آماده نیست///سرگذشت دیلمیان؛ نژاد اصیل ایرانی پیش و پس از اسلام

یکی از نژادهای اصیل و معروف ایرانی که مدت‌ها بر بخش وسیعی از جهان اسلام حکومت کردند دیلمیان بودند، مردمانی که در ناحیه گیلان امروزی زندگی می‌کرده‌اند و وقایع بی‌شماری را تجربه کرده‌اند و از این رو خبرگزاری آنا در ادامه قصد دارد تا شما را بیشتر با این نژاد اصیل ایرانی آشنا کند.

دیلمیان که بودند؟

دِیْلَمیان از نژاد‌های اصیل ایرانی محسوب می‌شوند که در گسترش تشیع تأثیرگذار بودند و جلب است بدانید که آل بویه که بر بخش وسیعی از جهان اسلام حکومت کردند، از دیلمیان بودند.

دیلمیان از قبائل مشهور و صاحب نفوذ در ایران بودند که در ناحیه گیلان امروزی و یا به اعتقاد برخی، در ناحیه کوچکی در حدود رودبار فعلی و منجیل و در همسایگی مردمان گیل (گیلان) زندگی می‌کردند و مدت‌ها دین اسلام را نپذیرفته و به مقابله با امویان و عباسیان پرداختند، البته گروهی از آنان با مهاجرت به مناطق اسلامی، مسلمان شدند و در منابع از وبر بن یحنس، دیلم بن فیروز و فیروز دیلمی به عنوان صحابه پیامبر (ص) یاد شده است.

• بیشتر بخوانید:


• هدف بعثت پیامبران


• شروط پیامبر اکرم(ص) برای آزادی اسرا چه بود؟


• دلتنگی پیامبر از گفتار ناروای مشرکان


• آیا پیامبر گرامی اسلام (ص) به شهادت رسیدند؟


• "دوستی دنیا" از منظر پیامبر اعظم(ص)

نواحی دیلم به دلائل مختلف از جمله صعب العبور بودن منطقه و عدم تسلط حاکمان اموی و عباسی، به محلی برای هجرت علویان تبدیل شد.

هجرت علویان در قرن دوم هجری زمینه را برای آشنایی آنان با دین اسلام و تشیع فراهم کرد؛ چنان‌که بعد از شهادت امام رضا (ع) و همچنین در زمان متوکل عباسی، علویان زیادی به این منطقه مهاجرت کردند و در قرن چهارم هجری با حضور ناصر اطروش علوی و دعوت مردم به اسلام، اکثریت دیلمیان مسلمان و شیعه شدند.

عالمانی، چون نافع دیلمی از علمای علم حدیث، حماد راویه از علمای علم تاریخ، یحیی بن زیاد بن دیلمی معروف به «فراء» از علمای علم نحو و کوشیار دیلمی از علمای علم نجوم و هیئت از این منطقه هستند. مردمان گیلان امروزی از بازماندگان دو تیره گیل و دیلمیان هستند.

عده‌ای از محققان منطقه دیلم را دو قسمت جلگه و کوهستان دانسته‌اند که در قسمت جلگه گیل‌ها و در کوهستان دیلمیان حضور داشتند.

دیلمیان پیش از اسلام

قدیمی‌ترین اشاره به دیلمی‌ها به قرن دوم پیش از میلاد در کتاب «تاریخ جهانی» نوشته پولیبیوسبر باز می‌گردد.

منشأ نخستین دیلمی‌ها به‌طور یقین نامعلوم است و احتمالاً مربوط به دوره پیش از ظهور نژاد ایرانی است. به قول برخی مآخذ دیلمی‌ها هرگز در فرمان شاهان ایران نبودند بلکه به عنوان سرباز با اجرت خدمت می‌کردند.

پروسوپیوس، از یک دیدگاه غربی، در دولومیتای در محاصره آکروپولیس در منطقه مورد مناقشه لازیکا در دوره حکومت خسروی اول (حدود ۵۵۲) گزارش کرده‌است:

آن‌ها متحدین مستقل پارسیان بودند، در کوه‌های غیرقابل دسترسی در قلب ایران می‌زیستند (یعنی مادیه) و مانند یک پیاده‌نظام می‌جنگیدند، هرکدام با شمشیر، سپر، و سه زوبین مسلح بودند و به جنگ در مناطق کوهستانی آشنا بودند.

در حین لشکرکشی‌های خسرو انوشیروان مکرر از دیلمی‌ها ذکر شده‌است؛ از جمله در حدود ۵۷۰ میلادی که انوشیروان به یمن لشکر فرستاد عدهٔ بسیاری از مردم دیلم در لشکر او بودند. فرمانده آنان هم پیرمردی بود به نام وهرز دیلمی یا «وهریز دیلمی».

