«نجفعلی اصفهانی»؛ نقاشباشی دوره قاجار

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آناـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

نجفعلی اصفهانی، معروف به «آقا نجفعلی نقاشباشی»، نقاش نامی دوره قاجاریه است.

تاریخ تولد او به درستی دانسته نیست؛ اما می‌دانیم که در حدود 1203ق در اصفهان به دنیا آمد. پدرش آقابابا نقاش بود. خانواده آقا نجفعلی اهل هنر بودند، چنان‌که از فرزندان و وابستگان او آثار ماندگار بسیاری به جا مانده است.

 او در همه فنون نقاشی توانایی داشت و «مانی زمان» نامیده شد. در چهره‌پردازی، شبیه‌سازی، گل و مرغ، گل‌آوایی، کپی‌کاری و سایه‌پردازی مهارت داشت. در قلمدان‌سازی از مشهورترین نقاشان دوران قاجار بود، به‌طوری که بزرگان عصر، قلمدان‌های وی را در زمان حیاتش جایزه و ارمغان می‌دادند. آقا نجفعلی همچنین در ساخت قاب و آینه و جعبه‌های آرایش زنانه با نقش‌های زیبا مهارت داشت، و در آفریدن آثار جذاب از صحنه‌های بزمی و رزمی و شکارگاه و تک‌صورت و تصویر پرندگان و درندگان توانایی بسیار داشت.

آقانجفعلی در برخی موارد از روی آثار نقاشان قدیمی از قبیل محمد زمان سوم، کپی می‌کرد. او همچنین با آثار هنرمندان اروپایی مقیم اصفهان آشنایی داشت و از آنها بهره می‌گرفت. موضوع بیشتر آثارش برگرفته از روایات مسیحیت و چهره راهبان و عارفان بود و بر روی قلمدان‌اهیش تصویرهایی از حضرت عیسی و حضرت مریم را نقش می‌کرد. او در نقاشی آبرنگ و رنگ و روغن نیز مهارت داشت. آقا نجف در زمان خود شهره شهر بود؛ به‌طوری‌که می‌توان وی را از اعاظم رجال زمان خود به حساب آورد.

استاد حسین بهزاد هنر تصویرپردازی او را از نظر ظرافت و ارزش تأیید و ستایش می‌کرد. آقا نجف اغلب کارهای خود را به فرزند ناصرالدین شاه قاجار، حاکم اصفهان تقدیم کرده است.

فرزندان آقانجف، محمد کاظم، محمد جعفر، احمد و محمدعلی، همه از هنرمندان زمان خود بودند. از خانواده و موقعیت آقا نجف هنگامی اطلاعاتی دقیق به دست آمد که عقدنامه صفیه سلطان، دختر آقا نجف یافت شد. امضای او در آثاری که بین سال‌های 1227 تا 1224ق ترسیم کرده، جمله «یا شاه نجف» است.

آثار شناخته شده وی عبارت‌اند از:

1. قدیمی‌ترین اثر امضا و رقم‌دار آقا نجف، قلمدان زیبایی است در مجموعه استاد کریم‌زاده، با رقم «یا شاه نجف 1262ق». این اثر در حراج ساتبی لندن در سال 1976 به فروش رفت.

3. تصویر آبرنگی محمد حسین خان صاحب اختیار با رقم «رقم کمترین نجعلی». این اثر در ساتبی لندن در 1986 به فروش رفت.

4. قلمدانی با تصویر دختری عریان و همراهان، با رقم «یا شاه نجف 1265ق»؛

5. قاب آینه زیبایی با صحنه‌هایی از شکار و شکارچیان و رقم «یا شاه نجف 1270»؛

6. قلمدان زیبایی با تصویر انسان و حیوانات و گل و مرغ، با رقم «یا شاه نجف 1271ق». این قلمدان در مجموعه استاد کریم‌زاده نگه‌داری می‌شود؛

7. قلمدانی به شیوه محمد زمان و با تصویر زنی جوان و رقم «یا شاه نجف 1271ق». این قلمدان در حراج ساتبی نیویورک در سال 1981 به فروش رفت؛

8. قلمدان زیبایی با تصویر جماعتی از بانوان و تصویر حضرت مسیح در زمان خردسالی، با رقم «یا شاه نجف 1271ق»؛

9. قاب آینه زیبایی با تصویر زن و مردی سوار بر درشکه با محافظین سوارکار و رقم «یا شاه نجف» که در حراج ساتبی لندن در سال 1980 به فروش رسید؛

10. قلمدانی با تصویر لشکریان روم و روس و رقم «یا شاه نجف 1274ق». این قلمدان آخرین اثر تاریخ‌دار آقا نجفعلی بوده است؛

11. برچسب‌دان کوچکی با نقشی کاملاً شبیه ژوکوند لئوناردو داوینچی که در مجموعه استاد کریم‌زاده نگه‌داری می‌شود؛

12. تصویر زن جوانی با البسه بلند و رقم «یا شاه نجف»؛

13. یگانه اثر رنگ و روغنی آقا نجفعلی تابلوی حجیمی با تصویر تمام قد محمد شاه است، با رقم «رقم کمترین نجفعلی» که تاریخ 1261ق دارد؛

آقا نجف بعد از سال 1274ق، دیگر کاری انجام نداد و تا 1277ق به استراحت و عبادت پرداخت. او در حدود 75 سالگی وفات یافت و در اصفهان مدفون شد؛ اما سال دقیق مرگ وی معلوم نیست.

انتهای پیام/4104/