مهدی مطهرنیا در گفت وگوی تفصیلی با آنا مطرح کرد
آینده‌پژوهی، تقابل نظام چریکی با ساختارهای نظام‌مند کلاسیک علمی
استاد آینده پژوهی سیاسی و مدیریت فرهنگی واحدهای تهران مرکز، شمال و تهران غرب، گفت: «دانشگاه آزاد اسلامی در امر آموزش؛ نشان دهنده بزرگترین دانشگاه حضوری جهان، و یک سازمان دموکراتیک با پشتوانه مردمی در گستره خاورمیانه وحوزه بین‌الملل است.»
دکتر مهدی مطهرنیا، استاد علوم سیاسی واحد های تهران مرکز و قم، که ریاست پژوهشکده علوم اجتماعی و انقلاب دانشگاه آزاد اسلامی را به عهده دارد در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری آنا مراحل تولد رشته آینده‌پژوهی را در ایران تشریح کرد و گفت: «آینده‌پژوهی یک نظام فرارشته‌ای است که چندی است در ایران آغاز شده و دانشگاه آزاد اسلامی نیز در جایگاه رفیع خود به‌عنوان بزرگترین دانشگاه غیرحضوری جهان، به زودی و با تاکید رییس هیات امنای دانشگاه، به آن تکیه خواهد داشت».
مطهرنیا اظهار داشت: «شخص آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به‌عنوان رییس هیئت‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی از سال‌ها پیش بر این نکته تأکید داشت و من خود به‌عنوان یک دانشجوی کوچک آینده‌پژوهی در مسیر ایجاد این رشته در ایران قرار داشته ام. از زمانی که در وزارت دفاع ایران این رشته موردتوجه قرار گرفت، من توفیق داشتم در کنار دیگر دوستان فعال و کوشای این مهم، در دهه 80 به‌عنوان یک کارشناس حضور داشته باشم».
دانشگاه وزارت دفاع پیشتاز آینده پژوهی ایران
او افزود: «همکاران من در آن مجموعه بسیار زحمت کشیدند و زمینه‌های ایجاد آن را در زمان وزارت آقای شمخانی به وجود آوردند. آغاز دهه 80 بود که مرکز آینده‌پژوهی وزارت دفاع ایجاد شد و سپس اندیشمندان گوناگون از رشته‌های مختلف در این زمینه وارد عمل شدند و اشخاص متفاوتی زمینه‌های ایجاد این رشته را فراهم آوردند.»
این استاد آینده پژوهی سیاسی و مدیریت فرهنگی، در پاسخ به این سؤال که چه دانشگاه‌هایی تا کنون در توسعه رشته آینده‌پژوهی نقش داشته‌اند گفت: «بعدها دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) در زمان دکتر غفوری فرد با مرکز آینده‌پژوهی وزارت دفاع تلاش کردند که این رشته را به‌عنوان یک دیسیپلین علمی راه‌اندازی کنند. دوره دکترای این رشته در 1388 در این دانشگاه راه‌اندازی شد؛ ولی کلاس های آن در تهران و در مرکز زبان فارسی این رشته در دربند تهران برگزار می شد. این تلاش بعدها در دانشگاه‌های دیگر و با وجود اساتید برجسته‌ای که تلاش داشتند این رشته را در گستره‌ی دانشگاهی ایران؛ بگسترانند در دانشگاه‌هایی مثل دفاع ملی ، دانشگاه تهران ، علم و صنعت و صنعتی شریف هم امتداد یافت».
مطهرنیا در پاسخ به این سؤال که از چه زمانی ضرورت ایجاد رشته آینده‌پژوهی در دانشگاه آزاد به وجود آمد اظهار داشت: «در اواخر سال 77 توفیق دیداری خصوصی با رییس هیئت‌امنای دانشگاه آزاد نصیبم شد. ایشان همواره جهت‌گیری‌هایی را در زمینهٔ آینده‌پژوهی در تحلیل‌های خودشان مدنظر قرار می‌دادند، با صحبت هایی که در این زمینه در محضر ایشان در باب آینده سیاسی منطقه به عمل آمد و توصیه ایشان به اهمیت این علم، چند سال بعد و در دوره ی دوم پذیرش دانشجو، در زمینهٔ آینده‌پژوهی شروع به تحصیل کردم و در زمانی که دکتر مظاهری معاون فرهنگی دانشگاه بودند گروه آینده‌پژوهی را در پژوهشکده مطالعات میان فرهنگی دانشگاه آزاد و با کمک ایشان مستقر ساختم. اساتیدی مانند دکتر سعید خزایی و دکتر محمد رحیم عیوضی را به آنجا دعوت کردیم و زمینه‌هایی ایجاد شد که ما بتوانیم عنوان آینده‌پژوهی را آرام‌آرام در دانشگاه آزاد اسلامی پی‌ریزی کنیم».
