اثبات جدی تشیع در غدیریه‌های قبل از صفوی/ درباره غدیر به تعداد انگشتان دست رمان نداریم

به گزارش خبرنگار حوزه ادبیات و کتاب گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، پنجمین قسمت از برنامه تلویزیونی شب روایت با موضوع واقعه غدیر در متون کهن شیعه و نقد و بررسی رمان «پس از بیست سال» نوشته سلمان کدیور  شامگاه سه‌شنبه از شبکه 4 سیما به روی آنتن رفت.

در ابتدای برنامه رضا بیات مدیر مؤسسه ادب پژوهشی شیعه مهمان برنامه بود. وی در پاسخ به این سؤال که می‌گویند واقعه غدیر احتمالاً از حکومت صفوی وارد متون شده و به خورد مردم داده شده بیان کرد: دقیقاً برعکس است. با یک تحقیق ساده می‌توان خلاف این ادعا را ثابت کرد. در نرم‌افزار دوج بدون هیچ گزینشی همه کتاب‌ها وجود دارد که در نسخه چهارم این نرم‌افزار می‌توان بر اساس نام شعرا و یا در هر قرن چند بیت سروده شده جستجو کرد.

وی بیان کرد: در یک جستجویی ما کلیدواژه‌های حوزه‌های مختلف مانند ادبیات شیعه و ادبیات عاشقانه و ادبیات درباری را جستجو کردیم و کلیدواژه‌ها در حوزه ادبیات شیعی بیش از آن چیزی بود که تصور می‌کردیم،10 درصد شعر شیعه در قرن چهارمربوط دوره غزنویان است که خشن‌ترین تصفیه مذهبی را نسبت به شیعیان داشتند. این آمارها نشان می‌دهد که رشد المان‌های شیعی از قرن 6 تا صفویه در شعر افزایش می‌یابد و صفویه بر موج شیعه خواهی سوار می‌شود و حاکم می‌شود و اینکه می‌گویند صفویه شیعه را روی کار آورده کاملاً باطل است.

مدیر مؤسسه ادب پژوهی شیعه عنوان کرد: کتاب غدیریه‌های فارسی از قرن چهارم تا چهاردهم اثر محمد صحتی است که سال 79 از سوی وزارت ارشاد منتشرشده است و مقاله‌های این کتاب نیز به‌راحتی در دسترس است. در این کتاب به ترتیب از قرن چهارم تا چهاردهم شعرایی که راجع به واقعه غدیر سرودند را معرفی می‌کند و چند بیتی از شعرش را می‌آورد.

بیات ادامه داد: ازجمله غدیریه سرایان در این کتاب می‌توان به کسایی، دقیقی، منوچهری دامغانی، خواجه عبدالله انصاری، ناصر خسرو، ابوالمفاخر راضی که معمولاً اسم‌اش را نشنیده‌ایم و همچنین قوامی رازی که شعرهای شیعی بسیار خوبی دارد، عطار نیشابوری که در رابطه با واقعه غدیر اشعار مفصلی دارد.

وی در رابطه با اینکه بعضی‌ها می‌گویند که این اشعار منتسب به این شاعران است، افزود: روزی تصور می‌شد که اولین منظومه جدی شیعی برای قرن نهم به نام خاوران‌نامه ابن هتام باشد که داستانی تخیلی است اما علی‌نامه یک متن منطبق با تاریخ است که داستان جمل و صفین را به نظم در آورده که چهارصد سال قبل از خاوران‌نامه و 62 سال بعد از شاهنامه فردوسی است که اتفاق بزرگ و شگفتی بود که بعد از چاپ و تصحیح بنده با یکی از اساتید دانشگاه صحبت می‌کردم که آیا تابه‌حال علی‌نامه را خوانده‌اید که ایشان گفتند خیر و اگر می‌توانی یک نمونه از آن را برای نوشتن ردیه بر این اثر در اختیار بنده قرار بده...؛ یعنی همیشه یک پیش فرضی وجود دارد و همیشه می‌خواهیم رد کنیم.

بیات همچنین در رابطه با ویژگی نسخه‌های اولیه ادبیات شیعی گفت: در قرون آغازین شعر فارسی تا قرن 6 و 7 بحث جدی اثبات تشیع را داریم که طبیعتاً بحث کلامی می‌شود و اشاره به آیات و روایات در مورد فضیلت امیرالمؤمنین دارد و گاهی بحث رد دیگر رقبای خلافت را داریم. همچنین اشاره به روایات متعدد ازجمله روایات غدیر دارد و اوج شعر غدیر در شعر ملا حسن کاشی است اما در قرون بعد این مباحث کلامی کم می‌شود و در حدود اشاره به واقعه غدیر است که بدون شرح شعر و رمزگشایی نمی‌توان فهمید.

مدیر مؤسسه ادب پژوهی شیعه گفت: جریان دیگر شعر عرفانی است که عرفا از طریق دیگر به حضرت امیر رسیدند. تمام سلسله‌های معنوی که می‌شناسیم نسب خود را به امیرالمؤمنین می‌رسانند و از حضرت امیر به پیامبر، یعنی در ظاهر می‌گویند ما سنی مذهب هستیم و در اوایل منظومه‌هایشان چهار خلیفه را مدح می‌کنند اما درمورد نسب معنوی‌شان ما ولایت امیرالمؤمنین را به وضوح می‌بینیم. برای مثال شعر مولوی که می‌گوید تا نقش زمین بود و زمان بود علی بود که برخی باور ندارند که این شعر برای مولوی سنی مذهب بوده است، بسیاری از بزرگان هم بر شیعه بودن این شعرا اذعان داشته‌اند اما تقیه می‌کرده‌اند.

