حضور در شبکه‌های اجتماعی به گواهینامه نیاز دارد/ وقتی همه در فضای مجازی «همه‌چیزدان» می‌شوند

گروه اجتماعی خبرگزاری آنا- ملیحه محمودخواه؛ ترکیب ناهمگون فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی منافع و مزایای زیادی را به همراه داشته است، اما در کنار آن ضررهای زیادی نیز به جای گذاشته و تنها رنگ و لعاب آسیب‌ها را تغییر داده است.

در فضای انفجار اطلاعات، آسیب‌ها نیز بر بال تکنولوژی سوار شده و سریع‌تر منتقل می‌شود. درواقع تکنولوژی هست اما رفتار بهنجار انسانی به همراه تکنولوژی وجود ندارد.

انتشار اخبار در شبکه‌های اجتماعی فضای مجازی می‌تواند دسترسی به خدمات و اطلاعات را بیشتر کند و فرد راحت‌تر به اطلاعات موردنیاز دسترسی پیدا کند اما در کنار آن می‌تواند سبب نشر اخبار جعلی و پرحاشیه نیز شود که برای تشخیص این اخبار باید سطح سواد رسانه در بین مردم افزایش پیدا کند.

نداشتن سواد رسانه‌ای مانند نداشتن گواهینامه در مسیری  پیچ‌درپیچ است و حضور در فضای مجازی نیازمند داشتن سواد رسانه‌ای است.

ایرانی‌ها بین 5 تا 9 ساعت در فضای مجازی هستند 

چندی پیش بررسی‌های مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد اعلام کرد که به‌صورت میانگین ایرانی‌ها ۵ تا ۹ ساعت در روز در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و در این میان با صدها خبر روبه‌رو می‌شوند که برای تشخیص اخبار صحیح از ناصحیح باید سواد رسانه‌ای گسترش پیدا کند.

سواد رسانه‌ای سبب می‌شود که افراد ناخواسته وارد چرخه‌ای برای تحقق اهداف برخی جریان‌ها، سیاست‌ها، بازی‌ها و… نشوند. در برخی موارد دام اخبار گمراه‌کننده و تصاویر دستکاری‌شده و جعلی با هدف سودجویی و تحقق منافع تبلیغی، مالی و اقتصادی و… برای عده‌ای گسترده و پهن شده است. باید دانست که ورود به این‌گونه دام‌ها و چرخه‌ها، نتیجه‌ای جز ترویج بی‌اعتمادی، سرگردانی مخاطب، لطمه به جریان صحیح اطلاع‌رسانی و خبررسانی و… یا صدمه به خود و دیگران و لطمه به اعتبار و برند شخصی و فردی نخواهد داشت. در این میان سواد رسانه‌ای می‌تواند نقش مؤثری در کاهش این نوع آسیب‌ها و استفاده نقادانه و هوشمندانه از فضای مجازی داشته باشد.

رسانه‌های آزاد ضرورت ایجاد سواد رسانه‌ای را بیشتر می‌کنند

علی شریفی به عنوان پژوهشگر رسانه معتقد است که داشتن سواد رسانه در جامعه کنونی یکی از ملزومات است. وی در گفتگو با خبرنگار حوزه رسانه گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، در خصوص سواد رسانه‌ای و احساس نیاز آن در جامعه گفت: تا 50 سال پیش‌نیاز به سواد رسانه‌ای در کشور وجود نداشت و درواقع تا وقتی‌که فضای مجازی در زندگی مردم وارد نشده بود، رسانه دست صداوسیما بود و اخبار از کانال آن منتشر می‌شد. تعدادی معدود روزنامه نیز وجود داشت که بر اساس جریان جامعه حرکت می‌کرد و مشکلی نیز در این حوزه وجود نداشت.

وی افزود: در آن زمان یک سیستم برای همه تصمیم‌گیری می‌کرد و این اتفاقی بود که پس از انقلاب با آزاد شدن رسانه‌ها تغییر پیدا کرد.

انفجار اخبار با ظهور فضای مجازی

این پژوهشگر رسانه با اشاره به اینکه فضای مجازی، فضای خبری را تا حدود زیادی باز کرد، خاطرنشان کرد: فضای مجازی، فضای اخبار را نیز به‌کلی دگرگون کرد و آن‌قدر این فضا بی‌دروپیکر شد که هرکسی هر موضوعی را در آن درج کرد و در همین زمان تشخیص خبر سره از ناسره مشکل شد؛ در اینجا بحث سواد رسانه‌ای به وجود آمد زیرا سواد رسانه‌ای برای کسانی است که مطبوعات آزاد دارند.