بر این باورم که امروز آینده‌پژوهی به‌عنوان یک نظام چریکی در ساحت آکادمیک، مطرح است که در کنار ساختارهای نظام‌مند کلاسیک علمی در دانشگاه‌های بزرگ دنیا موردتوجه قرار می‌گیرد.
استاد علوم سیاسی واحد علوم تحقیقات درباره ویژگی‌های رشته آینده‌پژوهی ساختار کلی آینده‌پژوهی را تشریح کرد و گفت: «آینده‌پژوهی جهت‌گیری علامگی دارد. فرارشته ای است و با توجه به فرارشته ای بودنش به‌صورت کلاسیک عمل نمی‌کند. در یک جایگاه بالاتر از منظر استفاده از علوم دیگر - نه از منظر هویتی ، شخصیتی - قرار می‌گیرد. این دیسیپلین علمی تلاش می‌کند در این چارچوب با استفاده از علوم دیگر سریع‌تر، مؤثرتر و کارآمدتر از علوم کلاسیک به حل و فصل چالش‌های استراتژیک در حوزه برنامه‌ریزی برای مدیریت آینده زمان نائل شود. بر این باورم که امروز آینده‌پژوهی به‌عنوان یک نظام چریکی در ساحت آکادمیک، مطرح است که در کنار ساختارهای نظام‌مند کلاسیک علمی در دانشگاه‌های بزرگ دنیا موردتوجه قرار می‌گیرد».
او افزود: «آینده‌پژوهی به‌عنوان یک نظام فرارشته ای از روش‌های گوناگون استفاده می‌کند تا بتواند در 3 بخش «آینده پویی» ، «آینده‌نگری» و «آینده‌نگاری» وارد عمل شود. این علم در باب عدم قطعیت های آینده تنها پیش‌بینی نمی‌کند؛ بلکه پیش‌نگری و پیش نگاری می‌کند».
کارکرد و مفاهیم آینده‌پژوهی
مطهرنیا اظهار داشت: «در بخشی از این علم؛ نگارش اسناد چشم‌انداز در جوامع گوناگون، برنامه‌ریزی‌های 5 ساله ، 20 ساله و حتی فراتر از آن 50 ساله و قرون متفاوت مدنظر است. در آینده‌پژوهی مفاهیمی مانند حال بسیط وجود دارد. اشاره به صدسال گذشته زمان و صدسال آینده زمان را حال بسیط معرفی می‌کند چراکه به دنبال ایجاد فضای مناسب برای برخورد با عدم قطعیت‌ها و عدم حتمیت‌ها در آینده و ساخت جهانی بهتر و بهینه‌تر، مرفه‌تر و ارزشمندتر برای انسان‌هاست. از این جهت پردازش یا الگودهی سه آینده ی ممکن، محتمل، و مطلوب را در دستور کار قرار می دهد».
این استاد آینده پژوهی سیاسی و اجتماعی، با اشاره به اهمیت بومی‌سازی رشته آینده‌پژوهی در دانشگاه آزاد اسلامی اظهار داشت: «ازلحاظ علمی نیازمند بومی‌سازی رشته آینده‌پژوهشی در دانشگاه آزاد بودیم. بر همین اساس من به واژه‌سازی در باب آن پرداختم و کلمه اثربخشی را موردنظر قراردادم. همان‌گونه که تاریخ را به‌عنوان «تارخ» گذشته زمان داریم و از "ریخت‌شناسی گذشته زمان تا اکنون" را دنبال می‌کنیم، باید به «بارخ» زمان یعنی ریخت شناسی آینده زمان از اکنون به آینده نیز همت نهیم؛ و باریخ را مورد بررسی قرار دهیم».
