انفاق و وقف یکی از مؤلفه‌های اقتصاد اسلامی است

حجت‌الاسلام داود قاسمی، در گفتگو با خبرنگار حوزه اندیشه و کرسی‌های آزاداندیشی گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، در رابطه با اقتصاد اسلامی گفت: یکی از مهمترین پایه‌های هر حکومتی، اقتصاد است و در طول قرن‌های متمادی که بشر بر روی زمین زندگی کرده، مکتب‌های مختلفی را برای اقتصاد، طراحی و اجرا نموده است، لیبرال، فئودال، کمونیسم، سوسیالیسم و ... اما هر کدام به مشکلات بسیاری رسیدند و گاه باعث برچیده شدن حکومت‌هایی شدند که اقتصاد خود را بر آن مکتب قرار داده بودند.

نماینده سازمان اوقاف در طرح بشارت بیان کرد: در این میان، اسلام، مکتب خاصی را برای اقتصاد ارائه کرده است که از ابتدای ظهور اسلام، مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته و حتی از آن الگو برداری کرده‌اند، شهید آیت الله سید محمدباقر صدر در کتاب اِقْتصادُنا به خوبی سایر مکاتب را به بوته نقد کشیده و مزیت‌های مکتب اقتصادی اسلام را عیان نموده‌اند.

وی افزود: شهید صدر در مقدمه کتاب، نگارش آن را تلاشی ابتدایی برای بررسی عمیق اندیشه اقتصادی اسلام و ارائه آن به صورت نظام‌مند دانسته است. به گفته وی، هدف او این بوده  که مبانی و اندیشه‌های بنیادین اقتصاد اسلامی را بیان کند، تفاوت آن را با دیگر مکاتب بزرگ اقتصادی نشان دهد و اقتصاد اسلامی را در ارتباط با دیگر اجزاء اسلام، مطرح کند.

حجت‌الاسلام قاسمی افزود: در کتاب «اقتصادنا» دو مفهوم مکتب اقتصادی و علم اقتصاد از هم تفکیک شده است؛ علم اقتصاد به دنبال کشف پدیده‌های اقتصادی در جامعه و عوامل و روابط میان آنها است؛ در حالی که مکتب اقتصادی ارائه‌دهنده روشی عادلانه برای تنظیم زندگی اقتصادی مردم است.

وی افزود: به باور شهید صدر، در اسلام، مکتب اقتصادی اسلام بیان شده است، نه علم اقتصاد اسلامی و بنابراین اقتصاد اسلامی ارائه‌دهنده روشی عادلانه برای تنظیم زندگی اقتصادی است و هیچ گاه در پی اکتشافات علمی در حوزه اقتصاد نیست؛ برای مثال، اسلام در حجاز به دنبال کشف عوامل رِبا نبود؛ بلکه آن را ممنوع کرد و نظام جدیدی بر اساس مضاربه بنا نمود. البته قصد ندارم به تشریح بیشتر این کتاب بپردازم اما کتاب جامعی است که در بحث اقتصاد اسلامی که حتما باید آن را مورد توجه قرار داد.

انفاق از مؤلفه‌های اقتصاد اسلامی

حافظ کل قرآن و نهج‌البلاغه در ادامه بیان کرد: یکی از مؤلفه‌های اقتصاد اسلامی، انفاق است. در مجموع اگر به مکتب اقتصادی اسلام، نگاهی کوتاه داشته باشیم، رشد و تعالی فردی و اجتماعی را در انفاق و افول و نابودی فرد و اجتماع را در ربا می‌بینیم، چرا که انفاق، علاوه بر حل مشکلات فردی و اجتماعی، دلها را به یکدیگر نزدیک می‌کند و کینه‌ها را پاک کرده و جامعه را از کدورت‌های دور می‌کند، انفاق  طبقات اجتماعی را به هم نزدیک کرده یا حس تنفر نسبت به افراد توانمند را از بین می‌برد، بسیاری از بزه‌های اجتماعی در قالب انفاق است که از بین می‌رود و در عوض، ربا باعث افزایش کدورت و دشمنی‌ها در جامعه شده و بلای ویرانگری برای فرد و اجتماع است.

