گلمکانی:مجله فیلم را 37 سال با خنثی‌کردن مین اداره کردیم! / روایت کارگردان «کایه‌دوفیلم» از علاقه حاج احمد خمینی به یک نشریه سینمایی

به گزارش خبرنگار حوزه سینمای گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، در سومین نشست «تاریخ اجتماعی ایران به روایت سینمای مستند» که شامگاه چهارشنبه 22 آبان در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، فیلم مستند «کایه دو‌فیلم» به نمایش درآمد. سوژه این مستند، مجله «فیلم» و شرایط اجتماعی جامعه در زمان آغاز به کار آن (سال 1361) در کنار عوامل تداوم فعالیت و تعامل و چالش های آن با مدیران سینمایی و اهالی سینما است.

در این نشست، میلاد ثابت‌کار (کارگردان مستند)، پرویز اجلالی استاد جامعه‌شناسی و هوشنگ گلمکانی یکی از بنیانگذاران و دبیر شورای نویسندگان مجله فیلم حضور داشتند. قرار بود فریدون جیرانی (کارگردان سینما) نیز یکی دیگر از سخنرانان این نشست باشد که طبق اعلام مجری برنامه، این کارگردان با سابقه که سابقه فعالیت مطبوعاتی نیز دارد، در آخرین دقایق به دلیل کسالت از حضور در این نشست عذرخواهی کرد.

 تبدیل‌‎شدن ماهنامه فیلم به یک جریان فکری

جیرانی اگرچه در نشست حاضر نبود، اما با ارسال پیامی کوتاه نکاتی را درباره مجله فیلم و 37 سال همکاری هوشنگ گلمکانی، مسعود مهرابی و عباس یاری برای انتشار این مجله سینمایی مطرح کرد.ماهنامه‌ای که از تابستان سال 1361 تاکنون به صورت مداوم و با همان تیم مدیریت اولیه (گلمکانی، مهرابی و یاری) و البته جمع زیادی از نویسندگان و منتقدان سینمایی منتشر شده است.

جیرانی در این پیام که پس از نمایش مستند 97 دقیقه‌ای «کایه دوفیلم» توسط مجری برنامه قرائت شد چنین گفت: در تاریخ انتشار نشریات سینمایی در ایران، سی و هفت سال انتشار مجله فیلم با کادر ثابت نشانه تثبیت یک تفکر و تبدیل‌‎شدن مجله به یک جریان است. در نیمه دهه شصت و بعد از پایان جنگ وقتی فضای سیاسی ایران برای رشد روشنفکری عُرفی کمی باز شد و روشنفکری عرفی ایران در سینما توانست فیلم‌های خودش مثل هامون، کلوزآپ و مسافران را بسازد، این مجله فیلم بود که به رشد این تفکر در سینما کمک کرد.

وی افزود: همین سمت‌گیری مجله باعث شد تا مجله فیلم از یک مجله گزارشی، خبری و نقد به یک مجله سینمایی صاحب تفکر تبدیل شود؛ آنهم در شرایطی که در فضای تفکر مذهبی، انتشار سلسله مقالات تئوری قبض و بسط شریعت، تحولی در جریان روشنفکری مسلمان ایجاد کرده بود و این روشنفکری با خواسته تغییر در وضعیت فرهنگی و فکری جامعه وارد میدان شده بود.

گلمکانی: ما سینما را دوست داریم؛ مقصد ما سینما و مطبوعات سینمایی است و نمی‌خواهیم از این پایگاه به جایگاهی برسیم

جیرانی با اشاره به این که مجله فیلم به عنوان تنها مجله سینمایی صاحب تفکر نمی‌توانست این تغییرات فکری را نادیده بگیرد افزود: در آن تاریخ محسن مخملباف و ابراهیم حاتمی‌کیا به عنوان نمایندگان جریان روشنفکری مسلمان در سینما فعالیت می‌کردند. مجله فیلم از این تفکر غافل نشد و خودش را در یک عرصه محدود نکرد. همین مورد به کامل شدن مجله کمک کرد. گرچه بعد از بسته شدن فضای فرهنگی در ابتدای دهه هفتاد، مجله فیلم دست به عصا حرکت کرد، اما جهت و روش خود را تغییر نداد. باز همین پای‌بندی به یک جهت و روش به محبوبیت مجله در بین اقشار سینمایی کمک کرد.

این کارگردان سینما عنوان کرد: در دوران اصلاحات، مجله روش‌های خود را تصحیح کرد و همان جهت و فکر را با حضور روشنفکری مسلمان در عرصه اداره امور، ادامه داد و مجله‌ای شد که تحولات فکری در جامعه را زیر نظر دارد و همه تفکرات را رصد می‌کند. ماندن مجله فیلم تا امروز به دلیل فکری است که تا حالا مجله را در کوران‌های سیاسی بدون عدول از اندیشه اولی، عبور داده است.

 وی بیان کرد: دلم می‌خواست آنجا بودم و در مورد گلمکانی حرف می‌زدم، گلمکانی که از سال ۵۶ می‌شناسمش، از گلمکانی که همان سال در آخرین دوره مجله «ستاره سینما» با «سعید کنگرانی» مصاحبه کرد و از قولش تیتر زد:«من فردین کوچولو هستم».

جیرانی عنوان کرد: دلم می‌خواست از آن گلمکانی برسم به گلمکانی که آن مقاله تلخ را بعد از مرگ کنگرانی درباره او نوشت. فاصله سال ۵۶ تا این مقاله، سال‌های زیادی است و دراین سال‌ها من و گلمکانی خیلی وقت‌ها کنار هم بودیم، باهم بحث کردیم در مورد مجله، ازهم دلخور شدیم، باهم قهر کردیم، باز دوستی‌مان ادامه پیدا کرده تا امروز، بدون این که بخواهم ارزش کار یاری و مهرابی را در نگه‌داشتن مجله کتمان کنم و نقش آنها را در تثبیت مجله کم کنم،  ولی نمی‌توانم تحولات فکری گلمکانی و تأثیر این تحولات را روی مجله نادیده بگیرم. در سال‌های اخیر تاثیر«فرد» در ایران، از جمع بیشتر بوده است و گلمکانی یکی از این «فردها» است. صریح بگویم، بدون گلمکانی مجله فیلم این نمی‌شد که الان هست.

با پایان خواندن پیام جیرانی،هوشنگ گلمکانی بلافاصله گفت: البته باید در تکمیل صحبت‌های آقای جیرانی بگویم که بدون حضور عباس یاری و مسعود مهرابی و سایر همکاران و نویسندگان ما در این سه دهه، «مجله فیلم این نمی‌شد که الان هست».

خنثی‌سازی مین جنگی در یک مجله سینمایی!

دبیر شورای نویسندگان مجله فیلم با اشاره به بخشی از صحبت‌هایش در این مستند که از علاقه خودبه بازی کامپیوتری «خنثی‌کردن مین» گفته بود افزود: خنثی کردن مین، شبیه بخش زیادی از کارهایی است که در این سال‌ها در هنگام ویرایش مطالب پیش از چاپ مجله انجام می‌دادم.این کار هم هم شامل دست‌کاری روی مطالب و هم حذف یا تغییر بعضی از جملات و کلمات براساس شرایط موجود آن دوران بود تا حساسیتی ایجاد نشود و دوام مجله حفظ شود؛ این حساسیت فقط مربوط به مسائل سیاسی و ملاحظات رسمی نبود،سعی ما این بود که درباره اهالی سینما هم جانب انصاف و ادب را نگه داریم.

وی اظهار کرد: در واقع این کار من، متعادل‌کردن لحن مطالب بود که البته خیلی اوقات و به درستی مورد انتقاد همکارانم نیز قرار می‌گرفت. خود من بعد از چند سال به تدریج به این نتیجه رسیدم که زیادی حساسیت به خرج می‌دهم. می‌گفتند این نگاه تو با عث می‌شود که مطالب مجله یک شکل شود و انگار همه را یک نفر نوشته است! البته این توصیف یک مقدار اغراق‌آمیز بود و در نهایت شاید بیست درصد مطالب یک شماره را شامل می‌شد.