وی در توضیح این موضوع گفت: وقتی رسانه و مطبوعات آزاد ایجاد شوند، چندرسانه‌ای ایجاد می‌شود زیرا رسانه‌ها همه‌چیز را نمی‌گویند و بر اساس فضای فکری خود مطالب را منتشر می‌کنند. این چند چهره شدن می‌تواند تا حدودی مفید باشد زیرا تفکر و تحقیق را در جامعه ایجاد می‌کند. اما باید در این فضا مراقب بود که گرفتار امواج خبری نشویم.

بسیاری از  اخبار دردی از ما دوا نمی‌کنند

شریفی تأکید کرد: اخباری که در یک ماه گذشته شنیده‌اید، کدام‌یک از آن‌ها توانسته است در تصمیم بهتر برای امور مهم و تأثیرگذار زندگی یا مثلاً کسب‌وکار بهترتان، نقش داشته باشد و دردی از شما دوا کند؟!

این پژوهشگر حوزه رسانه گفت: وقتی غذایی پرحجم و متضاد، سیستم گوارش انسان را به هم می‌ریزد، این حجم هله‌هوله‌های خبری نیز ذهن و مغز آدمی را ازهم‌گسیخته می‌کند!

وی اضافه کرد: تکرار روزانه اخبار، به‌ویژه درباره موضوعات و وقایعی که امکان اثرگذاری از طرف فرد بر روی آن نیست، بالاخره او را منفعل می‌کند. این اخبار چنان فرد را تحت‌فشار می‌گذارد که در نهایت، دچار یک جهان‌بینی بدبینانه، بی‌احساس، نیشدار و جبری می‌شود. عنوانی که از آن به «بی‌پناهی اکتسابی» یاد می‌شود.

شریفی به اثرات رفتاری انباشت اخبار در فرد اشاره‌کرده و افزود: افزایش هیجانات کاذب، قضاوت‌های سطحی و ناصحیح، دوری از دنیای واقعی و انزواطلبی، فاجعه‌سازی و بزرگنمایی از وقایع، خلاصه‌خوانی و بی‌توجهی به مطالب عمیق و درنهایت «کم‌عمق شدن اندیشه‌ها» و تأثیرپذیری افراطی از اطلاعات ارسالی از منبع خبر از اثرات انباشت خبر به شمار می‌آید.

احساس استرس مزمن نتیجه اخبار فضای مجازی است

در کنار این افزایش امکان ابتلا به برخی از مشکلات روان‌پزشکی چون ترس، اضطراب، افسردگی و پرخاشگری در افراد وجود دارد و تحریک مفرط منطقه Limbic مغز و ترشح مواد بیوشیمیایی که در نهایت موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود از اثرات وارد شدن حجم زیاد اخبار به مغز می‌شود به عبارتی، بدن همیشه خود را در وضعیت استرس مزمن احساس می‌کند.

شریفی با اشاره به اینکه سواد رسانه‌ای به افراد می‌گوید که چطور به مسائل نگاه کنند، تصریح کرد: سواد رسانه‌ای می‌گوید هیجانی به موضوعات نگاه نکنید زیرا سبب آسیب زدن به اصل خبر می‌شود. در مطبوعات آزاد گاهی اوقات اخبار به‌صورت هیجانی منتشر می‌شود و مردم هم هیجانی به موضوع وارد می‌شوند و آن را در رسانه‌های فضاهای مجازی منتشر می‌کنند. در این فضا بحث نقد پررنگ می‌شود حتی اگر نقدی نادرست باشد، انتقال آن برای مردم جذاب است.