ایجاد نظام دیده‌بانی
مطهرنیا در ادامه افزود: «از همین رو کتاب «باریخ شناسی سیاسی» با مقدمه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که هم‌اکنون در حال انتشار است در پژوهشکده علوم اجتماعی دانشگاه آزاد موردتوجه قرار گرفت. نظام جامع دیده‌بانی بر همین اساس طراحی شد، تا ما بتوانیم«STEEP V»را در قالب "P4"؛ یعنی پیمایش، پایش، پویش، و پردازش، دنبال کنیم. یعنی بر مبنای محیط شناسی و دیده‌بانی محیط در 6 مرحله با 6 گروه متفاوت به دیده‌بانی اجتماعی ، تکنولوژیک ،اقتصادی، زیست‌محیطی، سیاسی و ارزشی و فرهنگی توجه داشته باشیم،این نظام جامع اگرچه در گام های نخست است اما در فراسوی دیدگان خود طراحی نظام رادار آینده را برای دانشگاه آزاد اسلامی در نظر دارد.که با حمایت‌های شخص رییس محترم هیئت‌امنا آیت‌الله هاشمی، هم‌چنین ریاست محترم دانشگاه، چناب دکتر میرزاده معاونت دانشجویی و فرهنگی، دکتر طه‌هاشمی پی گیری می‌شود.»»
آینده‌پژوهی در دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به فرمایش رییس هیئت‌امنا در نشست قبلی که در دانشگاه آزاد داشتند موردتوجه قرار گرفت.
آینده‌پژوهی به‌عنوان یک‌رشته مصوب در وزارت علوم
استاد علوم سیاسی دانشگاه آزاد درباره تلاش‌های خود در امر توسعه این رشته گفت: «حدود یک سال و نیم تا دو سال است که راه اندازی این رشته را با توجه به حمایت‌هایی که معاونت محترم آموزش دانشگاه آزاد اسلامی داشته است، پی گیری می‌کنیم. به نظر می آید که در وزارت علوم هم آینده‌پژوهی به‌صورت یک‌رشته مصوب درمی‌آمده است. امید داریم با استفاده از اساتید برجسته آینده‌پژوهی، دانشگاه آزاد اسلامی بتواند باوجود پتانسیل‌های موجود ،آینده‌پژوهی را دقیق‌تر از دیگر رشته‌ها موردتوجه قرار دهد، چراکه یک نظام فرارشته ای است که می‌تواند از اندوخته‌ها و انباشته‌های موجود از یک‌سو و داشته‌های دانشگاه آزاد اسلامی برای گسترش در جامعه ملی و منطقه‌ای و بین‌المللی با بومی‌سازی آن استفاده کند».
او اضافه کرد: «از همین رو من کلمه اثربخشی به نام «باریخ شناسی »را در کنار تاریخ‌شناسی گذاشتم چراکه معتقدم زمان در ایران بد ترجمه‌شده است.زمان "Time"، نیست ، «Instant» است و همان «اوان» است که در زبان پارسی «امان» گفته می‌شده است. درواقع الف و نون آن برداشته شده است و به « آن» تبدیل‌شده است .ازاین‌رو قابل‌ذکر است که بگوییم ما زمان‌شناسی را در زبان پارسی در واژه "آریخ شناسی"، یا «ریخت شناسی آنِ زمان»، داریم. «تارُخ» زمان، گذشته زمان است «History»و آینده زمان «باریخ یا ریخت شناسی آینده زمان» است؛ که «Hue-Story » یا با حعلی که انجام داده ام «Huistory»، می‌شود.
تأسیس اندیشکده «راد»
مطهرنیا اظهار داشت: «ما باید آینده‌پژوهی و آینده‌اندیشی را درواقع در چارچوب «باریخ شناسی» در دانشگاه آزاد اسلامی موردتوجه قرار دهیم تا بتوانیم این زبان را بومی کنیم. مبانی معرفت‌شناسی که در ایالات‌متحده آمریکا در چارچوب اندیشکده‌های بزرگی مانند اندیشکده « رند» موردتوجه هست بازسازی کنیم و چارچوبی را به وجود بیاوریم که بتوانیم راهبرد آینده دانش را در دانشگاه آزاد اسلامی مورد توجه قرار دهیم که «اندیشکده راد (راهبرد آینده دانش)»؛ را در ایران عزیز ما به عنوان یک اندیشکده ی دانش بنیاد در گستره ی اقتصاد علمی بنیان نهد.
