در گفتگوی آنا با استاد رسانه تشریح شد؛
سواد رسانه‌ای و مقابله با ویروس کرونا/ پیام‌های ویروسی چیست؟
استاد علوم ارتباطات اجتماعی و رسانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان با اشاره به سواد رسانه‌ای و مقابله با ویروس کرونا گفت: «در تبلیغات فضای مجازی گونه‌ای تبلیغ است که به آن پیام‌های ویروسی یا تبلیغات ویروسی گفته می‌شود.»
گروه استان‌های خبرگزاری آنا - محمد بوشاسب؛ چند روزی است که شیوع ویروس کرونا، قدرت و تأثیرات آن بر اوضاع کشورهای درگیر و جوانب مختلف زندگی مردم، بحث داغ همه محافل بوده و به تبع آن در ایران نیز این ویروس در حال جولان بوده و افکار عمومی را درگیر خود کرده است؛ اما آیا به‌راستی این ویروس چنان که می‌نماید، خطرناک است و یا اینکه تأثیر شایعات و بزرگنمایی‌هاست که کرونا را قدرتمند و کشنده جلوه می‌دهد؟
در این میان برای بررسی دقیق‌تر و واکاوی موضوع، توجه به تأثیر فضای مجازی و شایعات و شاید وجود موقعیت بهره‌گیری از این ابزار برای بهره‌برداری شخصی و نتیجه‌گیری جهت‌یافته برای شخص یا نهاد یا جریانی خاص در داخل یا خارج کشور، مبحثی مهم و قابل تأمل بوده که توجه به آن و چاره‌اندیشی و روشنگری عامه مردم از نظر مراجع ذی‌ربط و مسئولان مربوط دور نبوده و نیست.
در همین راستا نقش اندیشمندان و متخصصان رسانه و فضای مجازی در راستای دفاع آگاهانه و صحیح، نقشی مهم، حیاتی و گره‌گشاست.
فائزه تقی‌پور دکتری علوم ارتباطات اجتماعی و رسانه و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) از اندیشمندان و محققان این حوزه است که درباره تأثیر فضای مجازی و شایعات بر میزان تأثیرگذاری و تلفات ناشی از شیوع این ویروس با خبرنگار آنا در اصفهان به گفتگو نشسته است که در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانیم.
آنا: کرونا چیست؟ آیا یک پیام اجتماعی است یا یک ویروس؟
تقی‌پور: کرونا نوعی ویروس با مشخصه‌های بزرگ‌تر نسبت به آنفلوآنزاست که ترس، نگرانی و اضطراب تشدیدکننده آن بوده و مقابله و کنترل آن قبل از ترس و انتقال پیام‌های ناقص و نصفه‌ونیمه خوانده شده نیاز به آگاهی‌بخشی و پیشگیری دارد؛ بنابراین در شرایط بحرانی و غلبه ترس و نگرانی و تشدید اضطراب حاصل از اپیدمی، غالباً مقابله با آن بسیار سخت و در مواردی حتی غیرممکن است.
آنا: نقش فضای مجازی در پروراندن کاذب این معضل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تقی‌پور: در شرایط کنونی ویروس کرونا به فضای مجازی رخنه کرده است. در تبلیغات فضای مجازی گونه‌ای تبلیغ است که اصطلاحاً به آن پیام‌های ویروسی یا تبلیغات ویروسی گفته می‌شود، یعنی پیام‌هایی که بدون اطمینان به صحت یا نادرستی آنها به هر شکلی منتقل می‌شوند و کاملاً قابل انتقال است و از آنجایی که شاخص‌های اصلی پیام‌های جذاب و قابل انتقال یعنی مبهم‌بودن و ترسناک‌بودن را با خود دارد- البته ترسی که به‌واسطه ناآگاهی به‌وجود می‌آید- اکنون خبرهای مربوط به ویروس کرونا به شکل پیام‌های ویروسی منتقل می‌شوند و این شروع یک موج خبری سریع و پر از هیجان است. دو چیزی که برای مخاطب بسیار جذاب و سرگرم‌کننده است؛ سرعت دریافت و انتقال پیام از یک‌سو و از سوی دیگر هیجانی که به همراه دارد.
