انقلاب اسلامی ایران حاصل خوانش تمدنی قرآن است

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، یازدهمین برنامه «ضیافت» به موضوع «مرجعیت قرآن در فرهنگ اسلامی معاصر» اختصاص داشت که با اجرا و سردبیری مالک شجاعی، عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با حضور حجت‌الاسلام محمدعلی میرزایی پژوهشگر مسائل معاصر اسلامی و عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی شامگاه دوشنبه از شبکه چهار سیما روی آنتن رفت.

حجت‌الاسلام محمدعلی میرزایی در مقدمه بحث «مرجعیت قرآن در فرهنگ معاصر اسلامی» درباره قرآن و جریان‌هایی که شکل گرفتند، گفت: در شرایطی هستیم که باید از منظر متفاوتی به سیر شکل‌گیری مواجهه‌های مسلمانان با قرآن نگاه کنیم؛ باید بپذیریم اصل تکثر تهدید نیست و اگر تهدید است ناشی از خوانش‌های متفاوت نسبت به آن است. نکته بعدی این است که بسیاری از این خوانش‌ها و اغلب جریان‌های موجود، ناشی از روح تجددخواهانه مسلمانان است. قرآن پرسش‌های بنیادینی مطرح می‌کند، پرسش‌های بنیادینی که قابل بحث هستند؛ برای مثال مطرح شده آیا قرآن به عنوان عاملی برای همگرایی بین مسلمانان مطرح بوده است؟ که متأسفانه بر خلاف انتظار و پتانسیل‌های عجیبی که در قرآن است و به همه وحدت می‌بخشد و راهنمایی وجودی می‌دهد، بسیاری از جریان‌ها عامل تشتت و فتنه شدند.

وی به جریان قرآن بسندگان یا قرآنیون اشاره کرد و در مورد این جریان و خط فکری آنها، توضیح داد: جریان قرآن بسندگان یا قرآنیون قائل به حجیت و اعتبار انحصاری قرآن هستند و برای سنت و حدیث ارزشی قائل نیستند. این جریان، فقط قرآن را به عنوان تنها متن معتبری که مرجعیت دارد، می‌دانند و حدیث و سنت را قبول ندارند. قرآن بسندگان، در واقع شاهد آسیب‌هایی در منابع دیگر دینی و ناکارآمدی‌هایی بودند و به دنبال این بودند که جهان اسلام را از چالش‌های موجود عبور دهند و به قرآن روی آوردند. احمد صبحی یکی از بزرگان این جریان، معتقد است قرآن باید منبع و مرجع همه امور باشد. صبحی برخلاف برخی از این جریان که سکولار هم هستند، سکولار نیست. 

میرزایی تأکید کرد: ما وظیفه داریم میراث اسلامی را بازخوانی کنیم تا هیچ قرآن بسنده‌ای توجیهی برای تفکر خودش نداشته باشد. داعش یکی از جریانات انحرافی است که برخلاف ادعایش، از قرآن بهره‌ای نمی‌برند، چرا که در قرآن هیچ آیه‌ای نداریم که به جریان‌های تروریستی مجوز قتل و کشتار دهد. داعش، جریان‌های تکفیری، سلفی و حدیث بسنده‌ها و ... را می‌توان از این نوع جریانات برشمرد.

وی درباره مقایسه قرآن در جایگاه تمدنی نیز گفت: در غرب با سه مرحله رنسانس، روشنگری و مدرنیسم مواجه هستیم و هر سه جریان در مواجهه با کتاب مقدس جریان‌سازی و تلاش کردند تا کتاب مقدس را از میدان به در کنند. در جهان اسلام اما برعکس این جریان بوده است برای همین کسانی که به دنبال احیای تمدن بودند، روی قرآن دست گذاشتند. از طرف دیگر در جمهوری اسلامی ایران، تلاش برای اسلامی‌سازی علوم، حرکتی ناقص صورت گرفته است. همچنین همه جریان‌های تازه قرآنی به دنبال جبران انحطاط تمدنی بودند و هستند مثل تفکر محمد عبدو، سید جمال‌الدین اسدآبادی، شهید مرتضی مطهری، علی شریعتی و ... تکثر این جریان‌ها به دلیل قلیان و تلاش برای برون‌رفت از جریانات انحرافی بودند و به همین دلیل این افراد قصد براندازی دینی ندارند.

این عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی، انقلاب اسلامی را حاصل خوانش تمدنی قرآن دانست که توسط امام خمینی (ره) شکل گرفت و افزود: انقلاب اسلامی ایران الهام‌بخش خوانش متفاوتی در کنار جریان قرآن بسنده و سلفی بوده است. انقلاب اسلامی، جریانی تأسیس کرده که می‌توان از آن به جریان خردمندانه تعبیر کرد.

وی در مورد نگاه تمدنی به قرآن بیان کرد: اعتقاد داریم که قرآن غایب صحنه اندیشه مسلمین نبوده اما با نگاه به تاریخ معتقدم قرآن محور اندیشه‌سازی تمدنی نبوده است، به جز در نزد افراد خاص، از طرفی برخی از اصطلاح قانون اساسی سازی قرآن برای جهان اسلام استفاده می‌کنند. روح کلی اندیشه‌سازی در تشیع و تسنن با رویکرد تمدنی نبوده است بلکه متأسفانه دو جریان قرآن بسندگان و حدیث بسندگان، میدان داران جهان اسلام بودند مخصوصاً اسلامی که برخی از متفکرین از آن به عنوان اسلام حدیثی یاد می‌کنند یعنی اسلامی که حجیت آن مبتنی بر حدیث است. در حالی که ممکن است در بحث حدیث هیچ وقت به قطعیت نرسید اما در مورد قرآن راه‌هایی برای رسیدن به قطعیت وجود دارد.

میرزایی با بیان اینکه شیعیان معتقدند قرآن بدون نقش نبی و ائمه اطهار به انحراف کشیده می‌شود، گفت: برای فهم قرآن نیازی به اخبار ظنی نداریم اما برای عمل کردن به قرآن نیاز به نبی که آن قرآن به او نازل شده و امای که آن را تبیین می‌کند و تحقق می‌بخشد. هر کدام از جریان‌های قرآن بسنده و حدیث بسنده از این جهت که فکر می‌کنند فرهنگ جهان اسلام بر اساس حدیث و قرآن تحت شعاع قرار می‌گیرند، با حدیث و قرآن مخالفت می‌کنند. همچنین جریان‌های سلفی قرآن را به عنوان زینت مجالس می‌پندارند. همین عربستانی که اهتمام ظاهری به قرآن دارد از ارتجاعی‌ترین روش‌ها استفاده می‌کند. 

وی تأکید کرد: نیاز داریم نگاه به حدیث متحول شود ولی باید بتوانیم میراث حدیثی خودمان را بازآفرینی کنیم و اندیشه اسلامی و ظرفیت‌های تمدنی را استفاده کنیم، مطمئن باشید پس از این مهم، جریان‌های انحرافی خاموش خواهند شد. تا وقتی نتوانیم رقیبی جدی مبتنی بر آموزه‌های قرآن، با اولویت قرآن ایجاد کنیم، همچنان این جریانات در صدر قرار می‌گیرند.

میرزایی قرآن را کتاب عقل و اخلاق برشمرد و گفت: هیچ حکومتی نمی‌تواند قرآن را بپذیرد در حالی که عقل و اخلاق آن را نپذیرد! بهترین اتفاق برای جریان‌های انحرافی این بود که قرآن را کنار بگذارند و احادیث را جعل کنند، احادیثی که می‌توانستند هزار هزار آنها را جعل کنند. قرآن برای پیامبر (ص)، امام، معیار و حجت بوده است و تمام حرف‌هایشان مستند به قرآن بوده است و برداشت من این است که پیامبر و ائمه، قرآن را امام همه امور و حتی ثقل اصغر می‌دانستند؛ بنابراین اگر می‌خواهیم وحدت در جهان اسلام رخ دهد، چاره‌ای جز بازگشت مرجعیت و حاکمیت قرآن نداریم. جریانات انحرافی، اسلام منهای سنت را مطرح می‌کنند اما ما اسلام همراه با قرآن و حفظ سنت و حدیث می‌خواهیم.

وی اظهار کرد: سازوکاری برای اصول فقهی و قابلیت اجرایی برای اینکه میراث حدیثی قرآن حجت پیدا کند، نداریم و در مقابل، اسلام سندی یا استنادی داریم در صورتی که ممکن است دلالت نداشته باشد.

«ضیافت» محصول گروه فرهنگ و اندیشه شبکه چهار سیما است که در ماه مبارک رمضان، هر شب ساعت 23 به صورت زنده از شبکه چهار سیما پخش می‌شود.

انتهای پیام/4072/