رویان تنها محدود به ناباروری و جنین نیست/ همدلی و تلاش جهادی منجر به پیشرفت رویان شد

به گزارش خبرنگار حوزه علم، فناوری و دانش بنیان گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، عبدالحسین شاهوردی در برنامه رادیو گفتگو در خصوص شکل‌گیری پژوهشگاه رویان گفت: جهاد دانشگاهی مولود انقلاب است. یکی از دستاوردهای انقلاب در عرصه علمی، جهاد دانشگاهی است. جهاد دانشگاهی رسالتی را به عهده داشت که بتواند نیازهای جامعه را با سرعت بیشتر اما با روش‌های علمی پاسخ دهد. یکی از دستاوردها و محصولات  جهاد دانشگاهی، پژوهشگاه رویان است.

وی افزود: در دهه 60 افرادی که برای درمان ناباروری به کشورهای خارجی می‌رفتند، بسیار زیاد بودند.  مسائل فرهنگی و مشکلات متعددی در بحث‌های ناباروری حاکم است. این مشکل هزینه‌های زیادی را به جامعه و خانواده‌ها تحمیل می‌کرد و بسیاری از خانواده‌ها نمی‌توانستند هزینه‌های درمان در کشورهای خارجی را بدهند.  جهاد دانشگاهی در این عرصه ورود پیدا کرد. زنده‌یاد دکتر کاظمی آشتیانی با شور و شوق غیرقابل وصفی در این عرصه ورود پیدا کرد تا بتواند این گرفتاری و مشکل را حل کند. بعد از برگزاری نشست علمی در دانشگاه علوم پزشکی ایران، کاظمی آشتیانی که رئیس جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران بود، مسئولیت رویان را نیز برعهده گرفت.

رئیس پژوهشگاه رویان بیان کرد: سال 69 یا 68 بود که جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران وارد عرصه رویان شد و هم‌زمان با مجموعه مرکز ناباروری یزد شروع به کار کرد. البته مرکز ناباروری یزد زودتر از پژوهشگاه رویان شروع به کار کرد. یکی از دلایل موفقیت در این مسیر همکاری ما با جهاد دانشگاهی بود. نگاه جهاد دانشگاهی تنها به خدمات تخصصی نبود چراکه این دانش روز دنیا و دانش نوینی بود. حدود چهار دهه از عمر دانش درمان ناباروری در دنیا می‌گذرد. کشور به سرعت وارد این عرصه شد و بعد از سه دهه کار کردن در آن به نتایج خوبی رسید.  در این مدت علم و دانش درمان ناباروی به خوبی در کشور توسعه یافت. در تربیت نیروی انسانی و پژوهش عملکرد مناسبی داشتیم.

کار عملی و تجربه نیازهای اولیه پیشرفت در درمان ناباروری

شاهوردی مطرح کرد: بسیاری از مباحث علم درمان ناباروری را نمی‌توان با یک مقاله و کارگاه به دست آورد و نیازمند کار علمی و تجربه است. نخستین فرزند حاصل از لقاح خارجی در انگلستان به دنیا آمد، تکنیک‌های درمان ناباروری روز به روز رشد پیدا کرد. این روش‌ها حاصل پژوهش‌های است که در این عرصه انجام شده است. در ایران نیز تحقیقات علمی خوبی در این حوزه انجام شد و دانشجویان ماهری نیز تربیت شدند.  امروزه در اکثر استان‌های کشور مرکز ناباروری دایر است و افراد در بخش خدمات تخصصی نیازی به مراجعه به  استان دیگری را ندارند.

وی افزود: امروز نه‌تنها بیماران ما برای درمان به خارج نمی‌روند بلکه میزبان جمعیت قابل توجهی از بیماران خارجی هستیم که برای درمان به ایران می‌آیند. از آنجایی که ایران یک کشور اسلامی بوده و  مقیداتی دارد، مسائل اخلاق پزشکی در آن حاکم است. بسیاری از مسلمانان دوست دارند در چنین مراکزی درمان شوند. از سوی دیگر پیشینه پزشکی در کشور ما یک قدمت طولانی دارد و اعتماد خوبی در منطقه به خصوص به حوزه پزشکی داریم.  این امر باعث شده که توریست‌ها در قالب توریسم درمانی به کشور بیایند. 

هزینه درمان ناباروری برای ایرانیان 7 میلیون تومان است

رئیس پژوهشگاه رویان بیان کرد: هزینه‌های درمانی در کشور ایران  کف هزینه‌هایی است که در کشورهای دیگر برای ناباروری هزینه می‌شود. هزینه درمان ناباروری در اروپا یا آمریکا بین 6 تا 8 هزار دلار باید است، در حالی که در کشور ما بین 3 هزار تا 3 هزار و 500 دلار هزینه دارد. هزینه درمان ناباروری برای هم‌وطنان به مراتب کمتر بوده و حدود 7 میلیون تومان است. نگرش ما در این مسیر پژوهش، آموزش و خدمات تخصصی است. دریافت مجوز یک مرکز تحقیقات علوم سلولی از شورای گسترش وزارت بهداشت یکی از نخستین گام‌های ما در این مسیر بود. تجربه پژوهشگاه رویان در زمینه ناباروری یا  پزشکی تولید مثل، به محققان جرئت ورود به عرصه‌های دیگر را هم داد. نگاه ما در بحث سلول‌های بنیادی کاربردی است. 

شاهوردی در خصوص سلول‌های بنیادی گفت: سال 1998 نخستین رده از سلول‌های بنیادی انسان در دنیا به ثبت رسید و طی دو دهه بعدی بحث سلول درمانی، پزشکی ترمیمی و پزشکی بازساختی و سپس ژن درمانی مطرح شدند.  اگر ما در این عرصه‌ها ورود پیدا نکرده بودیم، اگر تجربه جنین‌شناسی و ژنتیک را در پزشکی تولید مثل نداشتیم، نمی‌توانستیم به عرصه سلول‌های بنیادی ورود پیدا کنیم. اگر تجربه کار با سلول را نداشتیم، امکان ورود به مبحث ژن درمانی را نداشتیم. دستکاری‌های ژنتیکی در حال حاضر روی مدل‌های حیوانی صورت می‌گیرد. همزمان با ژن درمانی، بحث بیوتکنولوژی نیز مطرح شد که در مجموعه رویان دنبال می‌شود.

وی افزود: با نگاه سلول درمانی به دنبال بحث همانندسازی و تولید حیوانات تراریخت بودیم. ماحصل کار در این مدت سه پژوهشکده شده یا مرکز تحقیقاتی شده که موفق به اخذ مجوز آنها  از وزارت بهداشت شدیم. دو مورد از این پژوهشکده‌ها در تهران مستقر است و پژوهشکده بیوتکنولوژی نیز در اصفهان قرار دارد.  پژوهشکده بیوتکنولوژی اصفهان با شناسایی و دور اندیشی دکتر کاظمی آشتیانی شکل گرفت و در حال حاضر حدود 80 نفر در آن مجموعه کار می‌کند. یکی از اتفاقات خوبی که در این پژوهشکده افتاد فعالیت همزمان مراکز تحقیقاتی در کنار مراکز خدماتی تخصصی است. سوژه تحقیقات از درون دل این مراکز خدمات تخصصی می‌آید، در گروه‌های پژوهشی مستقر در مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده‌ها کار می‌شود و نتایجش به مراکز خدمات تخصصی برمی‌گردد.

80 مرکز ناباروری در ایران مستقر است

رئیس پژوهشگاه رویان مطرح کرد: حدود 80 مرکز ناباروری در کشور مشغول به کار هستند. بسیاری از بیماران در مراحل اولیه به رویان استان خودشان مراجعه می‌کنند و در صورتی که جوابی نگیرند به پژوهشگاه رویان می‌آیند که درصد موفقیت این مرکز با بهترین مراکز صاحب این دانش در دنیا رقابت می‌کند.  زنده‌یاد کاظمی آشتیانی همیشه مطرح می‌کرد که در اروپا نتایج مراکز ناباروری را روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشر می‌کنند تا مردم با آگاهی مرکزشان را انتخاب کنند، چرا؟ چون هزینه می‌کنند. 

رویان در ایران؛ از فرش تا عرش

شاهوردی در پاسخ به این پرسش که چگونه پژوهش‌ها و تحقیقات را به روز نگه می‌دارد، گفت: نیت زنده یاد کاظمی آشتیانی و تلاش همکارن در پژوهشکده رویان این است که سری در سرها دربیاوریم، به عبارت دیگر جامعه علمی پذیرای ما باشد. تلاش دوستان در کنار برنامه‌ریزی و دوراندیشی باعث شد که پژوهشگاه رویان افتخاراتی را برای مجموعه جهاد دانشگاهی و برای کشور به ارمغان آورد. در سال‌های اولی که مجموعه شکل گرفته بود، نگاه انجمن بین‌المللی خاورمیانه در زمینه ناباوری این بود که در کشور ما حتی امکانات سمعی و بصری هم وجود ندارد. تبلیغات خارج از کشور از ما نمی‌پذیرفتند، محققان و متخصصان ما را به عنوان یک سخنران قبول نداشتند. اگر نتایج تحقیقی انجام اعلام می‌شد آن را ساختگی می‌خوانند. میزبانی کنگره سالیانه  گردشی است و زمانیکه اعلام کردیم ایران خواهان میزبانی است، شرط‌ها بسیاری گذاشتند که امکان انجام آنها نبود. بنابراین به این فکر افتادیم که کنگره و جشنواره‌ای برای خودمان داشته باشیم.  بیستمین دوره کنگره رویان امسال با حمایت همان کنگره و شر‌کت‌ها برگزار شد.

وی در خصوص صادرات محصولات پژوهشگاه رویان بیان کرد: همکاران ما به خیلی از کشورها مثل هند رفته، مشاوره داده‌اند، کارگاه برگزار کرده‌اند. اولین دوره‌ای که قصد برگزاری این کنگره رویان را در کشور برگزار کنیم، بسیاری با شک و تردید در آن شرکت کردند اما زمانی که فضا را دیدند، وارد بحث تحقیقات شدند و از آزمایشگاه‌ها بازدید کردند رویکردشان تغییر کرد. در حال حاضر تعداد قابل توجهی از مقالاتی که به این کنگره  ارائه شده، از کشور خودمان است.

رئیس پژوهشگاه رویان مطرح کرد: از سوی دیگر اعتماد مردمی به این حوزه جلب شد و حمایت‌هایی  از سوی مقام معظم رهبری در این عرصه‌ها صورت گرفت. تعریفی که مقام معظم رهبری از پژوهشگاه رویان داشت، مسئولیت ما را در پژوهشگاه دو چندان می‌کند چراکه باید این اعتماد را حفظ کنیم. بعد از سه دهه کار کردن، تمام دوستان من در پژوهشکده رویان به این نتیجه رسیدند که تنها با تلاش کردن و به روز کار کردن می‌توانند پاسخ این اعتماد را بدهند. این اعتماد از سوی دیگر مسئولیت ما را سنگین‌تر می‌کند. نمی‌توان قمیتی روی  این اعتماد  گذاشت و باید با چنگ و دندان  آن را حفظ کرد. زمانی که نخستین رده سلول‌های بنیادی در پژوهشگاه ثبت شد از وزارت بهداشت چند برای ارزیابیگروه آمدند. یکی از همکارانی که فارغ‌التحصیل این حوزه از کشورهای خارجی بود، در این باره گفته بود که کار بزرگی کردند یا دروغ می‌گویند. یعنی شرایطی در کشور حکمفرما بود که حتی متخصصان داخلی نیز اعتقاد و اعتمادی به ما نداشتند.

بعد از چهار دهه کار در حوزه ناباروری، این خودباوری در کشور ایجاد شده است. این امر از طریق میدان دادن به جوانان، اعتماد به جوانان و واگذاری کار به آنها صورت گرفت.

همدلی، همراهی و تلاش جهادی منجر به پیشرفت رویان شد

شاهوردی گفت: یکی از مدعوین نخستین کارگاه سلول‌های بنیادی دکتر شولر از آلمان بود که کارهای بزرگی در عرصه سلول‌های بنیادی انجام داده بود. وقتی کارهای پژوهشگاه را دید گفت نیازی به آمدن من نبود، شما همه چیز را می‌دانید. بعد از چهار دهه کار در حوزه ناباروری، این خودباوری در کشور ایجاد شده است. این امر از طریق میدان دادن به جوانان، اعتماد به جوانان و واگذاری کار به آنها صورت گرفت. این جوانان کار را دست خودشان گرفتند، در این زمینه تلاش کردند و سعی کردند در هر کاری که انجام می‌دهند «نمونه» باشند. به عبارت دیگر این اعتماد و اعتقاد با این تلاش شبانه‌روزی، به حقیقت پیوست تا زمانی که این همدلی، همراهی و تلاش  جهادگونه صورت بگیرد، پیشرفت‌های بیشتری در این عرصه رخ خواهد داد. 

وی در پاسخ به این پرسش که چه ساختارهایی برای مراکز ایجاد شده تا با تشخیص خود موضوع تحقیقات خود را انتخاب کنند، گفت: سازوکارهایی در وزارت بهداشت شکل گرفته اما تا به حال رصدی در این خصوص صورت نگرفته، این ادبیات که نتایج و میزان موفقیت سالیانه مراکز رصد و اعلام شود، در کشور ایجاد نشده اما اطلاع‌رسانی در فضای مجازی، سایت‌ها، و رسانه‌ها باعث شده که مردم آگاهانه انتخاب کنند. با این حال روش انتشار عملکرد و میزان موفقیت مراکز روشی علمی است.

رویان به ناباروری و جنین محدود نیست

 رئیس پژوهشگاه رویان در پاسخ به این پرسش که پژوهشگاه رویان در چه حوزه‌های دیگری فعالیت می‌کند، بیان کرد:  رویان تنها در حوزه جنین و ناباروری کار نمی‌کند و در حال حاضر در حوزه‌ سلول‌های بنیادی، سلول درمانی و ژن درمانی هم ورود کرده است. در حوزه بیوتکنولوژی هم با محور همانندسازی و بحث تراریخت‌ها شروع به کار شده است.  برای پژوهشگاه رویان برنامه استراتژی به نام پزشکی آینده تعریف شده که در دستور کار قرار دارد. پزشکی آینده در واقع یک علم اجدادی دارد که همان پزشکی تولید مثل است. رویان به عرصه‌های جدیدی ورود کرده است که یکی از انها پزشکی بازساختی است.

شاهوردی مطرح کرد: بخشی از پزشکی بازساختی سلول درمانی و بخش دیگر ژن درمانی است. رویکرد ما در بحث سرطان متفاوت است چراکه درمان این بیماری در دنیا متقاوت شده است. پرسونال مدیسن یا پزشکی مبتنی بر فرد یکی از بحث‌های مطرح در جهان به شمار می‌رود. یعنی اگر بخواهند شیمی درمانی کنند ابتدا فرد را از نظر ژنتیکی بررسی می‌کنند، اثر آن دارو را بررسی می‌کنند، مثل سابق نیست که یک دارو را برای انواع یک بیماری تجویز کنند. ممکن است دوز و نوع دارو در افراد مختلف، متفاوت باشد. یکی از محورهای جدیدی که پژوهشگاه رویان به آن وارد شده‌، بحث پزشکی مبتنی بر فرد است که زیرساخت‌های ان ایجاد شده است. با کمک خیرین در بابل یک پایگاه تحقیقاتی سرطان راه‌انداری شده است. یک برنامه و محور تحقیقاتی در پژوهشکده سلول‌های بنیادی‌ در نظر گرفته شده که سلول‌های بنیادی سرطانی نام دارد.

درمان سرطان از طریق سلول‌های بنیادی

وی افزود: وقتی قدرت تکثیر سلول‌های بنیادی از حد خارج می‌شود و بیش از اندازه تولید می‌شوند، سرطان ایجاد می‌شود. بنابراین اگر این سلول شناسایی شده و خاموشش شود، سرطان درمان می‌شود. این یکی از برنامه‌هایی است که در پژوهشکده سلول‌های بنیادی دنبال می‌شود. علوم شناختی یکی از موضوعات مطرح در جهان امروزی است. پژوهشگاه رویان دپارتمان تحقیقاتی علوم اعصاب و علوم شناختی دارد که بیماری‌هایی چون ام‌اس، پارکینسون و مشکلات سیستم اعصاب در آن بررسی می‌شود. تجربیات خوبی در این حوزه کسب شده و این حوزه نیز به عنوان یکی از دپارتمان‌های جدید پزشکی آینده در برنامه استراتژیک پژوهشگاه جای دارد.

رئیس پژوهشگاه رویان گفت: پژوهشگاه رویان در حوزه‌های دیگر نیز زیرساخت آماده کرده و تحقیقات انجام داده است. ابتدا در هر حوزه‌ای باید تولید دانش کرد که در آزمایشگاه صورت می‌گیرد. سپس به کاربرد دانش می‌رسیم. لایه میانی در این بین وجود دارد که ترجمان این دانش تولید شده به کاربردی شدن می‌رسد. ابتدا در آزمایشگاه سلول را ارزیابی می‌کنیم، ترجمان آن را در مدل حیوانی بررسی می‌کنیم  و اگر پاسخ مثبت دریافت شد ترجمان آن را روی انسان انجام می‌دهیم. این ترجمان در مدل‌های انسانی فارهای مختلف دارد که با رعایت اخلاق و مجوز وزارت بهداشت انجام می‌شود.

شاهوردی بیان کرد: بعضی از تحقیقات پژوهشگاه رویان وارد فاز کارآزمایی بالینی شده و در حال اخذ مجوزهای لازم برای تبدیل شدن به روتین درمانی است.  در خصوص انواع سلول‌های بنیادی، از سلول بنیادی خون بند ناف گرفته تا سلول‌های بنیادی بزرگسال مثل مغز استخوان و  سلول‌های بنیادی چربی در پژوهشگاه رویان کار شده است. این روش‌های درمانی در حوزه بیماری‌های استخوان و غضروف به خصوص در بحث مفاصل نتایج بسیار خوبی داده‌اند. 

از آلزایمر و ام‌اس تا لک و پیس و سوختگی قرنیه

وی در پاسخ به این پرسش که آیا پژوهشگاه رویان در حوزه HIV نیز فعالیتی داشته است، گفت: خیر، در این حوزه فعالیت زیادی نداشته‌ایم.  در زمینه‌های استخوان و غضروف ورود پیدا کردیم، در بیماری‌های عصبی مانند ام‌اس، آلزایمر و پارکینسون مطالعاتی انجام شده که در مدل ترجمان حیوانی قرار دارند.  در حوزه‌ قلب و عروق، انسداد عروق، اندام تحتانی و پوست تحقیقات خوبی صورت گرفته است. در حوزه سوختگی قرنیه نیز کار کرده‌ایم، در حوزه شبکیه تحقیقات در فاز مدل حیوانی قرار دارد که نتایج خوبی حاصل شده است.  یکی از مشکلات بیماری‌های چشم، شبکیه است، به همین دلیل تحقیقات در این حوزه را شروع کرده و  وارد کارآزمایی بالینی شدیم. در حوزه پارکینسون نیز تحقیقاتی انجام شده و در فاز حیوانی قرار دارد، گفتنی است که تحقیقات در این حوزه در جهان نیز از سال گذشته شروع شده است. این امر نشان می‌دهد فاصله پژوهشگاه با دنیا زیاد نیست.

رئیس پژوهشگاه رویان مطرح کرد: تحقیقاتی در خصوص بیماری لک و پیش انجام شده و مجوزهای اولیه آن از وزارت بهداشت گرفته شده است. یک شرکت دانش‌بنیان در این خصوص راه‌اندازی شده که اتاق‌های تمیز بسیار به روزی را برای فرآوری سلول‌ها طراحی کرده‌اند. در حوزه سلول‌های مزانشیمی نیز فعالیت‌هایی صورت گرفته و در زمینه سوختگی‌ها و اسکارها نیز با استفاده از روش سلول فیبروبلاستی کار شده است. مطالعه تحقیقاتی با شرکت بنیاخته‌های رویان شروع کردیم که از سلول‌های بنیادی خون بند ناف برای بیماری‌های فلج مغزی استفاده می‌شود.

شاهوردی درباره همانندسازی جانوران گفت: در وهله اول به این عرصه وارد شدیم و قصد دستیابی به دانش آن را داشتیم. این حوزه دانش بسیار پیچیده‌ای دارد و کشورهای انگشت شماری در این حوزه پژوهش انجام می‌دهند. در روش همانندسازی اگر بخواهید از پوست سلولی بگیرید و آن را داخل تخمک بدون هسته‌ای قرار دهید باید با استفاده از فرایندهای خاصی، جنین را شبیه‌سازی کنید. سپس آن را به رحم جایگزین منتقل کرده تا موجود زنده‌ای ایجاد شود. ابتدا در حوزه سلول‌های بنیادی کار کردیم اما سرعت  پیشرفت علم در این حوزه بسیار بالا بود و حوزه‌های دیگر چون سلول‌های بنیادی جنینی، سلول‌های پرتوان و سلول‌های القایی مطرح شد. از سوی دیگر مشکلاتی چون رد پیوند ایجاد شد. هر کدام از این حوزه‌ها یک دانش است. هر کدام یک تجربه است.

نجات یک گونه در خطر انقراض با همانندسازی

وی افزود: از تجربه همانندسازی و تراریخت در صنعت دام‌پروری استفاده شد و یک قوچ قُمشلو (حیوان در حال انقراض در منطقه اصفهان) به دنیا آمد. سلولی از گوش این حیوان گرفته شد، وارد تخمک بدون هسته یک گوسفند معمولی شده، نطفه به رحم جایگزین منتقل شد و مارال به دنیا آمد. از این روش در دنیا برای  پرورش حیوانات با ویژگی‌های نژادی خوب استفاده می‌شود. این امر می‌تواند به اقتصاد کمک کند، برای مثال اگر  یک خانواده روستایی سه یا چهار  بزها با ویژگی نژادی خوب داشته باشد که روزی چهار لیتر شیر بدهند، از نظر اقتصادی به صرفه است.

رئیس پژوهشگاه رویان مطرح کرد: در حوزه واکسن‌ها تغییرات زیادی صورت گرفته و نمونه‌های زیادی از طریق  رده‌های سلول بنیادی  تولید می‌شود.  پژوهشگاه رویان سعی در تکمیل چرخه تولید دانش و کاربرد آنها دارد.  برج تجاری‌سازی رویان و مرکز رشد آن چندی پیش افتتاح شد. در این مجموعه حدود 10 شرکت دانش بنیان و هشت هسته‌ فناور فعالیت می‌کنند. امیدواریم بسیاری از نیازهای حوزه ناباروری و سلول‌های بنیادی رفع شود، این شرکت‌ها علاوه بر اشتغال‌زایی، تولید نیز دارند و می‌توانند نیاز جامعه را برطرف کنند. همواره به دنبان دستیابی به منابع مالی پایدار از طریق تولید دانش و فروش دانش آن بوده‌ایم.

شاهوردی گفت: خیرین زیادی در کشور داریم که در حوزه‌های زیادی فعالیت می‌کنند اما باید تغییر نگرشی در فعالیت‌های آنها صورت بگیرد. خیرین باید در تربیت دانشجو، تولید علم و پژوهش فعالیت کنند، وقتی اشتغال پایدار وجود داشته باشد توسعه پایدار نیز پدیدار می‌شود. با خرید دانشمند نمی‌توان کار علمی پایدار انجام داد باید دانشمند تربیت کرد. پژوهشگاه رویان مؤسسه خیرین سلامت رویان را راه‌اندازی کرده است.  مرکز تحقیقات دیابت نیز در رویان شکل گرفته است چراکه این بیماری یکی از گرفتاری‌های جامعه امروزی به شمار می‌رود. مجموعه ما به کمک صندوق سرمایه‌گذاری لوتوس، صندوق خطرپذیری راه‌اندازی کرده است که از شرکت‌ها حمایت می‌کند. 

انتهای پیام/4021/