آنا: آیا وجود همین سرعت و هیجان باعث ترویج شایعات می‌شود؟
تقی‌پور: این عوامل شایعه را تشدید می‌کند؛ اما علت اصلی ترویج شایعه را از فرمول «شیبوتانی» می‌توان شناخت. وقتی ابهام در زمینه یک موضوع خاص بالا و اهمیت زیادی نیز در همان موضوع خاص وجود داشته باشد، شایعه شکل می‌گیرد. مطابق این فرمول ژاپنی، ابهام ضرب در اهمیت موضوع موجب شکل‌گیری شایعه می‌شود و هرچه شدت این دو خصیصه بالاتر برود، شایعه بزرگ‌تر خواهد بود و متأسفانه اکنون در جامعه ما جنبه‌های ناشناخته موضوع کرونا بالاست و معمولاً در شرایط بحرانی اکثر مردم به جای خواندن و مطالعه‌کردن و کسب اطلاعات، بیشتر به شنیده‌ها بسنده و استناد می‌کنند، غافل از اینکه شنیده‌ها ناقص است و هرکس آن بخشی از اطلاعات خود را که به نظر خودش جذاب‌تر است، منتقل می‌کند.
آنا: جایگاه اهمیت موضوع چیست؟
تقی‌پور: این موضوع در افکار عمومی اهمیت بالایی دارد و وقتی که یک موضوع همه جامعه را درگیر کند و هیچکس نتواند درباره آن احساس امنیت یا جدایی کند، اهمیت آن موضوع اوج می‌گیرد. مثال عینی اینکه الان هیچکس نمی‌تواند ادعا کند من از کرونا در امان هستم، پس اتفاقی که می‌افتد این است که همه در هر طبقه یا موقعیت اجتماعی که باشند، درگیر هستند و چیزی که شناخت و دانشی به آن ندارند، تهدیدشان می‌کند و به این ترتیب اهمیت موضوع بالا می‌رود.
آنا: یعنی بحث کرونا، اکنون یک شایعه است یا واقعیتی است تبدیل‌شده به شایعه؟
تقی‌پور: با وجود میل باطنی همه، ویروس کرونا وجود دارد و سلامتی انسان‌ها را با تهدید مواجه کرده است؛ اما به دلیل اطلاعات کم بین توده مردم، این بحران به‌عنوان مرکز عمل کرده و شایعه در اطراف آن ساخته می‌شود. شبکه‌های اجتماعی نیز بستری برای تولید شایعه در حاشیه موضوع کرونا ایجاد کرده و خیلی از مطالبی که نوشته شده و در گروه‌ها تولید می‌شود، تحلیل علمی دقیقی نیست و فردی که این مطلب را نوشته است، گاه به هیچ منبع یا مرجع دقیقی مراجعه یا استناد نکرده و بیشتر دلنوشته یا تفسیرهای شخصی است؛ اما متأسفانه این مطلب، خیلی سریع و به شکل پیام ویروسی منتقل می‌شود.
آنا: چرا امکان رشد شایعه در فضای مجازی بیشتر است؟
تقی‌پور: پیش‌تر در رسانه‌ها، مخاطب رسانه داشتیم و رسانه، پیام‌ها را به شکل‌های مختلفی به مخاطب منتقل می‌کرد و در بدنه این رسانه‌ها، برای مدیریت خبر، دروازه‌بانی داشتیم. یعنی توسط مدیر سیستم خبری، همه چیز کنترل می‌شد؛ اما در رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی به جای مخاطب، کاربر داریم. در فضای مجازی دروازه‌بانی خبر نداریم؛ بلکه دیده‌بانی خبر داریم. دیده‌بانی خبر و اطلاعات توسط کاربر انجام می‌شود. کاربرها برای تولید و انتخاب خبر، خودشان تصمیم می‌گیرند و خودشان منتقل می‌کنند. معمولاً کاربران، بازخوردها و اثرات پیام تولیدشده یا صرفاً منتقل‌شده خود را نمی‌بینند و به آن توجهی ندارند. چیزی که برای کاربر مهم است، تعداد کپی‌ها و تعداد انتقال‌های خبر است و نه تأثیرات آن؛ اما پیام تولیدشده و انتقال یافته اثر خود را خواهد گذاشت و گاه بیشتر از حد تصور مؤثر خواهد بود.