بیات ادامه داد: منظومه‌های تخیلی داستانی ازجمله رستم‌نامه را داریم که رستم به دست حضرت علی(ع) مسلمان می‌شود و خدمت حضرت سلیمان می‌رسند اما علت شکل‌گیری این منظومه‌ها را واقعاً نمی‌دانم، اما گمان‌هایی که وجود دارد این است که دوست دارد کاری در این خصوص انجام دهد اما قدرت تحلیل ندارد و اصولاً چیزی که با داستان همراه شود ماندگار می‌شود برای مثال حدیث کسا برگرفته از آیه تطهیر است که کاملاً واقعی است اما صورتی که ما می‌شناسیم و در ملحقات مفاتیح آمده در دوره صفوی آمده است که با تغییراتی همراه بوده و در اصل داستان در خانه ام سلمه است اما در حدیث کسا در خانه حضرت فاطمه است. درواقع از آن بحث‌های کلامی گسترده به شکل داستانی و روایت گونه می‌رسیم.

وی عنوان کرد: از دوره صفوی به بعد شعرها بسیار دلنشین‌تر می‌شوند به‌خصوص در دوره قاجار که شعرای بسیار خوبی داریم اما معرفی نمی‌شوند، بنده در یک تحقیقی قصیده شعرا را در مدح حضرت امیر و امام رضا بررسی می‌کردم که کم محتواترین شعر را مربوط به شعرای معروف بود و پرمحتواترین شعرها مربوط به شعرای ناشناخته بود که در جریانی نادیده گرفته می‌شود.

مدیر مؤسسه ادب پژوهی شیعه اظهار کرد: دغدغه بنده این است که تاریخ و ادبیات فارسی را به شکل عمومی بازنویسی کنیم تا فارغ از هر ایدئولوژی بررسی شود و کاملاً بی‌طرف به آن بپردازیم که نیاز به یک کار تیمی دارد.

بیات خاطرنشان کرد: یکی از جریاناتی که در روزگار ما وجود دارد منظومه سرایی است و تصور غالب این است که قالب اصلی غزل است و قالب‌های دیگر از مد افتاده اما به شکل خیلی جدی در دوران ما منظومه سرایی احیاشده است که چهره معروف منظومه سرایی امید مجد است و به‌غیراز ایشان افراد غیر مشهور بسیاری داریم

در ادامه برنامه در بخش میز نقد مهدی صالحی و مصطفی وثوق‌کیا در رابطه با کتاب پس از بیست سال به گفتگو نشستند.

وثوق‌کیا در رابطه با کتب داستانی مربوط به واقعه غدیر گفت: ما در حوزه واقعه غدیر اثر علامه امینی را داریم و همچنین در حوزه زندگینامه ائمه کتاب متعددی داریم اما در حوزه داستان و رمان مربوط به واقعه غدیر متأسفانه به تعداد انگشتان دست کتاب داریم و بسیار محدود است، به‌عنوان‌مثال رمان قدیس اثر ابراهیم حسن بیگی را داریم که به نوع حکومت داری حضرت علی(ع) می‌پردازد، کتاب دیگر طلوع روز چهارم اثر فاطمه سلیمانی اندرزیانی نیز که بیشتر به واقعه غدیر اختصاص دارد و شرح ماجرای شکافتن دیوار کعبه و ولادت حضرت علی است و تقریباً در رابطه با شکاف دیوار کعبه کتابی نداریم و کتاب‌های خانم سلیمانی بیشتر در حوزه زندگانی ائمه و به‌ویژه بانوان مسلمان تاریخ است.

وی در ادامه افزود: اما کتابی که به‌طور خاص به آن می‌پردازیم کتاب «پس از بیست سال» تألیف سلمان کدیور است این رمان روایتی است تاریخی در صدر اسلام که از دوران امام علی(ع) آغاز و به پس از حادثه عاشورا ختم می‌شود؛ که زاویه دید آن از دمشق است و وارد حکومت معاویه می‌شود و شخصیت‌های تاریخی صدر اسلام را که همدوش پیامبر بودند و براثر دنیاپرستی دچار اعوجاج و انحراف می‌شوند و وارد حکومت شام می‌شوند و جریان‌ها و ماجراهای فکری جنگ صفین را روایت می‌کند. این داستان از زبان شخصیت داستان به نام سلیم است که پسر فرمانده سپاه شام است و با ابوذر آشنا می‌شود و برای دیدن حضرت امیر راهی کوفه می‌شود و می‌فهمید که امیر برحق است اما متأسفانه علما و صحابه پیامبر دچار انحراف می‌شوند درواقع این اثر بدون هیچ شعاری بحث عوام و خواص را مطرح می‌کند.

قابل ذکر است، در بخش کودک آثار «باغ خرمالو»، «دو روایت از یک عکس»، «رویای یعدازظهر»، «ظلمت سفید» و «موهای تو خانه‌ی ماهی‌هاست» و در بخش داستان بلند و رمان کتاب‌های «اوسنه‌ی گوهرشاد»، «عاشقی به سبک ون‌گوگ»، «گرگ سالی»، «مستوری»، «من پسر شاه نیستم» و «وقت معلوم» نامزد جایزه ادبی شهید اندرزگو شدند.

انتهای پیام/4072/4028/