وی اضافه کرد: نکته بعدی که در خصوص نداشتن سواد رسانه‌ای رخ می‌دهد سطحی‌سازی است، به این معنا که در حال حاضر به دلیل وجود شبکه‌های مختلف خبری و غیر خبری در فضای مجازی، اخبار به‌صورت سطحی به ما منتقل می‌شود. خبر در فضای مجازی دارای سطح بسیار و عمق کم است، در چنین فضایی مخاطبان هم ازآنجاکه با اطلاعات سطحی زیادی روبه‌رو می‌شوند احساس می‌کنند سطح سوادشان بالاتر رفته و اینجاست که در مورد تمامی اخبار دریافتی نظر می‌دهند. این موضوع در کشورهای جهان سوم بیشتر اتفاق می‌افتد زیرا سطح فضای مجازی گسترده شده است و مردم همه‌چیزدان هستند.

اخبار فضای مجازی سطح زیاد و عمق کم دارند

این پژوهشگر رسانه ادامه داد: علی‌رغم اینکه جو تکنولوژی ایجادشده است، ما سطحی‌نگر شده‌ایم و باورهایمان نیز سطحی شده و ادامه این روند ما را دچار فقر فرهنگی خواهد کرد. این موضوع در زندگی مردم نمود کامل دارد. بسیاری از افراد را می‌بینیم که درآمد زیادی ندارند و برای تأمین مایحتاج خود با مشکل روبه‌رو هستند اما گوشی مدل‌بالای آمریکایی دستشان است و این نشان از فقر فرهنگی مردم دارد.

شریفی با اشاره به اینکه فضای مجازی جایی برای دیده شدن مردم شده است، ادامه داد: بسیاری از مردم به دلیل پایین بودن سواد رسانه تلاش می‌کنند در فضای مجازی نیاز خود به دیده شدن را اقناع کنند و این موضوعی است که امروزه می‌توان آن را به‌روشنی دید.

وی مشکل بعدی نداشتن سواد رسانه‌ای را انزواطلبی دانسته و در توضیح آن اظهار کرد: یکی از ویژگی‌هایی که ورود به فضای رسانه بدون سواد رسانه ایجاد می‌کند، انزواطلبی است و با وجود گسترش فناوری، مشکلات افزایش پیداکرده است و درواقع آسایش، آرامش را از بین برده است. در جامعه‌ای که از سمت سنت به مدرنیته رفته‌ایم، مراحل را آن‌گونه که باید طی نکرده‌ایم. در مدرنیته بخشی به‌نام نوفکری داریم که شروع مدرنیته است و پس‌ازآن، افراد به نوگرایی رفته و پس‌ازآن نوسازی رخ می‌دهد. اما در جامعه ما نوفکری و نوگرایی رخ نداده و یک‌باره به سمت نوسازی رفته‌ایم و این مشکل اصلی است که با آن روبه‌رو هستیم.

میزان سرانه مطالعه با وجود فضای مجازی تغییری نداشته است

شریفی خاطرنشان کرد: شبکه‌های اجتماعی یکی از دلایل فقر فرهنگی ما و ورود به مرحله نوسازی هستند زیرا با وجود فضاهای مجازی، میزان سرانه مطالعه هیچ افزایشی نداشته است و این نشان می‌دهد که موضوعات سطحی است و عمقی ندارد. در همین فضای رسانه‌ای بیش از آنکه اخبار امیدوارکننده و روشن به مردم برسد، اخبار زرد و سیاه در جامعه منعکس‌شده و در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌چرخد.

این پژوهشگر رسانه عنوان کرد: جامعه‌ای که دغدغه‌اش فضای مجازی باشد، کارهایش نیز مجازی می‌شود زیرا مخاطب مجازی، رفتار مجازی از خود نشان می‌دهد. فردی که دوسوم زمانش را در فضای مجازی می‌گذراند، نمی‌تواند به رفتار حقیقی وارد شود. در فضای مجازی شاید فرهنگ‌سازی صورت گیرد، اما نمی‌توان این فرهنگ‌سازی را به فضای حقیقی منتقل کرد و این یکی از افیون‌هایی است که کشورهای سلطه برای مردم جهان سوم ایجاد می‌کنند. درواقع مردم را درگیر عادت‌های رفتاری می‌کنند که یکی از آن‌ها می‌تواند دل‌مشغولی به فضای مجازی باشد.

برای افزایش سواد رسانه مردم و حاکمیت باید به این موضوع ورود کنند 

وی برای برون‌رفت از این شرایط دو راهکار را عملیاتی دانست که یکی راهکار حاکمیتی و دیگری راهکار مردمی است.