ثابت‌کار: برای نشریه‌ای به قدمت و گستره مجله فیلم، باید چند مستند ساخته شود

گلمکانی گفت: اسم خروجی این رویکرد را هم گذاشته بودم «لحن مجله فیلمی» و هنوز هم به آن پایبند هستم. این لحن، همان مین خنثی کردن است. تلاشم این بود که مطالب و نقدها و گزارش‌های مجله حساسیت‌‌زا نشود. از همان اول‌ قرار ما در مجله فیلم این بود که حق نداریم به هیچ فیلمساز و بازیگر یا مدیری توهین بکنیم. به همین دلیل برخی همکاران و منتقدانی که روی لحن و کلماتشان خیلی پافشاری می‌کردند و حاضر نبودند کلمه‌ای حذف یا عوض شود ترجیح دادند همکاری خود با مجله فیلم را قطع کنند. ما هم به این تصمیم احترام گذاشتیم اما رویه خودمان را عوض نکردیم.

دبیر شورای نویسندگان مجله فیلمتصریح کرد: همین خنثی‌کردن مین بود که باعث شد مجله فیلم 37 سال دوام بیاورد.

این روزنامه نگار سینمایی افزود: در این سال ها، رویکرد مجله فیلم از سوی منتقدان ما گاهی به ‌‌عنوان محافظه‌کاری هم تعبیر شده است که تعبیر درستی است. من حتی چند گام جلوتر هم می روم و می گویم اصلاً ما آدم‌های ترسویی بودیم، اما به‌هرحال سعی کردیم حرفمان را با لحن مناسب و با عباراتی که حساسیت‌های شدید ایجاد نکند بزنیم؛ البته انتقادات تندوتیزی هم در طی این سال‌ها داشتیم اما نخواستیم این حرف‌ها و این لحن تحریک‌کننده باشد.

گلمکانی گفت: ادعا می کنم که ما این کار را از همان اول بلد بودیم و خوب انجام دادیم. ادعا نداریم که آدم‌های مبارز و انقلابی هستیم؛ ما اهل سینما هستیم؛ سینما را دوست داریم و سینما هم برای ما یک هدف سیاسی یا اقتصادی نیست. مقصد ما سینما و مطبوعات سینمایی است ونمی خواهیم از این پایگاه به جایگاه دیگری برسیم. نه می‌خواهیم فیلم‌نامه‌نویس شویم، نه کارگردان و نه تهیه‌کننده و نه دنبال تأسیس آموزشگاه و دانشگاه سینمایی هستیم.فقط می‌خواهیم یک مجله سینمایی داشته باشیم که فعالیتش دوام داشته باشد.

«کایه دو فیلم» ادعای گفتن همه چیز درباره «ماهنامه فیلم» را ندارد

کارگردان مستند «کایه دو فیلم» نیز با اشاره به این که ما در این مستند سعی کردیم از همه داده‌های تصویری موجود درباره مجله فیلم بهره ببریم، گفت: در کشور ما، تاریخ شفاهی خیلی غنی‌تر از تاریخ تصویری است در حالی که در کشورهای غربی یا در آمریکا حتی از دهه‌های بیست و سی قرن بیستم هم آرشیوهای کاملی از فیلم وجود دارد که جذاب است. ما اینجا چنین چیزی را نداریم و برای بسیاری از گفته ها در حوزه تصویر دستمان خالی است.

میلاد ثابت‌کار اظهار کرد: مثلاً ایرج کریمی (منتقد و کارگردان فقید سینما و از نویسندگان مجله فیلم) به من گفته بود مرحوم حاج احمد خمینی هم از خوانندگان مجله فیلم بودند و حتی در یکی از جلساتی که با مسولان فرهنگی و سینمایی داشتند به نقدهایی که در این مجله آمده بود استناد کرده بودند. این یک داده بسیار ارزشمند بود. من خیلی پیگیر بود م و تلاش کردم که یک عکس از حاج احمد خمینی درحال تورق مجله فیلم پیدا کنم، اما موفق نشدم و در نهایت نتوانستیم این موضوع را در فیلم بیاوریم.

وی افزود: من در این مستند دنبال این نبودم که همه چیز را درباره مجله فیلم به مخاطب ارئه کنم. برای مجله ای به قدمت و گستره مجله فیلم باید چند مستند ساخته شود. اما اگر به «کایه دو فیلم» به عنوان اولین مستند با این موضوع نگاه شود، خواهیم دید که کارش را درست انجام داده و در حد خودش مرجعیت دارد.

