نمایندگان مجلس دغدغه و نگاه ملی به مسایل محیط زیست ندارند/ سرمایه‌داری امروز ایران، دلال و بدون اخلاق است

محمد امین قانعی راد در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری آنا، در خصوص میزان دغدغه مردم نسبت به محیط زیست و منابع طبیعی اظهار کرد: مسائل محیط زیست زمانی به یک دغدغه عمومی تبدیل می‌شود که مسایل حادتر جامعه حل شده باشد زمانی که مردم درگیر مساله بهداشت، مسکن، آموزش و زندگی روزمره و اصطلاحا درگیر مسایل اجتماعی و اقتصادی هستند چطور می‌توانند به زیبایی طبیعت و محیط زیست فکر کنند.

وی افزود: انسان‌هایی که درگیر نیازهای اولیه هستند اتفاقا یک نیروی اجتماعی را برای تخریب محیط زیست فراهم می‌کنند، زیرا این افراد تصور می‌کنند که باید کمبودهای خود را از طریق تعرض به محیط زیست جبران کنند بنابراین یک فرد روستایی یا عشیره‌ای از منابع طبیعی به صورت کامل استفاده می‌کند بدون اینکه به فکر این باشد که آیا قدرت بازتولید را از منابع طبیعی و محیط زیست نمی‌گیرد بنابراین این افراد چندان دغدغه مسایل محیط زیستی را ندارند زیرا درگیر زندگی روزمره و نیازهای اولیه خود هستند.

رئیس انجمن جامعه شناسی ایران یادآور شد: همچنین سرمایه‌داری امروز ایران، یک نوع سرمایه‌داری دلال و بدون اخلاق است زیرا این بخش از سرمایه‌داری به منابع طبیعی به چشم بهره‌برداری و منفعت از منابع طبیعی و جنگل‌ها و مراتع و استخراج معادن می‌نگرند. به عنوان مثال این نگاه به تخریب جنگل‌ها می‌پردازد تا بتواند از چوب آن در کارخانجات خود استفاده کند حتی بخش سرمایه‌داری و مرفه جامعه که در ظاهر نیازهایشان مرتفع شده و زیبایی طبیعت و محیط زیست برایشان نیز مهم است به یک مخرب زیست محیطی تبدیل شده است و منافع خود را در نظر می‌گیرد و نظارت لازم نیز بر روی عملکرد سرمایه‌داران وجود ندارد زیرا حتی سازمان محیط زیست کنترل لازم را بر روی این افراد و سازمان‌ها ندارد.

این استاد دانشگاه رابطه مردم و دولت را در این میان تعیین کننده دانست و گفت: گویا مردم فکر می‌کنند که منابع طبیعی اموال دولت است و می‌گویند خوب است که این غنیمت را به نفع خود تصرف کنند و حتی اگر منابع طبیعی و زیست محیطی را حیف و میل کنند به کسی جز دولت ضرر نزده‌اند، بنابراین هنوز دیدگاه سنتی «یک مو از خرس کندن غنیمت است» در بین مردم رواج دارد و تعارض مردم و دولت‌‌ها به صورت تاریخی در فرهنگ ما ریشه دارد.

وی ادامه داد: این دیدگاه سنتی و مخرب مردم نیز تعرض به منابع طبیعی را به همراه می‌آورد چون دولت در کشور نقش بسیاری در اقتصاد دارد و بسیاری از شرکت‌های اقتصادی ما نیز دولتی هستند و به دلیل ارتباط با دولت تصور می‌کنند که یک حاشیه امن برای خود دارند زیرا این سازمان‌ها و شرکت‌های اقتصادی دولتی یا به قدرت و یا به دولت متصل هستند. در ایران چیزی به نام کنترل دولت توسط خود دولت شکل نگرفته است گویا بخش دولتی آزاد است که هر کاری را انجام دهد و فقط نظارت و کنترل باید بر روی مردم و بخش خصوصی یا کسانی که به دولت وابسته نیستند صورت گیرد.