شریفی در توضیح این راهکارها گفت: یکی از روش‌هایی که می‌توان مردم را باسواد رسانه آشنا و آن‌ها را به فضای واقعی‌تر رساند، این است که رسانه‌های مختلف در جامعه حضورداشته باشند. به این معنی که رسانه‌های مکتوب و صداوسیما چندصدایی بوده و تنها از یک بُعد به مسائل نگاه نکنند. زیرا در نبود چنین فضایی، مردم به کانال‌های فضای مجازی روی می‌آورند و این مشکلات خودش را دارد.

این پژوهشگر رسانه بیان کرد: در جامعه‌ای که فضا برای دیده شدن افراد نباشد، هر افیونی از شبکه‌های مجازی واردشده و مردم را به خود مشغول می‌کند اما فضای باز رسانه‌ای می‌تواند نگاه‌های متفاوتی را نشان دهد. نکته دیگری که در این میان باید به آن اشاره کرد این است که فعالان اجتماعی هر خبری را که می‌بینند برای دیگران فوروارد نکنند که اگر عدم احساسی رفتار کردن در جامعه نهادینه شود، به سواد رسانه‌ای نزدیک شده‌ایم.

وی ادامه داد: اخبار زیاد برای جامعه می‌تواند به سم تبدیل شود و جامعه‌ای کسالت‌بار به وجود بیاورد. این اتفاقی است که متأسفانه در سال‌های اخیر با آن مواجه بودیم و تعدد اخبار خصوصاً اخبار ناامیدکننده، مردم را نسبت به اخبار بی‌تفاوت کرده است.

شریفی با پیشنهاد راهکاری گفت: بهتر است اگر قرار است کانال و یا گروهی را دنبال کنیم، هدفمند باشد. بسیاری از کانال‌هایی که ما در فضای مجازی آن را دنبال می‌کنیم، هیچ تأثیری در زندگی شخصی ما نخواهد داشت و دانستن و ندانستن مطالب آن، تفاوتی برای ما ایجاد نخواهد کرد. به‌جای رصد 100 کانال بهتر است دو کانال محتوایی داشته باشیم تا بتواند در فهم مطالب موردعلاقه‌مان به ما کمک کند.

این پژوهشگر رسانه با تأکید بر اینکه تعدد اخبار سبب ایجاد بدبینی در جامعه می‌شود، اضافه کرد: در چنین فضایی، مردم صداقت را پیدا نمی‌کنند و به بدبینی دچار می‌شوند. به همین دلیل این بهترین راهکار سیاسی است تا مردم سواد رسانه‌ای را بیشتر درک کنند.

شریفی در پایان تأکید کرد: سواد رسانه‌ای شامل پس گرفتن حقوق ذاتی ما در زمینهٔ آزادی افکار است، آن‌هم از رسانه‌ای که همواره تلاش می‌کند ذهن ما را رصد، ترغیب و شرطی کند.

بنابراین باید در فضای کنونی جامعه که اطلاعات و اخبار از هر سو به مخاطبان هجوم می‌آورد داشتن سواد رسانه‌ای نعمتی است که می‌تواند راه را از بی‌راهه تشخیص دهد و مخاطب اخبار جعلی را از اخبار موثق جدا کند؛ اینجاست که می‌توان در برابر احساس «انتخاب‌گری» که رسانه‌ها به ما القا می‌کنند، آگاهانه ظاهرشده و بتوانیم واقعاً نقش فعالانه‌ای در گزینش‌گری و تأثیرات رسانه‌ای ایفا کنیم.

سواد رسانه‌ای کمک می‌کند جای مخاطب و رسانه عوض‌ شده و بتوانیم تصمیم بگیریم چه چیز را ببینیم؟ و چه چیز را بشنویم؟ زیرا ترویج سواد رسانه‌ای ما را به خواندن نانوشته‌ها و دیدن آنچه در تصویر نیست، مسلط می‌کند.

نتیجه آنکه چه بخواهیم و چه نخواهیم، تاروپود زندگی بشر بیش‌ازپیش از واقعیت و مجاز شکل خواهد گرفت و چنین زندگی‌ای، چالش‌های خود را خواهد داشت که جدی‌ترین آن گم شدن در فضای بی‌ در و پیکر رسانه‌ است. به‌هرتقدیر باید مهارت‌های زندگی در چنین فضایی را آموخت و خود را برای این مواجهه آماده کرد.

انتهای پیام/4087/پ