شورای ضعیف؛ از عدم ارتباط با نخبگان تا نفوذ دولتی‌ها بر سیاست‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی

به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاه و سیاست گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، همواره عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌عنوان یک نهاد بالادستی در بخش‌های مختلف مورد سؤال جامعه نخبگانی کشور واقع شده است. اگرچه در این سال‌ها اقدامات درخوری در این نهاد پایه‌گذاری شده است، اما مسئولان شورای عالی انقلاب فرهنگی همواره از پاسخگویی نسبت به اقدامات انجام شده و برنامه‌های پیش رو طفره رفته‌اند.

نقشه جامع علمی کشور، کمیسیون دانشجویی و ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی تنها بخش‌هایی از این شوراست که در سلسله مطالبی در خبرگزاری آنا به آن‌ها پرداخته خواهد شد. در دومین نشست پای صحبت‌های شهرام علم، معاون دانشجویی و فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری نشسته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

بیشتر بخوانید:

شورای عالی انقلاب فرهنگی به جای تکیه بر مسائل کلان اسیر روزمرگی شده است/ چرا کسی نخبگان انجمن‌های علمی را جدی نمی‌گیرد؟

جایگاه حقوقی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مصوبات آن

آنا: به نظر شما جایگاه حقوقی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مصوبات آن چگونه است؟

علم: شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌عنوان مرجع عالی سياست‌گذاری، تعیین خط مشی، تصميم‌گيری و هماهنگی و هدایت امور فرهنگی، آموزشی و پژوهشی کشور در چهارچوب سياست‌های کلی نظام محسوب می‌شود و تصميمات و مصوبات آن لازم‌الاجرا و در حکم قانون است. درواقع وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی را می‌توان به سه حوزه سیاست‌گذاری، تدوین ضوابط و نظارت تقسیم‌بندی کرد.

این شورا دارای 44 نفر عضو حقیقی و حقوقی است که از این تعداد 24 نفر از مسئولان ارشد نظام به‌عنوان عضو حقوقی و 20 نفر از نخبگان علمی، سیاسی، فرهنگی و دینی کشور به‌عنوان عضو حقیقی هستند. در شورای عالی انقلاب فرهنگی رئیس‌جمهور به عنوان رئیس، رئیس مجلس شورای اسلامی به عنوان نایب‌رئیس اول، رئیس قوه قضائیه به‌عنوان نایب‌رئیس دوم شورای عالی انقلاب فرهنگی فعالیت می‌کنند.

شورای عالی انقلاب فرهنگی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ايران پيش‌بينی نشده و همين امر موجب شده است كه در جايگاه حقوقی اين نهاد و اعتبار مصوبات آن مباحثی مطرح شود. با توجه به اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1363 با فرمان امام خمینی(ره) و ولی امر تشکیل شده، همین فرمان برای مشروعیت آن کافی است.

بیشتر بخوانید:

خروجی درخور و نقش آفرینی مثبتی از شورای عالی انقلاب فرهنگی دیده نمی‌شود/ کمیسیون دانشجویی شورای عالی انقلاب فرهنگی تعطیل است!

ممكن است گفته شود شورای عالی انقلاب فرهنگی به فرمان ولی فقيه تشكيل شده است و تمامی مصوبات اين نهاد به رهبر انقلاب منتسب بوده و جزء احكام حاكم اسلامی محسوب می‌شود، درصورتی‌که اين سخن قابل پذيرش نيست. فرمان تأسيس يک نهاد هيچ ملازمه‌ای با تأييد تمامی مصوبات آن ندارد.

اين سخن مانند آن است كه گفته شود اشخاص و گروه‌هايی كه از طرف مقام معظم رهبری برای کاری منصوب شده‌اند، يا نهادهایی كه زير نظر رهبر انقلاب فعالیت می‌كنند، تمامی فعالیت‌های آنان نيز به رهبری منسوب بوده و مورد تأييد ایشان است. درحالی که درست نیست و اين سخن تبعاتی دارد كه كمتر كسی حاضر است آن را بپذيرد.

بررسی نقاط ضعف‌ شورای عالی انقلاب فرهنگی

آنا: از دیدگاه شما ضعف‌ها و انتقادها به شورای عالی انقلاب فرهنگی شامل چه مواردی است؟

علم: انتقادها به عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرده است و يكی از ضعف‌های بزرگی كه درباره قانون‌گذاری این شورا مشاهده می‌شود، فقدان نهادی نظارتی بر مصوبات اين شوراست. البته بنا بر اطلاق اصل چهارم قانون اساسی، شورای نگهبان قادر است بر مصوبات اين شورا نظارت شرعی داشته باشد كه به هر دليلی اين فرآيند در حال حاضر جاری نیست و از اين بابت به شورای نگهبان انتقاد وارد است.

