«ابوزین کحّال»؛ طبیب مسلمان که 5 قرن پیش از شرایط جراحی نوشت

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا- بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوزین کحّال، پزشک ایرانی قرن نهم هجری است.

از تاریخ تولد و مرگش اطلاعی در دست نیست. درباره زندگی او نیز آگاهی اندکی در دست است. فقط می‌دانیم که در زمان شاهرخ تیموری (807-850ق) می‌زیست و در دوران حکومت او به هرات سفر کرد و در آنجا کتاب شرایط جراحی را نگاشت. اطلاعات درباره ابوزین کحال محدود است به اثر مهمش شرایط جراحی.

او در چشم‌پزشکی نیز مهارت داشت و به این علت به ابوزین کحّال معروف شد اما در کتاب شرایط جراحی خود از روش‌های جراحی چشم مطلبی به میان نیاورده است. این کتاب مشتمل بر 10 مقاله است و هر مقاله مشتمل بر چندین «شرط». مقالات آن به اختصار و درخور فهم مبتدیان نوشته شده است.

مقاله اول در شناختن نسبت بدن و شناختن ارکان و مزاج و اخلاط و قوا و اعضا و شناختن تشریح به طریق کلی و در 22 شرط؛ مقاله دوم در شناختن فصد و آداب آن است و در 26 شرط؛ مقاله سوم در شناختن ترکیب ادویه به طریق سؤال و جواب و صفت طلاها و ضمادها و روغن‌ها در یازده شرط؛ مقاله چهارم در شناختن تفرط الاتصال و شناختن آماس و اسباب آن در شش شرط؛ مقاله پنجم در شناختن اسباب و علامات امراض به طریق کلی در 87 شرط؛ مقاله ششم در شناختن امراض هر عضوی به طریق دقیق در 31 شرط؛ مقاله هفتم در شناختن نبض و اسباب آن در 9 شرط؛ مقاله هشتم در شناختن ترتیب هر علاجی در 109 شرط که در متن آن 101 شرط آمده است؛ مقاله نهم در شناختن گفتنی‌ها که در این فن به طریق کلی به کار آید در 23 شرط؛ مقاله دهم درباره حیوانات گزنده و نحوه درمان گزیدگی‌ها در 26 یا 21 شرط.

نسخه نسبتا کاملی از این کتاب در کتابخانه جامع گوهرشاد مشهد (شماره 799) نگه‌داری می‌شود. گرچه سه صفحه آغازین این نسخه جدید است اما کتاب از شرط هشتم مقاله اول شروع می‌شود و در برگ 237 الف نیز پایان می‌یابد. از شرایط جراحی سه نسخه ناقص نیز در دست است؛ اولی در کتابخانه دانشگاه تهران، دومی در دانشگاه لاهور پنجاب و سومی در دانشگاه لس‌آنجلس کالیفرنیا نگه‌داری می‌شود. گویا ابوزین کحال دو کتاب دیگر به نام‌های رساله نوریه و مصباح العیان در فن کحالی داشته که اثری از آنها بر جای نمانده است.

 انتهای پیام/4104/