او افزود: «حال اگر ما بتوانیم با بومی‌سازی آینده‌پژوهی در حوزه دانشگاه آزاد اسلامی و راه‌اندازی یک اندیشکده ای که متکی بر راهبرد آینده دانش (راد) باشد ، عمل کنیم ، خواهیم توانست« راد» را در دانشگاه آزاد اسلامی با حمایت آیت‌الله رفسنجانی و حمایت‌های دکتر میرزاده و دیگر معاونین نه‌تنها در بخش آموزشی بلکه در بخش پژوهشی هم دنبال کنیم».
ظرفیت‌های دانشگاه آزاد برای توسعه رشته آینده‌پژوهی
مطهرنیا ظرفیت‌های دانشگاه آزاد را هم تشریح کرد و گفت: «من معتقدم با مدیریت آینده اندیشانه در دانشگاه آزاد اسلامی می توان در باب آینده‌پژوهی ،با توجه به گستره‌ی مخاطبان و وجود اعضای هیئت‌علمی برجسته‌ای که در رشته‌های گوناگون وجود دارد؛ فعابیتی درخور و شایسته داشت. با توجه به چریکی بودن این دیسیپلین علمی در میان علوم کلاسیک ، ما در آینده می‌توانیم زمینه‌های بسیار مناسبی برای آن در این دانشگاه؛ داشته باشیم، اما به‌شرط اینکه بنیادگذاری این رشته در دانشگاه آزاد اسلامی با یک آینده‌اندیشی درست و حمایت‌های جدی شکل بگیرد.ما هم از منظر آموزشی و هم از منظر پژوهشی، علمی و اقتصادی به‌عنوان سه ساحت اساسی موردتوجه در دانشگاه آزاد اسلامی باید به این موضوع در بسترهای فرهنگی توجه داشته باشیم.»؛ و دانشگاهی نسل سومی را مدیریت و برای رسیدن به دانشگاه های نسل چهارم یعنی «دانشگاه های نوآور»؛ آماده شویم.»
دانشگاه آزاد اسلامی یک دانشگاه غیردولتی متکی بر مشارکت فراگیر مردمی در امر آموزش است که نشان‌دهنده یک سازمان دموکراتیک در گستره خاورمیانه و حوزه بین‌المللی است.
دانشگاه آزاد یک دانشگاه دموکراتیک
مطهرنیا گفت : «اگر همواره به دموکراسی به معنای یک شیوه خوب مشارکت محور تاکید و در رهبری جامعه ملی به آن توجه داشته باشیم باید بگویم در امر آموزش عالی ، دانشگاه آزاد اسلامی پژواک بخش مشارکت ملی و همیاری گسترده مردمی در عرصه تلاش عمومی بوده است».
استاد علوم سیاسی اظهار داشت : «ازاین‌رو دانشگاه آزاد اسلامی باید در بارگذاری رشته آینده‌پژوهی و دیگر رشته‌های فرا دیسیپلینی مانند مدیریت دانش فعال‌تر وارد عمل شود چون هم از منظر اقتصادی و هم ازنظر آموزشی، پژوهشی و فرهنگی رشته‌های گره‌گشا در حوزه عمل هستند؛ که می توانند پلی مستحکم و کارآمد بین آموزش و صنعت، باشند. این رشته ها می توانند پلی میانِ دانشگاه و اقتصاد فرهنگی، دانشگاه و صنعت، دانشگاه و حوزه سیاست و.. که ثروت خیز هم هستند؛ قرار می گیرند. دانشگاه آزاد اسلامی، باید به یک دانشگاه نسل سومی دانش‌بنیاد کارآفرین تبدیل شود که نیاز به آینده‌پژوهی در این عرصه و توجه به فرا رشته‌ای‌ها در آن مدنظر قرار بگیرد؛ و برای ساختن دانشگاه نصل جهارمی به عنوان آینده ی پیش روی علم اندیشه و آینده نگاری نماید».
او خاطرنشان کرد: «تنها به‌عنوان یک منبع مطلع خبر می‌دهم که در دانشگاه من به عنوان یک علاقمند و تمامی عزیزانی که در این مهم مسئولیت های گوناگون دارند؛ پی گیر هستیم تا سال آینده در دانشگاه آزاد اسلامی پذیرش دانشجو در رشته آینده‌پژوهی صورت پذیرد».
انتهای پیام/