به عبارتی درباره عدم مغايرت مصوبات این شورا با قانون اساسی و يا تجاوز از محدوده اختياراتی كه به آن واگذار شده است، هيچ‌گونه مرجع نظارتی وجود ندارد و اين مسئله بسیار قابل انتقاد است. از طرفی با مطالعه و بررسی عملکرد شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال‌های اخیر به نظر می‌رسد این نهاد بیش از آن که نهادی تأثیرگذار در عرصه فرهنگ و سیاست‌گذاری فرهنگی و علمی کشور باشد، بیشتر تحت تأثیر سیاست‌های فکری و فرهنگی حاکم بر دولت‌هاست.

عدم ارتباط قوی اين شورا با بدنه نخبگان جامعه، محققان دانشگاهی و افراد مستعد جامعه از دیگر انتقادهایی است که منتقدان آن معتقد هستند که ضعيف بودن اين حلقه واصله می‌‌تواند مصوبات شورا را از مسير اصلی خارج كرده و سياست‌گذاری‌‌ها را از فضای واقعی جامعه دور کند.

از طرفی چندشغله بودن، کم‌کاری و کم‌توجهی برخی از اعضا جهت اختصاص وقت لازم برای این شورا نیز باعث کاهش کارایی اعضای شورا شده است (این نکته نیز مورد انتقاد رهبر معظم انقلاب قرار گرفته است). نقطه ضعف دیگر شورای انقلاب فرهنگی را می‌توان در ضعف ارتباط اين شورا با بدنه اجرايی و به سبب آن ناكام ماندن مصوبات در اجرا مشاهده کرد، همچنین عدم برگزاری منظم جلسات شورا که مسبوق به سابقه است، باعث شده که بسیاری از طرح‌ها و دستور کارهای مربوطه بدون پیگیری و نیمه تمام بماند.

این درحالی است که طبق ماده ۵ آیین‌نامه داخلی شورای عالی انقلاب فرهنگی، جلسات این شورا باید هر دو هفته یک‌بار تشکیل شود. همچنین با توجه به مسئولیت نظارتی شورای عالی انقلاب فرهنگی، نظارت بر زیرمجموعه‌های این شورا مورد سئوال و انتقادهای بسیار بوده و به نظر می‌رسد تاکنون گزارشی از نظارت شورا بر این نهادهای وابسته ارائه نشده است.

نهادهایی مانند جهاد دانشگاهی، فرهنگستان علوم، فرهنگستان هنر، فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، فرهنگستان علوم پزشکی، سازمان سمت و... از جمله زیرمجموعه‌های این شورا محسوب می‌شوند، لذا سؤال جدی این است که آیا تاکنون بر فعالیت‌های آن‌ها نظارتی صورت گرفته است یا خیر؟ آیا این فرهنگستان‌ها آسیب‌شناسی شده‌اند؟

پیشنهاد برای افزایش کارایی اعضا و اثربخشی شورای عالی انقلاب فرهنگی

آنا: چه پیشنهادهای مهمی برای افزایش کارایی اعضا و اثربخشی شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود دارد؟

علم: با توجه به اینکه در قانون اساسی جایگاه تعریف‌شده‌ای برای شورای عالی انقلاب فرهنگی در ارتباط با نهادهای دیگر نظام وجود ندارد، پیشنهاد می‌شود در بازبینی قانون اساسی که هر 10 سال یک بار انجام می‌شود، جایگاه شورای انقلاب فرهنگی در این بازبینی بررسی شود.

با نگاه به مصوبات و عملکرد شورا، وظایف، فرصت‌ها و ظرفیت‌های شورا برای بسیاری از مدیران و اعضای آن به‌طور کامل روشن نیست. لذا آن‌ها به وظایف حداقلی خود که نصب یا عزل رئیس دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و تصویب چند مصوبه فرهنگی و هنری است، قانع شده‌اند؛ این درحالی است که نباید اینگونه باشد، لذا یادآوری و بازخوانی مجدد وظایف اعضای شورا و فرصت‌ها و ظرفیت‌های آن‌ها در افزایش کارایی اعضا و اثربخشی شورای عالی انقلاب فرهنگی، یک پیشنهاد ضروری است.

بی‌تردید پیشنهاد مهم دیگر برای افزایش کارایی اعضا و اثربخشی شورای عالی انقلاب فرهنگی، اجرایی کردن رهنمودها و تحقق انتظارات رهبر انقلاب است. از آنجایی که رهبر معظم انقلاب به‌عنوان یک شخصیت و نظریه‌پرداز فرهنگی برجسته شناخته شده است و با توجه به جایگاه و مسئولیتی که معظم‌له در مدیریت و تصمیم‌گیری کلان کشور دارند، مشکلات عرصه اجرا را به‌درستی می‌شناسند، به همین دلیل اگر انتظارات رهبر معظم انقلاب اسلامی از این شورا به‌درستی فهم، تبیین و سپس عملیاتی شود، بسیاری از مشکلات و وظایف شورا مرتفع خواهد شد.

انتهای پیام/4118/پ