده این کاهش، مربوط به سرمایه‌گذاری جذب‌شده توسط کشورهای توسعه‌یافته است که جذب‌کننده نیمی از کل FDI هستند و عدد مربوط به کشورهای درحال‌توسعه تقریباً ثابت مانده است.

بر اساس گزارش‌های سالیانه سازمان کنفرانس توسعه ملل متحد (آنکتاد) در سال‌های اخیر آمریکا در صدر فهرست کشورهای برتر در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی قرار گرفته است، پس از آمریکا، چین، هنگ‌کنگ، سنگاپور، نیوزلند، انگلیس، برزیل، استرالیا، اسپانیا و هستند به ترتیب در صدر کشورهای مقصد و ژاپن، چین، فرانسه، هنگ‌کنگ، آلمان، نیوزلند، کانادا، انگلیس، کره جنوبی و سنگاپور در صدر کشورهای مبدأ قرار دارند.

تجربه چند کشور موفق آسیایی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی

از تجربه برخی کشورهای آسیای شرقی در زمینه جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و همچنین تنوع و تشابهاتی که در سیاست‌های به کار گرفته شده توسط آن‌ها وجود دارد می‌توان موارد ذیل با استنباط شود؛کشورهایی نظیر چین، کره جنوبی، مالزی، سنگاپور و هنگ‌کنگ به FDI به‌عنوان ایران توسعه و به‌ویژه انتقال فناوری از خارج می‌نگرند.

انتقال فناوری از طریق  FDI فرایند خودکار نیست، بلکه نیازشان ایجاد ظرفیت و قابلیت جذب فناوری است
در کشورهای چین، کره جنوبی، سنگاپور و مالزی دولت همواره در فرآیند جذب FDI مداخله کرده و سیاست گرینتی را اتخاذ کرده است. ملاحظات جناب FDI در این کشور ما در چارچوب سیاست صنعتی و با توجه به سطح توسعه‌یافتگی کشور بوده است.

تکیه بر دانش بومی و سرمایه‌گذاری دولت در تحقیق و توسعه داخلی در مقایسه با تلاش برای جذاب FDI می‌تواند به سطح بالاتری از رقابت‌پذیری جهانی و صنعتی شدن پایدار منجر شود.

آزادسازی ورود سرمایه خارجی در چین و کره جنوبی برخلاف هنگ‌کنگ، یک فرآیند تدریجی و بلندمدت بوده است.

در کشورهای چین و کره جنوبی ورود سرمایه‌گذاری خارجی مشروط به انتقال فناوری در چارچوب سیاست صنعتی کشور بوده است.

سرمایه‌گذاری خارجی چین در کشورهای توسعه‌یافته اروپایی و آمریکایی با هدف دستیابی به تکنولوژی و در کشورهای درحال‌توسعه‌ای مانند کشورهای امریکای لاتین با هدف دستیابی به منابع طبیعی و انرژی بوده است.

کشورهای پیشرفته و دارایی اقتصاد آزاد (ایالات‌متحده آمریکا و اتحادیه اروپا نیز در مواجهه با مخاطرات سرمایه‌گذاری خارجی، قوانین و سیاست‌هایی با هدف غربالگری و گزینشی اتخاذ کرده‌اند.

انتهای پیام/4141/پ