کارگردان مستند کایه‌دوفیلم افزود: به نظر من خیلی از مخاطبان و طرفداران این مجله نمی‌دانند که این نشریه در چه بستر اجتماعی و سیاسی متولد شد و رشد گرفت. یا وقتی بحث گسترش اینترنت و رسانه‌های فضای مجازی شکل گرفته است مجله فیلم چه جایگاهی پیدا خواهد کرد؟ چقدر می‌توانیم در این فضای جدید از مجله فیلم انتظار داشته باشیم؟

پیوند تاریخی مطبوعات و سینما در ایران

پرویز اجلالی هم با اشاره به این که در نگاه به این مستند رویکرد جامعه شناسی دارد گفت: باید بگویم در مجموع از تماشای فیلم لذت بردم. سینما یکی از علائق من از دوران کودکی است؛ زمانی که در آبادان بودم و سینما یکی از تفریحات خانواده ما والبته بخش عمده ای از جمعیت ایران بود.

وی اظهار کرد: در دروان کودکی من در دهه 30 ، من و هم نسلانم با فیلم های سینمایی و به ویژه فیلم های کلاسیک ایتالیایی و فیلم های وسترن آمریکایی دنیای غرب را شناختیم. فهمیدیم رم کجاست، جایی به اسم پاریس و نیویورک وجود دارد و در مقطعی از تاریخ آمریکا چه بر سر بومیان این منطقه آمده است.

جیرانی: 37 سال انتشار مجله «فیلم» با کادر ثابت، نشانه تثبیت یک تفکر و تبدیل‌‎شدن مجله به یک جریان است

این جامعه‌شناس با عنوان این مطلب که سینما و مطبوعات می‌توانند دریچه‌ای به دنیاهای متفاوت باشند افزود: سینما و مطبوعات در تاریخ معاصر ایران گام به گام و به موازات یکدیگر، زمینه‌های آشنایی جامعه ایران با دنیای خارج و البته تحولات سیاسی و اجتماعی داخلی را فراهم آورده اند.مجله فیلم هم یکی از نمادهای روشن پیوند این دو پدیده است.

اجلالی عنوان کرد: مجله فیلم در اوایل دهه شصت و زمانی که سینمای ایران به سرعت در حال حرکت به سمت دولتی‌شدن (در محتوا و تولید) بود متولد شد؛ با این حال این نشریه استقلال خود را حفط کرد. من قبول دارم که سینمای ایران پس از انقلاب و از دهه شصت دولتی شد، اما این وضعیت، برای نجات و حفظ سینما ناگزیر بود. سینمای ایران دولتی شد، اما ایدئولوژیک نشد. سختگیری‌ها و محدودیت‌هایی در دهه شصت و دهه هفتاد وجود داشت، اما فضا کاملاً بسته نبود.

وی در نقد مستند «کایه دو فیلم» هم گفت: من همیشه به دانشجویانم می‌گویم که شما وقتی می‌خواهید پژوهشی انجام دهید یا پایان نامه بنویسید، باید یک رهیافت خاص را انتخاب کنید. یا باید به موضوع تاریخی نگاه کنید و یا معنایی. به نظر من این فیلم زاویه‌دید معینی نداشت و معلوم نبود از چه رهیافتی به مجله فیلم نگاه می‌کند.

 اجلالی افزود: مدام شاهد پرش از روایت تاریخی به روایت‌های موضوعی بودیم و فیلم فاقد یک چشم‌انداز منظم بود. بالاخره باید هدف معینی داشته باشیم و در مورد موضوع مشخصی صحبت کنیم. مثلاً می‌خواهیم روی نگاه ستارگان سینما به مجله فیلم متمرکز بشویم یا نظر منتقدان و روزنامه نگاران سینمایی درباره این مجله و یا حتی شیوه مدیریت و همکاری آقایان گلمکانی، یاری و مهرابی در این حدود چهار دهه محور اصلی کار ما باشد. البته می‌توان این موارد را به شکلی منظم ترکیب کرد، اما در این مستند زاویه دید مشخص و یا نگاه تاریخی پررنگ نبود و به نظر می‌رسد یک مقداری آشفتگی در این قضیه دیده می‌شود.

سومین نشست «تاریخ اجتماعی ایران به روایت سینمای مستند» که به نمایش فیلم مستند «کایه دو فیلم» اختصاص داشت با تقدیر از کارگردان این فیلم و سخنرانان برنامه به پایان رسید.

انتهای پیام/4104/