قانعی راد گفت: به دلیل بالا بودن سهم دولت در فعالیت‌های اقتصادی و اجرای پروژه‌های توسعه، دولت نیز احساس نمی‌کند که باید بر روی خود نظارت و کنترل داشته باشد برای همین سه نیروی عمده اجتماعی از جمله دولت، بخش خصوصی و سرمایه‌داری و توده‌های مردم محروم از امکانات زندگی در جهت تخریب محیط زیست عمل می‌کنند و اینجا نیاز به نیروهایی وجود دارد که بتوانند خود را از جاذبه این سه نیرو خارج کنند. امروز طبقه متوسط فرهنگی در حال چنین کاری است و قشر تحصیلکرده‌ بدون وابستگی به سازمان‌های دولتی و فعال در بخش دانش و علم این کار را بر عهده دارند و می‌توانند آگاهی‌های لازم را در جامعه ایجاد کنند البته اضطرارهایی که در جامعه ایجاد شده تاثیر خود را می‌گذارد که اگر تحت تاثیر آن اضطرارها مانند خشک شدن ارومیه، خشک شدن زاینده رود، خشک شدن هور العظیم، کاهش منابع آب زیرزمینی و در خطر قرار گرفتن کشاورزی در بخشی از مناطق کمبود نزولات جوی که حتی تهدید برای مصرف آب شرب شهرها و کاهش سطح آب منجر می شود و مسایلی از این دست مسایل حاد تا حدی باعث شده که دولت به تکاپو افتد.

این استاد جامعه شناسی افزود: دولت باید عزم راسخ داشته باشد و بخش بسیاری از احیای مطالبات مردمی از سوی مجالس قانون‌گذاری باید اعمال شود که متاسفانه دغدغه نمایندگان مجلس امروز ما مسایل محیط زیست و منابع طبیعی نیست به طوری که حتی برخی از کاندیداهای نمایندگی مجلس وعده‌ها و شعارهایی متضمن تخریب محیط زیست می‌هند و چه بسا که با همین شعارها نیز رای مردم را کسب می‌کنند به عنوان مثال وعده‌هایی از قیبل تکمیل سد،‌ توسعه جاده و انتقال آب به استان و منطقه خود را ارائه می‌دهند بدون اینکه در این موارد کار علمی و کارشناسی و تحقیقاتی صورت داده باشند. متاسفانه نمایندگان مجلس به موضوعات محیط زیستی به صورت موضعی و استانی و مقطعی توجه می‌کنند و می‌‌خواهد به صورت مقطعی مشکلات را حل کنند. نمایندگان مجلس شورای اسلامی نگاه سرزمینی و ملی به مسایل و مشکلات کشور ندارند.

وی تاکید کرد: نمایندگان مجلس به جای اینکه برای اصلاح سیاست‌های نادرست به دولت فشار آورند در موضوعاتی مانند آب و محیط زیست، خود به عنوان یک نیروی فشار عمل می‌کنند به طوری که دولت را به سمت خواسته‌های ناثواب خود هدایت می‌کنند. دولت ما امروز درگیر برخی مشکلات بزرگ است مسایلی که باید کم و بیش در مورد آنها اجماع ایجاد شود به عنوان نمونه امروز مساله برجام جزو یکی از اولویت‌های سیاسی کشور است به طوری که مساله برجام هنوز برای کشور مساله مهمی است که هنوز به طور کامل حل نشده است.

قانعی راد تصریح کرد: مساله برجام در مورد فعالیت‌های هسته ای ایران با جهان و بحران‌های منطقه‌ای است که امروز ایران با آن دست و پنجه نرم می‌کند. بحران‌های منطقه‌ای خصلت نظامی و امنیتی دارد و اینها جزو عوامل بازدارنده هستند، دیگری اینکه، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور به عنوان دستگاه اندیشه دولت، یکی از مهم‌ترین دستگاه‌های کانون تفکر دولت است که متاسفانه این دستگاه نیز برای مدتی تعطیل بود و اخیرا هم که فعال شده است درگیر الزامات تدوین سریع برنامه ششم توسعه است و حتی مقداری هم در این برنامه عجله می‌کند زیرا این دستگاه نتوانسته به گونه‌ای که 10 سال پیش فعالیت داشته دوباره عمل و مجددا خود را بازسازی کند و کارشناسان خود را از دست داده است.

وی ادامه داد: سازمان‌های دیگری غیر از سازمان حفاظت از محیط زیست نیز با مسایل زیست‌محیطی مواجه هستند مثلا وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی با آب و مراتع و جنگل‌ها مواجه است و اقداماتی نیز در این زمینه انجام می‌دهند اما مشکل‌شان نگاه بخشی به مسایل است به عنوان مثال هنوز مساله آب بین وزارت نیرو و جهاد کشاورزی حل نشده است که حدود مرز مسئولیت این دو دستگاه چگونه است بر همین اساس از حیث اسمی ما سازمان‌های متعددی را داریم که با مسایل زیست محیطی مواجه هستند و در موردش در حال فعالیت هستند و تنها سازمان حفاظت محیط زیست نیست اما هنوز بین آنها همگرایی لازم شکل نگرفته است.