در عهد باستان دیلمیان قبایلی کوه نشین بودند که معمولاً جغرافی‌دانان عرب قرن دهم آنان را ساکنان دیلم، ارتفاعات گیلان می‌دانند. توزیعی به طرز قابل توجهی وسیعتر تا جنوب ارمنستان و قفقاز هم به هر روی قابل نتیجه‌گیری است.

دیلمیان پس از اسلام

دیلمیان  در سده‌های نخستین اسلامی در مناطق کوهستانی جنوب و جنوب شرقی گیلان (همان مناطقی که امروزه بیشتر به نام‌های رودبار، دیلمانات، اشکورات، الموت و طالقان می‌شناسند) زندگی می‌کردند که این نواحی در واقع همان بخش بیه پیش گیلان است که شامل کلیه مناطق جلگه‌ای و کوهستانی حدفاصل دره سفیدرود و دره چالوس به مرکزیت اولیه رودبار و بعد‌ها لاهیجان شناخته می‌شد و امروزه شهر دیلمان از شهرستان سیاهکل پرچم و نماد سرزمین دیلمیان است.

ریشهٔ اصلی آن‌ها هر چه بوده باشد، در آن زمان آن‌ها و همسایگان گیل‌شان عموماً ارتباط نزدیکی با هم داشتند و اغلب با هم ذکر می‌شدند. ادعا شده بود که این دو مردم از دو برادر، دیلم و گیل، از قبیله عرب بنو ذبه ریشه گرفته‌اند؛ به نظر می‌رسد این افسانه ریشه‌های عرب دیلمیان به هنگام گسترش اولیه اسلام شناخته شده بوده‌است.

دیلمیان در زمان فتح یمن توسط ایرانیان در حدود ۵۷۰، میان اعراب شناخته شده بوده‌اند و طی روز‌های نخستین اسلام فیروز و گشنسب (جشنس) دیلمی نقشی کلیدی میان ابنای ایرانی حامی دین جدید در یمن داشته‌اند. خانواده فیروز دیلمی به سوریه و فلسطین مهاجرت کردند جایی که بسیاری از نوادگان شان به مسلمین شناخته شده‌ای تبدیل شدند.

در پایان عهد ساسانیان و هم زمان با آغاز ورش و هجوم عرب دسته‌های دیلم در داخل ولایات مرکزی ایران تاخت و تاز می‌کرده‌اند و به غارت و راهزنی می‌پرداخته‌اند. به دلیل وجود حصار البرز آن‌ها همچون مردم طبرستان سال‌ها در مقابل لشکریان اعراب مسلمان مقاومت می‌کردند و مدت‌ها پس از انقراض سلسله ساسانی همچنان به آیین قدیم خود باقی‌ماندند و با آنکه مسلمانان چندین بار به آنجا لشکر کشیدند نتوانستند تمام آن را تسخیر کنند و به همین جهت دیلم پناهگاه امنی برای سرکشان و مخالفین خلفای عباسی گردید.

دیلمان؛ پناهگاه علویان

منطقه دیلم به علت علاقه و پیروی دیلمیان از علویان و همچنین صعب العبور بودن منطقه، بهترین پناهگاه برای علویان به شمار می‌آمد و نخستین علوی که به منطقه دیلم رفت، یحیی بن عبدالله بن حسن بود که پس از سالم ماندن از واقعه فخ به این منطقه پناه برد.

وی موفق شد قدرتی به دست آورده و یارانی را از شهر‌های مختلف فراهم کند، اما در نهایت با حیله و نیرنگ هارون الرشید زندانی شدو در زندان درگذشت.

پس از شهادت امام رضا (ع) بسیاری از سادات برای در امان ماندن از حاکمان عباسی، به منطقه دیلم رفتند؛ اما نقطه عطف هجوم سادات به این منطقه به زمان متوکل عباسی بازمی‌گردد و در قرن هشتم هجری قمری از نسل سادات، حکومت آل کیا در منطقه گیلان شکل گرفت.

مذهب تشیع در دیلمیان

دیلمیان از ابتدای پذیرش اسلام مذهب تشیع را برگزیدند و به گفته بسیاری از محققان، از فِرقه‌های شیعه، زیدیه با توجه به زیدی بودن ناصر اطروش، اولین و پرطرفدارترین فرقه در بین دیلمیان بود؛ هرچند با فعالیت ابو حاتم رازی و حسن صباح در منطقه دیلم، فرقه اسماعیلیه نیز طرفدارانی پیدا کرد.

مذهب امامیه توسط فرزندان ناصر اطروش که شیعه امامی بودند، وارد این سرزمین شد و بعد از گذشت مدتی، مذهب غالب مردم دیلم گردید.

نویسنده کتاب عمده الطالب معتقد است که فرقه حنبلی از فرقه‌های اهل‌سنت نیز در میان مردم دیلم وجود داشته و حتی تعداد پیروان آن را بیش از ۵۰ هزار نفر دانسته است.

انتهای پیام/