تاریخچه و نقشه جامع شهر پیرانشهر در ویکی آنا

به گزارش خبرنگار حوزه سفر و گرشگری گروه اجتماعی خبرگزاری آنا, پیرانشهر شهری است که در غرب کشور ایران و منتهی‌الیه جنوب‌غربی استان آذربایجان غربی واقع شده است. شهر پیرانشهر به لحاظ مختصات فرهنگی و بخش‌بندی منطقه کُردنشین (منطقه کُردستان) در زمره شهرهای مُکریان به حساب آورده می‌شود.

اکثریت غالب اهالی شهر/شهرستان پیرانشهر را کردها تشکیل می‌دهند که به زبان کردی مرکزی و لهجه مکریانی تکلم می نمایند، اما زبان فارسی نقش خود را به عنوان زبان نوشتاری و زبان مکاتبه ایفا می‌کند.

شهر پیرانشهر با وسعت قرین ۸۴۴/۴ هکتار در مختصات ۴۵ درجه و ۸ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۴۱ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. همچنین بر دشتی گسترده شده‌است که ۱۴۳۰ تا ۱۴۶۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

شهر پیرانشهر با فاصله زمینی ۱۱۰ کیلومتری (هزارگزی) از مرکز استان (ارومیه)، از غرب و جنوب غربی به کوهستان‌های مرتفع ختم می‌گردد. به استثنای این عوارض ارتفاعی، سایر جهات شهر با دشت‌های کم‌عارضه و مسطح ارتباط دارد.

پیرانشهر به دلیل داشتن سنگ‌های گرانیت دارای شهرت جهانی است. ذخایر شناخته شده سنگ‌های گرانیت (سبز، مشکی و سفید) این شهرستان چهار میلیون تن برآورد می‌شود که به لحاظ تنوع رنگ و طرح استحکام در ایران و جهان منحصر به فرد است. سینیتهای سبز پیرانشهر در نوع خود در دنیا منحصربه‌فرد هستند و تنها یک توده کوچک مشابه آن در کشور ایتالیا وجود دارد، به‌طوری‌که در موزه ایتالیا نگهداری می‌شود. شهرستان پیرانشهر پس از منطقه لرستان به عنوان دومین منطقه دارای معادن سنگ گرانیت کشور شناخته شده‌است.

شهر پیرانشهر به دلیل داشتن ۶۰۰ میلی‌متر بارندگی در سال از زیباترین شهرستان کشور به‌شمار می‌رود.این شهرستان به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت ایران با کشور عراق و منطقه خودمختار کردستان و دیگر کشورهای حوزه دریای مدیترانه، یکی از بزرگ‌ترین مراکز تجارت خارجی در ایران است.