وی افزود: آیا ثروتمندانی که به حال فقرا و طبقات پایین‌تر بوده و بخشی از ثروت خود را در اختیار آنها قرار می‌دهند، محبوب سایرین نیستند؟ آیا دیدن اختلاف فجیع طبقاتی و عدم توجه اغنیا به فقرا باعث ایجاد  بسیاری از تنفرهای اجتماعی و در پی آن انجام بسیاری از بزه‌ها نیست؟ برای همین است که در قرآن برای انفاق، ثواب بسیاری در نظر گرفته شده و برای ربا وعده توبیخ شدیدی داده شده است.

قاسمی با اشاره‌به آیه ۱۹۵ سوره بقره بیان کرد: حتی قوام و ادامه حیات فرد و اجتماع را خداوند در قالب انفاق دانسته و فرموده است:«وَأَنفِقُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَلاَ تُلْقُواْ بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ؛ و در راه خدا انفاق كنيد و خود را با دست‏خود به هلاكت ميفكنيد». ببینید که نابودی در انفاق نکردن است و چگونه این اتفاق ممکن است بیفتند اگر که انفاق جایگاه ویژه‌ای در رفع کدورت‌ها، نزدیکی طبقات اجتماعی و ... نداشته باشد؟

اقتصاد ربوی جنگ با خدا

قاسمی در ادامه با اشاره‌به آیه ۲۷۹ سوره بقره بیان کرد: در مقابل ربا بسیار مورد تنفر خداست، آن‌گونه که فرمود:«فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ، و اگر (چنين‏) نكرديد،( و ربا را رها نکنید) بدانيد به جنگ با خدا و فرستاده وى‏، برخاسته‌‏ايد». عجب تعبیری است برای ربا! آیا اگر آثار تخریب‌گر فراوان در ابعاد فردی و اجتماعی ربا نبود، خداوند از آن تعبیر به جنگ با خداو پیامبر می‌کرد؟

نماینده سازمان اوقاف در طرح بشارت بیان کرد: پس در تحلیل‌های اقتصادی باید به این دو مقوله بیشتر پرداخت و دانست که این دو (انفاق و ربا) در مقابل همدیگر هستند و هر گاه یکی از آن دو در جامعه بیشتر مورد توجه قرار گیرد، دیگری کم رنگ یا محو می‌شود و مسلمانان باید انفاق را بیش از پیش مورد توجه قرار دهند اگر برایشان آینده خود، فرزندان و سرزمین‌شان مهم است.

قاسمی گفت: انفاق باید وابسته به منابع خود مسلمین باشد و طبیعی است که اگر اقتصادی وابسته باشد، یا امکان انفاق ندارد یا آن هم وابسته به حوادث بیرون از جامعه اسلامی است، پس اقتصاد وابسته، توان و قدرت تاثیرگزاری در این سطحی که گفتیم ندارد و لذا اینجاست که بحث اقنصاد مقاومتی مطرح می‌شود.

وی در ادامه افزود: اصلی‌ترین شاخصه اقتصاد مقاومتی، نگاه به درون و تکیه بر توانایی‌ها داخلی است. این‌گونه است که طوفان‌های اقتصادی جهان، باعث تکان خوردن کوه استوار اقتصاد داخلی را نخواهند داشت و همچون نسیمی از کنار این کوه خواهند گذشت.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه با طرح سؤالاتی بیان کرد: آیا ما می‌خواهیم آرامش فکری و امنیت اقتصادی را برای بازار اسلامی فراهم کنیم؟ یا می‌خواهیم که با وزش هر نسیمی، دریای اقتصاد ما متلاطم نشود؟ آیا می‌خواهیم که با اعتماد بر آرامش و ثبات بازار داخلی، افراد برخوردار به بحث انفاق و همیاری افراد کم‌برخوردار بپردازند؟ آیا مایل هستیم دست سیاه ربا را از بازار و اقتصاد خود کوتاه کنیم؟

قاسمی در پایان گفت: طبعاً همه این‌ها نیاز به کارهای زیادی دارد اما اصلی‌ترین ابزار، همان تکیه بر اقتصاد مقاومتی است که هرگاه شاخصه‌های آن در جامعه نمود پیدا کرد، همه آثار خوب و مؤثرش را در جامعه دیدیم، دهه ۶۰ شمسی، دوران انقلاب و دفاع مقدس، نمایشی بزرگ از تکیه بر اقتصاد مقاومتی را به ما نشان داد، دورانی که مورد بیشترین تحریم‌ها قرار داشتیم و البته بیشترین کارآفرینی و توجه به داخل را هم تجربه کردیم.

انتهای پیام/4107/