قانعی راد تاکید کرد: موقعیت سازمان حفاظت از محیط زیست باید ارتقاء پیدا کند و در تصمیم گیری‌ها و سیاست‌ها از ضمانت اجرایی بیشتری برخوردار باشد و بتواند در مرحله اول کار خود دولت را کنترل کند چون دولت کنشگر اصلی اقتصادی در این کشور است و فعالیت‌های توسعه در ایران را انجام می‌دهد لذا نظارت بر کار دولت و شهرداری‌ها باید صورت گیرد.

وی ادامه داد: نظارت بر شهرداری‌ها از سوی شوراهای شهر مساله مهمی است که باید شوراهای اسلامی شهر نیز بر کار آنان نظارت کنند منتها در این میان با پیچیدگی هایی مواجه هستیم حتی افرادی که در شورای اسلامی شهرها حضور دارند زیاد حساسیت ندارند و چه بسا که در برخی موارد منافعی هم دارند. خود همین افراد که منفعت دارند اجازه نمی‌دهند که برخورد قاطعی با موضوع تخلفات شهرداری صورت گیرد زیرا پای منافع شخصی‌شان در میان است. شوراهای شهر در برخی موارد از ضوابط زیست محیطی تخطی کردند بنابراین نمی‌توانند تخطی شهرداری‌ها را مشهود کنند که شهرداری‌ها با محیط زیست اطراف شهرها چه می‌کنند.

این استاد دانشگاه گفت: اگر به تهران توجه کنیم می‌بینیم تمام مناطق ییلاقی اطراف شهر تهران به منابع ساخت و ساز تبدیل شده است. البته مشکلاتی که در بخش اقتصادی داشتیم سرمایه‌گذاری را متوجه بخش زمین و مسکن کرده است چون یک اقتصاد تولیدی فعال نداشتیم و اقتصاد دانش در کشور شکل نگرفته است و ما فاقد تکنولوژی بالا هستیم به همین دلیل به جای اینکه سرمایه گذاری‌های ما برای ارتقاء تکنولوژی صنعتی در عرصه صنایع خودرو و بهره برداری از منابع نفت بتواند خام فروشی کند به سمت ساخت برخی فرآورده‌های ثانوی از نفت و گاز و معادن دیگری که در کشور وجود دارد حرکت کنیم چون به آن سمت نمی‌رویم و حتی در برخی موارد با رکود مواجه هستیم و از طرفی نیز حجم واردات از چین و سایر کشورها به ویژه در هشت سال دولت نهم و دهم باعث شد بخش اقتصادی ما توانمند نباشد و پول‌ها به سمت دیگری رود. همچنین بخشی از این پول‌ها نیز به خارج از کشور انتقال پیدا می‌کند که یکی از مهمترین عرصه‌های سرمایه گذاری با سوددهی بالا است و این باعث شده که تمام مناطق اطراف تهران که حالت ییلاقی و روستایی داشتند زمین‌هایشان به قیمت خیلی بالایی برسد و ساخت و ساز شود و در برخی شبه روستاها نیز برج‌های عظیمی ساخته شود.

وی یادآور شد: شهرداری هم در این میان منافعی دارد که چه بسا بگوید برای توسعه شهر به این پول‌ها نیاز دارم و از این توسعه بازار زمین و مسکن نیز منتفع می‌شود و خود یکی از عوامل گسترش این بازار هستند که این باعث شده که کل زمین‌های کن و فرحزاد را از دست بدهیم و حتی ورودی‌های هوا در اطراف شهر تهران با ساخت و ساز برج‌ها گرفته شده است به طوری که امروز تهران ریه تنفسی ندارد و نظارتی روی عملکرد شهرداری‌ها وجود ندارد.

رئیس انجمن جامعه شناسی ایران گفت: با توجه به موارد یاد شده شخص شهردار بسیار قدرتمند است در مواردی دولت نمی‌تواند شخص شهردار را کنترل کند مثلا وزارت راه و شهرسازی چه مقدار می تواند روی الگوی شهرسازی ما تاثیرگذار باشد؟ بنابراین نهاد و مرکزی نیست که به صورت ملموس بر کار شهرداری‌ها نظارت کند و در نتیجه شهرداری‌ها جزو نیروهایی هستند که خواسته و ناخواسته به تخریب محیط زیست روی می‌آورند.