از سابقه ی زیست بشری در محیط شهرستان پیرانشهر اطلاع دقیق و مدرک معتبر و مستندی در دست نیست . قدیمی ترین منطقه‌ای که در منابع تاریخی به ان اشاره شده پسوه بعنوان بخشی از شهرستان در دوران ماننایی هاست . نوشته‌های متنوع مرزهای سرزمین مانناییان را به شرح زیر ذکر کرده‌اند : از سمت شمال شرقی حوالی شهر تبریز و در یاچه ارومیه و از جنوب به حدود کرمانشاهان امروزی و از شمال غرب با اورارتو همسایه بوده و از شرق تا حد جنوب غربی دریای خزر کشیده شده‌است . در نتیجه منطقه مکریان که پیرانشهر جزیی از آن است در محدوده ی سرزمینی ماننا قرار داشته‌است در زمان زمامداری اوللوسونو واقعه مهم در مورد منطقه و ماننا، لشکر کشی هشتم سارگون دوم پادشاه آشور به ماننا و اورارتو بود . اوللو سونو در نزدیکی پسوه در راه مهاباد به حضور سارگون رسید و اظهار اطاعت و وابستگی نمود. شاید بهترین مرجع برای این رویداد هزاره ی اول پیش از میلاد کتاب ادوین رایت، تاریخ آذربایجان است . بعد از تاسیس اتحادیه مادها و امپراطوری هخامنشی، اشکانی و ساسانی جز سرزمین ایشان بوده‌است . با آغاز حملات اعراب مسلمان مردم منطقه پیرانشهر در بر ابر آنان ایستادگی کرده، که وجود چند گورستان اصحاب صدر اسلام در منطقه همچون چهل شهیدان و دایه شیخ شاهد این مدعاست . سپس تا یکی دو قرن اخیر سیر تاریخی و ماهیت جمعیتی آن درپاره‌ای از ابهام است . در جریان جنگ‌های ایران و عثمانی این مناطق محل منازعه بوده‌است ودست به دست گشته‌اند . بنا به نوشته ی سید حسن تقی زاده بعلت اهمیت نظامی منطقه در جریان جنگ‌های روس و عثمانی، روسها توسط بلژیکها مستخدم ایران در گمرکخانه‌ها که در حقیقت در تحت نفوذ روسیه بودند، گمرکخانه‌ای در کهنه لاهیجان در جنوب غربی سلدوز برپا کردند . قشون عثمانی‌ها نیز از مرزها گذشت و وارد لاهیجان شده و گمرکخانه را با خاک یکسان نمود و این فقره گویا در حدود سال ۱۳۰ ه . ق بود . عثمانی‌ها در سال ۱۳۲۵ به مناطق مکری، مامش، منگور و سابلاغ نیز وارد شدند . از مطالعات انجام شده در محل، چنین استنتاج می‌شود که بعلت بروز جنگهای منطقه‌ای و ایجاد نا امنی و هرج و مرج در مناطق کردنشین در حدود سال ۱۲۸۰ ه . ش ایل پیران به محل روستای کهنه خانه کنونی آمده و مکان ذکر شده بعلت دارا بودن چشمه آب دائمی، اراضی حاصلخیز کشاورزی و مراتع مناسب برای دامداری جهت سکونت برگزیدند . در سال ۱۳۳۳ ه . ش بر طبق اقدامات دولت موقت، به صورت مرکز بخش درآمده و دارای بخشداری گردید . متعاقب آن در سال ۱۳۳۹ با تاسیس شهرداری در روستای زرگتن رسما بعنوان شهر تلقی شده و به موازات آن بافت فیزیکی شهر به سمت شمال و شرق رو به توسعه نهاد و نام شهر مرزی خانه بروی آن گذاشته شد . در سال ۱۳۴۹ ه . ش نام شهر خانه به پیرانشهر تغییر یافت
برخی نام آبادی پسوه را اخذ شده از واژه اکدی پارسوا به معنای «خطه» و «مرز و کنار» می‌دانند. پارسوا نام سرزمینی است که در ۸۳۴ قبل از میلاد اراضی واقع در جنوب و جنوب غربی دریاچه ارومیه را شامل می‌شده‌است. به نظر می‌رسد شهر بسوی ــ که یاقوت حموی در قرن هفتم آن را شهری از آذربایجان کنار خان خاصبک آورده و حمدالله مستوفی در قرن هشتم آن را یکی از چهار شهر تومان مراغه ذکر کرده‌است ــ همان پسوه امروزی باشد.
آثار برجای مانده از دژهای صخره‌ای در دهستان‌منگور غربی از توابع‌شهرستان‌پیرانشهر، دیرینگی‌این‌منطقه را به هزارۀ ۲ق‌م می‌رساند. بررسی بقایای دژ مسکونی قلات‌شـاه‌که‌بـرفرازکـوه‌لندی‌شیخان یکی‌ازبلندیهـای‌شهرستان پیـرانشهر ــ واقع شـده‌است، آشکار می‌سازد که نخستین سنگ بنای این دژ عظیم و شگفت‌آور در اوایل هزارۀ نخست ق‌م به‌وسیلۀ اقوام محلی پایه‌گذاری شده‌است.

پیرانشهر هر چند فاقد نقطه صفر مرزی بوده ولی واقع شدن در نزدیک نوار مرزی، شهر پیرانشهر را در وضعیتی ویژه قرار داده‌است که همواره مورد توجه دولت‌های مختلف در طول تاریخ بوده‌است یعنی با توجه به جایگاهی که پیرانشهر در مرز ایران و عراق و نزدیکی به خاک ترکیه داشته، یک موقعیت ژئواستراتژیک ممتاز و در عین حال سختی تلقی می‌شده‌است و به همین دلیل از دیرباز نیز داری ۳ پادگان پیرانشهر، جلدیان و پسوه و یکی از پایگاه‌های مهم در کشور ایران بوده‌است.