آنا: برای جلوگیری از شایعه یا رفع و اصلاح اطلاعات غلط منتقل‌شده ناشی از آن چه باید کرد؟
تقی‌پور: پیش از بروز بحران، داشتن آگاهی و مجهزبودن به سواد رسانه‌ای و سواد ارتباطی و سواد مجازی بسیار مفید و مؤثر است؛ اما هنگامی که شایعه بروز کرد و موج رسانه‌ای ایجاد شد، نقش رسانه‌های رسمی و دولتی که برای شهروندان قابل اعتماد و مورد اطمینان است، خیلی مهم بوده و افرادی که در مقایسه با دیگران اطلاعات بیشتری دارند و به نظرشان سایر کاربران در حال مشارکت در امر تولید اخبار ناشناخته و انتقال اشتباه آن هستند، بسیار مهم جلوه می‌کند.
در بحث افکار عمومی و شایعه، پدیده‌ای وجود دارد به نام «مارپیچ سکوت»، به این معنا که وقتی اکثریت جامعه یک‌صدا و هماهنگ درباره موضوعی صحبت یا قضاوت می‌کنند یا نظر می‌دهند، افراد مطلع‌تر یا افراد مطالعه‌گر و مطالبه‌گر سکوت می‌کنند. با اینکه برای توضیحات خود دلیل و منطق درستی دارند و مطمئن هستند که موج غلطی شکل گرفته است؛ اما باز هم به دلیل ترس از انزوا یا طردشدن از سمت دیگران یا به این دلیل که ممکن است یک درصد نظر یا ایده من اشتباه باشد، سکوت می‌کنند. این اکثریت معمولاً به‌طور سطحی مطالعه کرده و به شکل سطحی از رسانه استفاده می‌کنند و بعد از تمام‌شدن موضوع یا بحران، خیلی سریع همه چیز را فراموش می‌کنند.
این افراد، حافظه تاریخی و رویدادی خوبی ندارند و هرگز از این حافظه استفاده مطلوبی نمی‌برند. برعکس اقلیت مطلع چندرسانه‌ای هستند و از پیام‌های رسانه‌ای، گزینش‌های صحیحی می‌کنند. پیام‌های رسانه برای آنها حکم قطعات یک پازل را دارد که سعی می‌کنند بهترین قطعات را انتخاب کنند. در این شرایط، افکار عمومی تحت تأثیر رپرتاژهای پرشور رسانه‌ای قرار می‌گیرد و وظیفه افراد آگاه‌تر، شرکت در بحث‌ها و نظرات گروهی است.
آنا: چه پیشنهادی برای حل این مسئله دارید؟
تقی‌پور: اکنون در شبکه‌های اجتماعی کاربران را به دسته‌های پرمشغله, فراقتی, ماهر, به‌دنبال سرگرمی, تجاری, نگران, بدبین, فعال, غیرفعال, صرفاً مشاهده‌کننده, فورواردکننده و آشوبگر می‌توان تقسیم کرد که معمولاً مخاطبان مطلع در دسته کاربران غیرفعال قرار می‌گیرند. یکی از راه‌های دیگر جلوگیری از این شایعات، برگزاری نشست‌ها و کنفرانس‌های مطبوعاتی با همان موضوع و صرفاً با ارائه دیدگاه‌های منطقی در همان موضوع است. به این لحاظ می‌توان با برگزاری نشست‌های خبری با هدف مشخص تا حدی بحران شایعات و انتقال اخبار نادرست را کاهش داد و قدرت تشخیص بین عامه مردم ایجاد کرد.
انتهای پیام/4103/4062/
انتهای پیام/
با استفاده مجدد از زبالههای زیستی:
