نظارت شورای نگهبان بر انتخابات و تدوین قوانین

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری آنا، شورای نگهبان در نظام جمهوری اسلامی ایران یکی از مهم‏ترین نهادهای حکومتی می باشد که قانون اساسی به آن اختیارات و وظایف مهمی را سپرده است. نمونه بارز آن این است که تمامی مصوبات مجلس شورای اسلامی پیش ‌از لازم‌الاجرا شدن، نیازمند تایید این شورا است تا از بروز هرگونه مغایرتی با موازین شرعی و قانون اساسی جلوگیری بعمل آید.وظیفه ی دیگر شورای نگهبان که بسیار مهم است تایید صلاحیت نامزد های تمامی انتخابات سراسری کشور به جز انتخابات شوراهای شهر و روستا می باشد. شورای نگهبان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دارای جایگاه ویژه‌ای است.

جایگاه شورای نگهبان با نظارت بر انتخابات و نظارت بر تدوین قوانین و مرجع رسمی تفسیر قانون اساسی مشخص می شود جایگاه ویژه‌ای است. آنچنان که از قانون اساسی بر می‌آید علت اصلی پیش بینی نهاد شورای نگهبان، دو مسئله مهم و اساسی است. اول حراست و نگهبانی از احکام اسلام و شرع مقدس، دوم صیانت و پاسداری از قانون اساسی می باشد. با این تفاسیر مشخص می شود شورای نگهبان یک نهاد مهم و حساس می باشد و هیچ گاه نباید از صلاحیت خودش تجاوز کند. شورای نگهبان باید برابر با اصول قانون اساسی حرکت کند و به آن‌ها عمل کند.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، برای شورای نگهبان وظایف متعددی را بر شمرده است. سه مورد بسیار مهم از این وظایف را می توان اینگونه بیان کرد: یک(نظارت بر قانون گذاری)،دوم(نظارت بر انتخابات)و سوم(تفسیر قانون اساسی) می باشد.مطابق اصل 91 قانون اساسی شورای نگهبان از دوازده عضو تشکیل شده ‌است که شش عضو از این دوازده تن فقهایی که با حکم رهبر عزل و نصب می‌شوند و شش عضو دیگر حقوقدانانی هستند که با معرفی رئیس قوه قضاییه و رای نمایندگان مجلس شورای اسلامی انتخاب می‌شوند. دبیر شورای نگهبان بالاترین مقام رسمی این شورا می باشد.و مطابق اصل 92 قانون اساسی،اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال انتخاب می‌شوند ولی در نخستین دوره پس از گذشتن سه سال، نیمی از اعضای هر گروه به قید قرعه تغییر می‌یابند و اعضای تازه ای به جای آن‌ها انتخاب می‌شوند.

نخستین وظیفه شورای نگهبان، نظارت بر تدوین قوانین در مجلس شورای اسلامی است. این شورا وظیفه دارد که هر قانون تصویب شده در مجلس را با قانون اساسی و قوانین شرع اسلام مطابقت دهد. مجلس شورای اسلامی که بر طبق اصل ۷۱ قانون اساسی، صلاحیت آن برای قانونگذاری عام می‌باشد، نمی‏تواند قوانین مغایر با اصول قانون اساسی وضع نماید و هیچ یک از نهاد‌های قانونگذار و تصمیم گیرنده نیز مجاز نیستند که مصوبه‌ای مغایر با قانون اساسی وضع کنند.

شورای نگهبان در صورت مطابقت داشتن، لایحه یا طرح مجلس را تایید می‌کند و در صورت عدم مطابقت، آن لایحه یا طرح به مجلس برگردانده می‌شود تا مجلس اصلاحات مورد نظر شورای نگهبان را بررسی کند و تغییر دهد.نکته مهم این است که در صورت پافشاری مجلس و اختلاف نظر با شورای نگهبان طرح یا لایحه مورد نظر به مجمع تشخیص مصلحت نظام فرستاده می‌شود تا نظر نهایی را مجمع تشخیص مصلحت نظام بدهد.

شورای نگهبان بر طبق قانون اساسی باید در مدت زمان ده روز نظر خودش را در خصوص لایحه و یا طرح مجلس اعلام کند، سکوت و عدم اظهار نظر شورای نگهبان در طول ده روز را به منزله تایید آن تلقی کرده‌اند. اما گاهی ممکن است‏ بنا به دلیلی شورای نگهبان قادر نباشد ظرف ده روز مصوبه مجلس را بررسی کند و نیاز به مهلت ‏بیشتری داشته باشد بر همین اساس مطابق اصل 95 قانون اساسی که می گوید: در مواردی‏ که‏ شورای‏ نگهبان‏ مدت‏ 10‏ روز را برای‏ رسیدگی‏ و اظهارنظر نهایی‏ کافی‏ نداند، می‏‌تواند از مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏ حداکثر برای‏ ده‏ روز دیگر با ذکر دلیل،خواستار تمدید وقت‏ شود.

دومین وظیفه شورا نگهبان نظارت بر کلیه انتخابات کشور است. تعیین صلاحیت همه نامزدهایی که جهت شرکت در هر انتخابات به جز انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در وزارت کشور ثبت ‌نام می‌کنند بر عهده ی شورای نگهبان می باشد.بر همین اساس شورای نگهبان باید با دقت کامل و به دور از هر گونه جبهه گیری سیاسی صلاحیت کاندیدا را بررسی کند. اصل ۹۹ قانون اساسی در این خصوص می گوید: شورای‏ نگهبان‏ نظارت‏ بر انتخابات‏ مجلس‏ خبرگان‏ رهبری‏، ریاست‏ جمهوری‏، مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏ و مراجعه‏ به‏ آراء عمومی‏ و همه‏ ‌پرسی‏ را بر عهده‏ دارد.در خصوص همه پرسی باید گفت که شورای نگهبان بر اجرای همه‌ پرسی و مراجعه به آرای عمومی،شامل کلیه اشکال همه‌ پرسی ‌های مذکور در قانون اساسی می باشد.

بنظر می‌رسد دلیل اصلی نظارت شورای نگهبان بر انتخابات پیشگیری از رقابت ناسالم بین داوطلبان و نیز جلوگیری از ایجاد تخلفات و هرگونه خطا ‌های برگزارکننده انتخابات و پاسداری از آرای مردم می باشد. شورای نگهبان نظارت خود بر انتخابات را از طریق هیئت های نظارت اعمال می‌کند. در ماده ۳ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی قانونگذار می گوید: نظارت بر انتخابات مجلس شورای اسلامی، به عهده شورای نگهبان است و این نظارت استصوابی و عام و در تمام مراحل در کلیه امور مربوط به انتخابات جاری است، بنابراین نظارت شورای نگهبان بر انتخابات، نظارت استصوابی است،البته در خصوص این نوع از نظارت اختلاف نظر زیادی وجود دارد. اما به طور کلی نظارت استصوابی به نظارتی گفته می شود که کامل و گسترده است و شامل تمام مراحل اجرایی انتخابات از جمله بررسی صلاحیت کاندیداها، نظارت بر حوزه های انتخاباتی و شمارش آراء خواهد شد.

مطابق اصل ۹۳ قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی بدون وجود شورای نگهبان، قانونی نخواهد بود.و مطابق اصل ۹۴ قانون اساسی،شورای نگهبان، اختیار تصویب یا رد مصوبات مجلس شورای اسلامی را دارا است. به علاوه مطابق با اصل ۹۸ قانون اساسی،شورای نگهبان وظیفه تفسیر قانون اساسی را بر عهده دارد.پس با توجه به اصل های مهم قانون اساسی مشخص می شود شورای نگهبان جایگاه ویژه و بالایی را در کشور ما دارد به همین دلیل است که قانون اساسی وظایف و اختیارات مهمی را در اختیار شورای نگهبان قرار داده است پس شورای نگهبان باید مراقب باشد که از صلاحیت خودش سوءاستفاده نکند، چرا که اگر شورای نگهبان از صلاحیت خودش تجاوز یا سوءاستفاده کند این عمل شورای نگهبان باعث می شود که کشور به بن بست کشیده شود، و این امر برای مردم و کشور خطرناک می باشد.

سومین وظیفه شورای نگهبان تفسیر قانون اساسی است که در اصل 98 قانون اساسی هم به آن اشاره شده است.تفسیر قانون اساسی یعنی پرده برداشتن از مقصود قانونگذار می باشد. نکته قابل توجه این است که تفسیر قانون اساسی در حکم خود قانون اساسی است، بنابراین نباید برای هر مسئله عادی که اتفاق می افتد قانون اساسی را تفسیر کرد چرا که این تفسیرهای پی در پی باعث بی‌ثباتی و بی‌‏اعتباری قانون اساسی می‏‌شود. بر همین اساس، باید گفت گرچه تفسیر قانون اساسی، مجاز و یک وسیله در دسترس است، ولی باید در موارد حساس و ضروری شورای نگهبان دست به تفسیر اصول قانون اساسی بزند.در همین راستا شورای نگهبان مطابق ماده 18 آیین نامه داخلی خودش در خصوص افرادی که حق درخواست تفسیر اصول قانون اساسی را دارند می گوید: تفسیر اصول قانون اساسی با ارجاع مقام معظم رهبری و یا با درخواست رئیس جمهور، رئیس مجلس شورای اسلامی و رئیس قوه قضاییه و یا یکی از اعضای شورای نگهبان صورت می‌گیرد.

پژوهشگر و محقق حقوقی

انتهای پیام/4082/