تناقض در آمارهای خانه کتاب/ گزارش متولیانش را باور کنیم یا ارقام بانک اطلاعاتی را؟

هادی حسینی‌نژاد؛ خبرنگار فرهنگی آنا: مطابق با گزارش مذکور که با تیتر «رشد 12 درصدی نشر کتاب در 6 ماه نخست سال 94 / آمار و اطلاعات نشر کتاب در 6 ماه نخست سال منتشر شد» دیروز؛ چهارشنبه 8 مهر ماه منتشر شده است، در 6 ماه نخست سال1394 تعداد 33 هزار و 886 عنوان کتاب منتشر شده؛ اما این رقم در بانک اطلاعاتی این سایت (در فاصله زمانی 1/1/94 لغایت 31/6/94) 30 هزار و 248 عنوان ذکر شده است؛ یعنی با 3 هزار و 638 عنوان اختلاف!

در گزارش دیروز خانه کتاب، همچنین تعداد عناوین چاپ شده در 6 ماه نخست سال گذشته (سال 1393) 30 هزار و 288 عنوان ذکر شده، در صورتی که سایت خانه کتاب این رقم را 27 هزار و 459 عنوان نشان می‌دهد؛ یعنی با 2 هزار و 829 عنوان اختلاف. بنابراین با احتساب ارقام موجود در بانک اطلاعاتی خانه کتاب، میزان رشد فراوانی عناوین نشر در 6 ماه نخست امسال نسبت به شش ماه نخست سال 93، 10 درصد بوده است، نه 12 درصد.

در ادامه این گزارش شمارگان کل کتاب در شش ماه نخست سال جاری، 62 میلیون و 223 هزار و 778 جلد ذکر شده که سایت خانه کتاب برای این این فیلد از جدول گزارش آماری نشر در بازه زمانه مذکور، عدد 58 میلیون و 128 هزار و 247 جلد را نشان می‌دهد؛ یعنی با 4 میلیون و 95 هزار و 531 جلد اختلاف. از طرفی اطلاعات موجود در سایت خانه کتاب، شمارگان 6 ماه نخست سال 93 را 58 میلیون و 156 هزار و 428 عنوان نشان می‌دهد؛ یعنی شمارگان در این بازه زمانی، امسال 28 هزار و 181 عنوان کاهش داشته است که کاهشی کمتر از یک درصد را نشان می‌دهد (0.05 درصد). شمارگان کتاب‌های کودک و نوجوان نیز در این گزارش 13میلیون و 65هزار و 110 عنوان شده که روی سایت این عدد، 12 میلیون و 880 هزار و 610 جلد است.

مشاهده‌ اختلافات فاحش بین آمارهای بانک اطلاعاتی خانه کتاب و آمارهای ارائه شده در قالب گزارش خبری، بدون شک بیانگر آشفتگی و عدم انسجام در آمارگیری توسط این موسسه است و هیچ توجیهی نمی‌تواند برای این تفاوت‌ها و تناقض‌ها وجود داشته باشد. حتی این فرضیه که شاید اطلاعات بخشی از کتاب‌های منتشر شده در 6 ماه نخست سال جاری، هنوز وارد بانک اطلاعاتی نشده، نمی‌تواند توضیحی بر این مساله باشد زیرا اولا بانک اطلاع‌رسانی خانه کتاب باید به روز باشد، تا گزارشی که پژوهشگران و خبرنگاران بر اساس آن می‌نویسند، با تغییر آمار بانک اطلاعاتی خانه کتاب در فاصله زمانی‌ای دورتر، غلط به نظر نیاید؛ اتفاقی که با تغییر آمار سال‌های گذشته، مشمول حال بسیاری از گزارش‌های خبری شده است. ثانیا اگر این فرض را بپذیریم؛ آیا باید قبول کنیم که اطلاعات نشر در 6 ماه نخست سال گذشته (سال 1393) نیز با گذشت یک سال، تکمیل و اصلاح نشده‌اند!؟

البته دامنه اختلاف‌ها و تضادهای آماری در اطلاعات ارائه شده از سوی خانه کتاب؛ حتی روی یک جدول واحد، بسیار گسترده‌تر از این حرف‌هاست. به عنوان مثال اطلاعات مندرج در جدول آمار نشر طی 6 ماه نخست از سال جاری، پر است از این تناقض‌ها که در ادامه به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌شود.

در جدول فوق؛ ستون تعداد کل، تعداد کل عناوین کتاب‌های منتشر شده در حوزه‌های مختلف را نشان می‌دهد و ستون تیراژ کل، باید مجموع تیراژ این عناوین باشد و تقسیمِ آن در هر حوزه بر تعداد عناوین آن حوزه باید تیراژ متوسط کتاب‌های آن حوزه را نشان بدهد اما این معادله‌ ساده در هیچ یک از حوزه‌ها (سطر‌های جدول) برقرار نیست.

یا مثلا باید با تقسیم اطلاعات موجود در ستون بهای کل بر تعداد عناوین کتاب‌های منتشر شده در آن حوزه، به مبلغ منتشر شده در ستون قیمت متوسط کتاب در هر حوزه (هر سطر) برسیم که این معادله نیز مطابق با اطلاعات موجود در جدول، درست از آب در نمی‌آید.

تقسیم اطلاعات صفحات کل بر تعداد عناوین نیز ما را به عددِ درج شده در فیلدِ متوسط صفحه نمی‌رسانند و... این شرایط، قطعا از سوی موسسه خانه کتاب که در اذهان عموم به عنوان تخصصی‌ترین مرکز مطالعه در عرصه نشر کتاب کشور به شمار می‌آید و اصلی‌ترین رسالتش اطلاع‌رسانی در زمینه‌ کتاب‌های منتشر شده در کشور است، پذیرفته شده نیست. درباره خانه کتاب (برگرفته از سایت خانه کتاب): «خانه کتاب موسسه‌ای غیرانتفاعی و غیر دولتی است که با هدف ارایه خدمات اطلاع رسانی در زمینه کتاب های منتشر شده در ایران از سال 1372 آغاز به کار کرده و پایگاه اینترنتی آن به منظور در دسترس قرار دادن اطلاعات کتاب ها، در سال 1377 تأسیس شده است.»

با این اوصاف، به نظر می‌رسد مؤسسه خانه کتاب که رییس هیات‌ امنای آن مطابق با اساسنامه، شخص معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی است، بهتر است نخست تمرکز خود را معطوف انجام بهینه‌ اصلی‌ترین مسئولیت خود کند و پس از اصلاح نقاط ضعف مورد اشاره، به سایر اهداف و وظایفی که بر عهده گرفته بپردازند.

خبرگزاری آنا آماده انتشار توضیحات مسئولان خانه کتاب می باشد.